POLITECHNIKA WROCŁAWSKA
WYDZIAŁ GEOINŻYNIERII, GÓRNICTWA I GEOLOGII
CENTRUM KSZTAŁCENIA USTAWICZNEGO
STUDIA PODYPLOMOWE
„BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY – WYMAGANIA POLSKIE I EUROPEJSKIE”
Konwencje, normy i uregulowania międzynarodowe w zakresie bezpieczeństwa, w tym bezpieczeństwa pracy
2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie
2. Międzynarodowa Organizacja Pracy
3. Rada Europy
4. Unia Europejska
5. Dyrektywa Rady 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy
6. Dyrektywa Rady 89/654/EWG z dnia 30 listopada 1989 r. dotycząca minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w miejscu pracy (pierwsza dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG)
7. Dyrektywa Rady 89/655/EWG z dnia 30 listopada 1989 r. dotycząca minimalnych wymagań w zakresie bezpieczeństwa i higieny użytkowania sprzętu roboczego przez pracowników podczas pracy (druga dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG)
8. Dyrektywa Rady 89/656/EWG z dnia 30 listopada 1989 r. w sprawie minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników korzystających z wyposażenia ochrony osobistej (trzecia dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG)
9. Dyrektywa Rady z dnia 29 maja 1990 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących ochrony zdrowia i bezpieczeństwa podczas ręcznego przemieszczania ciężarów w przypadku możliwości wystąpienia ryzyka, zwłaszcza urazów kręgosłupa pracowników (czwarta szczegółowa dyrektywa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (90/269/EWG)
10. Dyrektywa 1999/92//WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 1999 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których może wystąpić atmosfera wybuchowa (piętnasta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG)
11. Dyrektywa 2001/45/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001 r. zmieniająca dyrektywę Rady 89/655/EWG dotyczącą minimalnych wymagań w zakresie bezpieczeństwa i higieny użytkowania sprzętu roboczego przez pracowników podczas pracy (druga dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG)
12. Dyrektywa 2002/44/we Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (wibracji) (szesnasta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG)
13. Dyrektywa 2003/10/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (hałasem) (siedemnasta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG)
14. Dyrektywa 2004/37/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniem dotyczącym narażenia na działanie czynników rakotwórczych lub mutagenów podczas pracy (szósta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy Rady 89/391/EWG)
15. Dyrektywa 2004/40/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (polami elektromagnetycznymi) (osiemnasta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG)
Prawo pracy, w tym zabezpieczenie warunków pracy pracowników jest przedmiotem działania wielu organizacji międzynarodowych. W zależności od tego, która z organizacji zajmuje się tymi sprawami - reguluje je w sposób odmienny, przez wydawanie różnorodnych aktów prawa międzynarodowego i ponadnarodowego. Mają one różną moc prawną, bowiem zawarte w nich postanowienia w różnym stopniu odnoszą się do państw członkowskich.
Najważniejsze organizacje międzynarodowe ustanawiające normy z zakresu prawa bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, to:
Międzynarodowa Organizacja Pracy
Rada Europy
Unia Europejska.
Międzynarodowa Organizacja Pracy, MOP została powołana w 1919 r., a od 1946 r. stała się organizacją wyspecjalizowaną Narodów Zjednoczonych. Polska jest członkiem MOP od chwili jej powstania. Podstawowym kierunkiem działania Międzynarodowej Organizacji Pracy jest tworzenie norm prawnych, stanowiących instrument oddziaływania w celu budowania sprawiedliwego ładu społecznego w poszczególnych państwach, w skali międzynarodowej. Działalność normatywna MOP nie ogranicza się jednak do wąsko rozumianego prawa pracy, lecz wkracza w dziedzinę ubezpieczeń społecznych, a także polityki społecznej i ekonomicznej. Podstawowym aktem normatywnym uchwalanym przez Konferencję Ogólną MOP są konwencje - akty normatywne prawa międzynarodowego. Oznacza to, że są one wiążące dla państw członkowskich po ich ratyfikowaniu. Jednakże cechuje je pewna samodzielność, gdyż obowiązują przez czas w nich oznaczony, mimo że np. państwo wycofało się z ich ratyfikacji, a nawet członkostwa w organizacji. Międzynarodowa Organizacja Pracy dysponuje określonymi środkami przymuszającymi państwa członkowskie do ratyfikowania, jak też tryb kontroli przestrzegania ratyfikowanych konwencji.
Drugim aktem prawnym uchwalanym przez MOP są zalecenia. Różnica pomiędzy konwencją i zaleceniem sprowadza się do tego, że zalecenia nie są ratyfikowane przez państwa członkowskie i dlatego nie rodzą zobowiązań, co do ich respektowania w prawie krajowym. Traktowane są one głównie jako wytyczne dla uchwalanych konwencji uszczegóławiając je, a przez to stanowiąc wytyczne dla ustawodawstwa krajowego. Następstwem ratyfikacji konwencji jest jej obowiązywanie w danym państwie członkowskim. W zależności od zasad obowiązywania ratyfikowanych konwencji w prawie krajowym, obowiązują one bądź przez wdrożenie (inkorporację) ich wymagań do prawa krajowego bądź bezpośrednio (proprio vigore), gdzie po ratyfikowaniu i opublikowaniu w krajowym organie promulgacyjnym uważa się je za integralną część systemu prawa krajowego. Niektóre państwa idą dalej, ustalając wyższość ratyfikowanych aktów prawa międzynarodowego nad prawem krajowym. W tym duchu ustalone zostały również zapisy Konstytucji RP, która w art. 91 pkt. 2 mówi, że: [...] Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową [...].
Działalność Międzynarodowej Organizacji Pracy w zakresie ustalania konwencji z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy zaowocowała licznymi konwencjami.
Do najważniejszych konwencji MOP z dziedziny bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników należy konwencja nr 155. Konwencja ta nie jest pierwszą konwencją uchwaloną przez MOP w dziedzinie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników. Działanie na rzecz ochrony pracowników w razie choroby związanej z wykonywaniem pracy lub wypadku przy pracy uznane zostało w Konstytucji MOP za jedno z najpilniejszych zadań tej organizacji. Stąd już w 1929 r. MOP ustanawiała konwencje w tej dziedzinie. I tak konwencja nr 31/1929 w sprawie ochrony przed wypadkami przy pracy w przemyśle reguluje w sposób ogólny podstawowe obowiązki krajów i pracodawców, w przypadku zaistnienia wypadku przy pracy. Nakłada ona na państwa członkowskie obowiązek ustanowienia krajowego ustawodawstwa o ochronie życia i zdrowia pracowników oraz reguluje działalność inspekcji pracy w tych sprawach. Jednakże kompleksowe rozwiązania w dziedzinie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników w miejscu pracy zawarte zostały w konwencji nr 155 MOP uchwalonej w 1981 r.
Konwencja ta ma charakter powszechny i, zgodnie z postanowieniami części I, ma zastosowanie do wszystkich gałęzi działalności gospodarczej zatrudniających pracowników i do ogółu pracowników zatrudnionych w tych gałęziach. Ten powszechny zasięg podmiotowy może być jednak ograniczony przez władze krajowe, w konsultacji z reprezentatywnymi organizacjami pracodawców i pracowników, poprzez dokonanie uzasadnionych wyłączeń z zakresu stosowania konwencji, jeżeli stosowanie to powoduje specyficzne problemy w szczególnych gałęziach działalności gospodarczej (np. rybołówstwo, żegluga morska).
Zapisy zawarte w konwencji można podzielić na cztery części:
zasady polityki krajowej w dziedzinie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia,
zadania państwa w tym zakresie,
zadania pracodawców na szczeblu przedsiębiorstwa,
obowiązki i uprawnienia pracowników.
W pierwszej części konwencji państwa członkowskie zobowiązane zostały do wykreowania i wprowadzenia w życie spójnej polityki krajowej w zakresie bezpieczeństwa, ochrony zdrowia pracowników i środowiska pracy. Zasady tej polityki powinny być uzgadnianie z reprezentatywnymi organizacjami pracowników i pracodawców, zarówno w aspekcie jej wykreowania, jak też koordynacji działań organów uczestniczących w jej realizacji. Po dokonaniu okresowych przeglądów, działania podejmowane dla realizacji tej polityki powinny być odpowiednio korygowane i uzupełniane.
Polityka taka powinna uwzględniać: materialne środowisko pracy (projektowanie, badania próbne, dobór, zastępowanie, instalowanie, zagospodarowywanie, użytkowanie i konserwację materialnych składników pracy itp.), powiązania istniejące między materialnymi składnikami pracy a osobami, które wykonują lub nadzorują pracę, szkolenie, dokształcanie i motywowanie osób pracujących na rzecz osiągnięcia właściwego poziomu bezpieczeństwa i zdrowia, konsultacje i współdziałanie partnerów społecznych na wszystkich szczeblach - od przedsiębiorstwa do szczebla krajowego włącznie, ochronę pracowników i ich przedstawicieli przed postawieniem ich w jakimkolwiek niekorzystnym położeniu w związku z realizacją ich zadań, wynikających z ustalonej polityki. W ramach tej polityki powinny też zostać sformułowane w sposób przejrzysty kompetencje poszczególnych organów i osób uczestniczących w jej realizacji.
W części drugiej określono zadania państwa dotyczące realizacji polityki, o której była mowa wcześniej.
Obejmują one przede wszystkim ustanowienie odpowiednich przepisów prawa dotyczących bezpieczeństwa, zdrowia i środowiska pracy oraz organów kontroli stosowania tych przepisów, wyposażonych w odpowiednie sankcje. Przepisy te powinny zapewnić:
określanie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać: projektowanie, budowa i przebudowa, a także zagospodarowanie budynków, w których znajdują się stanowiska pracy oraz sprzęt techniczny używany w procesie pracy
określenie procesów pracy, substancji i czynników, których stosowanie w procesie pracy powinno być zabronione
ustalanie procedury zgłaszania wypadków przy pracy i chorób zawodowych przez pracodawców lub instytucje ubezpieczeniowe, dla celów statystycznych i opracowywania rocznych statystyk w tym zakresie
przeprowadzanie szczegółowych dochodzeń w przypadkach, gdy liczba i ciężkość wypadków przy pracy lub chorób zawodowych albo też związanych z wykonywaną pracą świadczy o sytuacjach szczególnie groźnych
publikowanie corocznych informacji na temat realizacji polityki w zakresie ochrony życia i zdrowia pracowników, uwzględniających analizę wypadków przy pracy i chorób zawodowych
prowadzenie i rozwijanie systemu badań czynników chemicznych, biologicznych lub fizycznych, z punktu widzenia ich szkodliwości dla zdrowia.
Konwencja nakłada również obowiązek zapewnienia na szczeblu krajowym takich warunków, aby maszyny i inne urządzenia techniczne wprowadzane do obrotu nie stanowiły zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia osób, które będą je eksploatowały.
Osobny przepis konwencji nakłada na odpowiednie władze obowiązek zapewnienia, aby pracownik, który powstrzymał się od pracy w sytuacji bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia, nie ponosił z tego tytułu żadnych ujemnych konsekwencji.
Również na szczeblu krajowym powinno być zagwarantowane podjęcie szkolenia i kształcenia, na wszystkich szczeblach w dziedzinie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników.
W części trzeciej określone zostały zadania pracodawców w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników w miejscu pracy, a mianowicie:
zagwarantowanie, aby miejsca pracy, maszyny, sprzęt i procesy pracy oraz stosowane czynniki i substancje chemiczne, fizyczne i biologiczne nie stanowiły zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników
zapewnienie odzieży ochronnej i odpowiedniego sprzętu ochronnego
obowiązek współpracy między pracodawcami w przypadku, gdy w jednym miejscu pracę realizuje kilka przedsiębiorstw
podejmowanie działań w przypadku zaistnienia sytuacji niebezpiecznych, a także zapewnienia udzielenia pierwszej pomocy
konsultacje z pracownikami i ic...
strikerlg