E. Gałka - Typologia sprawców zabójstw.pdf - Kryminologia - siomak

E MILIA G AŁKA

Typologia sprawców zabójstw

Każdy jest potencjalnym mordercą,

tylko jego żądza mordu ukryta jest pod powierzchnią

obowiązujących norm zachowania społecznego .

Antoni Kępiński

Zabójstwo jest jednym z najbardziej fascynujących zjawisk społecz-

no-kryminologicznych. Mimo że uśmiercanie człowieka jest proble-

mem poruszanym już od czasów biblijnych, współczesna kryminologia

nadal nie może jednoznacznie ustalić powodów, dla których jeden

człowiek odbiera drugiemu życie. Zagadnienie to jest o tyle kontro-

wersyjne, że obecnie większość religii oraz systemów zarówno praw-

nych, jak i moralnych potępia zabijanie. Także społeczeństwo reaguje

repulsywnie na zabójstwa, zwłaszcza te, które z pewnych powodów

(np. ze względu na ich szczególne okrucieństwo, osobę sprawcy)

są relacjonowane przez media. Tym bardziej dziwne, że nadal doko-

nywanych jest tak wiele zabójstw. W Polsce w 2006 r. popełniono 816

zabójstw, za które skazano 537 osób. Co prawda w tym roku liczba

skazań była o 17% mniejsza niż w roku poprzednim, ale o 122% więk-

sza niż w 1990 1 . Oznacza to, że wbrew powszechnie akceptowanym

wartościom, jakimi niewątpliwie są życie i zdrowie ludzkie, dochodzi

do sytuacji, w których są one zupełnie irrelewantne, a sam sprawca

z reguły nie bierze ich pod uwagę (przynajmniej w chwili popełnienia

czynu). Powstaje zatem pytanie, kto decyduje się na tak drastyczny

krok i jakie są jego motywy.

Na wstępie trzeba zaznaczyć, że zabójcy są grupą o znacznym

stopniu heterogeniczności. Istnieją pewne ich cechy, czynniki, motywy,

które są wspólne im wszystkim lub poszczególnym ich grupom, jednak

1 A. Siemaszko, B. Gruszczyńska, M. Marczewski, Atlas przestępczości w Polsce

3 , Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2009, s. 21, 113.

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 63

2011-03-19 21:57:22

Emilia Gałka

z drugiej strony zabójstwo, którego dokonują, jest zazwyczaj wynikiem

splotu różnego rodzaju okoliczności i indywidualnych uwarunkowań.

Należy zatem mieć na względzie, że przedstawione dane są zaledwie

zarysem pewnych prawidłowości, a każdy przypadek należy analizo-

wać, uwzględniając indywidualne cechy i osobistą sytuację sprawcy.

1. Podstawowe dane statystyczne dotyczące zabójców

Według ogólnoświatowych statystyk zabójstwa najczęściej dopuszcza-

ją się mężczyźni, przeważnie nieżonaci. Na przykład w Stanach Zjed-

noczonych mężczyźni są sprawcami około 87% wszystkich zabójstw, a

w Polsce na każdego sprawcę płci żeńskiej przypada jedenastu spraw-

ców płci męskiej. Ofiarami mężczyzn nie są jednak najczęściej kobiety,

lecz także mężczyźni. Ta zależność między płcią sprawcy a ofiary

występuje niezależnie od kultury i stopnia rozwoju społeczeństwa.

Jest ona na podobnym poziomie zarówno USA, jak i w Kenii (tj. ok.

96%) 2 .

Przeciętny sprawca jest w wieku od 19 do 25 lat, ale wysoki odse-

tek sprawców występuje nawet wśród osób do 54. roku życia. Średni

wiek zabójcy to ok. 34 lata 3 . Jeśli natomiast chodzi o nieletnich, to

co roku dokonują kilkunastu zabójstw. Stanowi to niecałe 2% wszyst-

kich zabójstw. Ofiarami sprawców są z reguły osoby w podobnym

do nich wieku. Skorelowane jest to z najczęściej występującym moty-

wem przestępstwa, tj. nieporozumieniami rodzinnymi (zwłaszcza zdra-

dą lub rozstaniem). W 2009 r. w Polsce na 469 zabójstw z ustalonym

motywem aż w 221 przypadkach powodem były nieporozumienia

rodzinne 4 .

Przestępstwo z art. 148 k.k. jest najczęściej popełniane w miastach

powyżej 500 tys. mieszkańców i na wsiach. Miejscem popełnienia

2 Za: D.M. Buss, Morderca za ścianą , GWP, Gdańsk 2007, s. 34–35.

3 Za: J.K. Gierowski (red.), Zabójcy i ich oﬁ ary . Psychologiczne podstawy proﬁ -

lowania nieznanych sprawców zabójstw , Wydaw. Instytutu Ekspertyz Sądowych, Kra-

ków 2003.

4 Statystyki Policji; www.policja.pl.

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 64

2011-03-19 21:57:22

Typologia sprawców zabójstw

są zdecydowanie najczęściej mieszkania. Do zabójstw dochodzi też

na ulicy, rzadziej w lasach czy w zbiornikach wodnych. Miejsce popeł-

nienia jest jednoznacznie powiązane z bliskimi relacjami łączącymi

sprawcę i ofiarę. Do eskalacji konfliktów rodzinnych dochodzi prze-

cież najczęściej w domach.

Wbrew powszechnemu przekonaniu sprawcami nie są szaleńcy,

osoby chore psychicznie. Dotychczas nie udowodniono, że osoby chore

psychicznie są bardziej predestynowane do zabójstw niż ludzie zdro-

wi. Potwierdzają to zresztą statystyki. Jedynie 3% zabójstw w Polsce

dokonywanych jest przez osoby niepoczytalne 5 . U niepoczytalnych

sprawców najczęściej występuje schizofrenia urojeniowa lub parano-

ja 6 . Dysfunkcje sprawców z reguły nie mają charakteru psychotyczne-

go, lecz osobowościowy.

Stosunkowo ważnym, ale także złożonym czynnikiem jest alkohol.

Według statystyk policyjnych w 2009 r. w 80% przypadków podejrza-

ny był nietrzeźwy (dotyczy to spraw, w których ustalono stan trzeźwo-

ści podejrzanych). Jest to prawie o 10% więcej w porównaniu z 2005

r. A. Wolska podkreśla jednak duże rozbieżności między statystykami

poszczególnych badaczy w tym zakresie (od 19 do 88%) oraz wskazu-

je, że zabójstwo występuje najczęściej w otoczeniu bliskich, osób zna-

jomych, czyli w sytuacjach, w których spożywanie alkoholu jest bardzo

powszechne. W literaturze został przedstawiony model, wedle którego

alkohol nie występuje jako czynnik wyizolowany, lecz z reguły powią-

zany z określoną sytuacją kryminogenną 7 . Nie powoduje bezpośrednio

zdarzenia, ale jest raczej czynnikiem sprzyjającym: pobudza, utrudnia

hamowanie, zaburza racjonalną ocenę sytuacji, w dłuższej perspek-

tywie powoduje konflikt między sprawcą a otoczeniem oraz zmiany

w psychice sprawcy. Jest on bezpośrednią przyczyną w sytuacjach, gdy

brak dużego konfliktu między sprawcą a ofiarą. Natomiast w przypad-

ku bliskich relacji stanowił nie przyczynę, lecz raczej swoisty katali-

zator.

5 Ibidem .

6 Za: J.K. Gierowski, M. Szaszkiewicz, Osobowość i motywacja sprawców za-

bójstw , [w:] J.K. Gierowski (red.), Zabójcy i ich oﬁ ary …, s. 37.

7 A. Wolska, Model czynników ryzyka popełnienia zabójstwa , Szczecin 2001,

s. 190.

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 65

2011-03-19 21:57:22

Emilia Gałka

2. Typizacja determinantów zabójstwa

W tym miejscu pojawia się również pytanie o inne czynniki powiązane

z dokonaniem zabójstwa. W literaturze kwestia ta wywołuje kontro-

wersje, dlatego do tej pory brak jednej klarownej listy tych czynników.

Dość powszechnie przyjmuje się, że dokonanie zabójstwa jest uwarun-

kowane przede wszystkim trzema rodzajami czynników: biologiczny-

mi, poznawczymi oraz osobowościowymi.

Z czynników o charakterze biologicznym najczęściej wymieniane

są: genetyczne (wiązane ze środowiskowymi; na przykład z przepro-

wadzonych badań wynika, że zachowaniom antyspołecznym sprzyja

kombinacja w wieku dziecięcym takich cech, jak agresywność, hiper-

aktywność, cechy temperamentalne 8 ); neurohormonalne (niewłaści-

wy poziom serotoniny powoduje impulsywność i wzmaga tendencje

samobójcze. Na jej poziom wpływają alkohol oraz stres, które jeszcze

bardziej wzmagają agresję; niski poziom glukozy zwiększa podatność

na bodźce zewnętrzne); zaburzenia funkcjonowania ośrodkowego ukła-

du nerwowego (z analizy J.K. Gierowskiego wynika, że u 75% spraw-

ców stwierdzono różnorodne zaniki mózgu, przeważnie podkorowe

i czołowe. Organiczne uszkodzenia mózgu często uszkadzają jądro

migdałowate, które jest odpowiedzialne za reakcje agresywne 9 ).

Spośród determinantów poznawczych szeroko analizowana była

kwestia poziomu inteligencji. A. Wolska, badając 204 zabójców pod

kątem ich sprawności intelektualnej, stwierdziła u 78% z nich niską

normę intelektualną, u 8% – upośledzenie umysłowe, a u 10% ponad-

przeciętną inteligencję. Wyższym ilorazem inteligencji według badań

J.K. Gierowskiego odznaczają się zabójcy seksualni (chociaż w tej

materii J. Godlewski uzyskał przeciwne wyniki). Niemal u wszystkich

sprawców stwierdzono obniżony poziom inteligencji społecznej. Taka

wartość wymienionych wskaźników rzutuje bezpośrednio na percepcję

norm społecznych oraz relacje w życiu osobistym sprawcy. Powoduje

8 S.A. Mednick, T.E. Mofﬁ tt, S.A. Stack, The Causes of Crime. New Biological

Approaches , Cambridge University Press, Cambridge 1987.

9 J.K.Gierowski, Niektóre biopsychiczne determinanty agresywnego zachowania

przestępczego , Studia Kryminologiczne, Kryminalistyczne i Penitencjarne 1979, t. 9.

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 66

2011-03-19 21:57:22

Typologia sprawców zabójstw

to problemy w przystosowaniu społecznym sprawcy i nawiązywaniu

kontaktów z otoczeniem.

Ponadto według niektórych badaczy znaczenie ma deficyt uwagi 10

w wieku dziecięcym. Skorelowany jest on z ciągłymi zachowaniami

antyspołecznymi i brakiem powstrzymywania się od niepożądanych

działań, niezależnie od stosowanych kar.

Niewątpliwie najpowszechniej występującym czynnikiem osobo-

wościowym jest neurotyzm (na podstawie badań J.K. Gierowskiego).

Sprawcy, niezależnie od motywacji czynu, są labilni emocjonalnie,

nadpobudliwi, nieodporni na stres i frustracje, lękliwi. Mają zaburzony

obraz własnej osoby, przede wszystkim niską/zawyżoną samoocenę,

potrzebę umocnienia własnej wartości, poczucie braku kontroli nad

otoczeniem. Cechuje ich niedojrzałość, egocentryzm, brak zaintereso-

wań, nieufność, chłód emocjonalny, skłonność do kumulowania napię-

cia emocjonalnego.

3. Predyktory dokonania zabójstwa w odniesieniu

do poszczególnych typów sprawców.

Zarys pro lów sprawców

Część czynników jest ponadto charakterystyczna dla poszczególnych

rodzajów sprawców. Co więcej, istnieją czynniki tożsame dla wszyst-

kich typów zabójców, ale mające szczególne zabarwienie u poszcze-

gólnych z nich. J.K. Gierowski podzielił sprawców w zależności od

ich motywu na sześć kategorii: seksualnych, z zemsty, z poczucia

krzywdy, z urojenia, z powodów ekonomiczno-rabunkowych, z poczu-

cia krzywdy, z lęku i zagrożenia lub braku motywu, i przedstawił

pewne zróżnicowania występujące w ich profilach 11 .

10 T.E. Mofﬁ tt , Juvenille deliquency and attention-defﬁ cit disorder:Development

trajectories from age three to ﬁ fteen , Child Development 1990, nr 61.

11 J. K. Gierowski, Motywacja zabójstw , Wydaw. AM, Kraków 1989.

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 67

2011-03-19 21:57:22

E. Gałka - Typologia sprawców zabójstw.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: