Ceglane detale elewacyjne Szczecin.pdf

CEGLANE DETALE ELEWACYJNE

W MI Ę DZYWOJENNEJ WIELORODZINNEJ

SZCZECI Ń SKIEJ ARCHITEKTURZE MIESZKANIOWEJ

BRICK FACADE DETAILS IN THE SZCZECIN

INTERWAR MULTIFAMILY RESIDENTIAL ARCHITECTURE

Krzysztof Bizio

dr in Ż . arch.

Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny

Wydział Budownictwa i Architektury

Katedra Architektury Współczesnej, Teorii i Metodologii Projektowania

STRESZCZENIE

Tematem artykułu jest omówienie sposobu wykorzystanie cegły w detalach architekto-

nicznych w szczeci Ń skiej modernistycznej wielorodzinnej architekturze mieszkaniowej lat

20. i 30. XX wieku. Przykłady szczeci Ń skich detali ukazano na tle u Ż ycia ceramiki w eu-

ropejskiej architekturze modernistycznej z pocz Ą tków XX wieku.

Słowa kluczowe: architektura modernistyczna, Szczecin, ceramika.

ABSTRACT

The theme of this article is to discuss the ways of brick use in the architectural details in

the Szczecin modernist multi-family residential architecture 20s and 30s the twentieth

century. Examples of Szczecin details shown on the background of the use of ceramics in

the European modernist architecture of the early twentieth century.

Keywords: modern architecture, Szczecin, ceramics.

e Ń i FORM a ‘16

568

CEGŁA JAKO MATERIAŁ WYKO Ń CZENIOWY W POCZ Ą TKACH MODERNIZMU

Rozwój pocz Ą tków architektury współczesnej powi Ą zany był z nowymi technologiami

i mo Ż liwo Ś ciami wynikaj Ą cymi z ich zastosowania. Przy tworzeniu nowych, awangardo-

wych form na plan pierwszy wysun Ę ły si Ę nowe technologie, w tym szczególnie u Ż ycie

w drugiej połowie XIX wieku stali, oraz w pocz Ą tkach XX wieku Ż elbetu. Równocze Ś nie

jednak du ŻĄ popularno Ś ci Ą cieszyła si Ę jako materiał wyko Ń czeniowy cegła, która uzyska-

ła w tym okresie nowe sposoby wykorzystania. Popularno ŚĆ sw Ą zawdzi Ę czała du Ż ej do-

st Ę pno Ś ci, łatwemu sposobowi u Ż ycia, walorom plastycznym, oraz wa Ż nej cesze moder-

nizmu: eksponowaniu w rozwi Ą zaniach materiałowych –szczero Ś ci materiału-.

Jako materiał wyko Ń czeniowy cegła wykorzystywana była w dwóch podstawowych for-

mach: (1) do tworzenia całych płaszczyzn i kubatur ceglanych; (2) do tworzenia wybra-

nych detali elewacyjnych budynku, jako uzupełnienie innych rodzajów faktur (najcz ĘŚ ciej

faktur tynkowanych). U Ż ycie cegły w twórczo Ś ci modernistycznej w pierwszych dziesi Ę -

cioleciach XX wieku najszerzej obserwowa Ć mo Ż na było w Holandii, oraz w Niemczech.

Obydwa kraje północnej Europy posiadały wielowiekow Ą tradycj Ę wykorzystania cegły,

która na pocz Ą tku XX wieku stanowiła niew Ą tpliwie inspiracj Ę do poszukiwa Ń nowych

rozwi Ą za Ń .

Ryc. 1. Elewacja budynku przy ul. A.

Mickiewicza 75. Rzadki przykład

bardzo znacz Ą cego wykorzystania

cegły w przestrzeniach mi Ę dzy otwo-

rami okiennymi, oraz stosowania

geometrycznych

płaskorze Ź b

z cegły.

Fig. 1. The facade of the building at

A. Mickiewicz street 75. A rare

example of a very significant use of

brick in the spaces between the

window openings, and the use of

geometric reliefs from bricks.

W Holandii działał Hendrik Petrus Berlage, którego uzna Ć mo Ż na za prekursora u Ż ycia

cegły, w nowych kubicznych formach. W budynku Giełdy w Amsterdamie (1896-1903),

nawi Ą zuj Ą c bezpo Ś rednio do flamandzkiego neorenesansu, zestawił ze sob Ą szereg ce-

glanych kubatur. Jako ucze Ń Gottfrieda Sempra, nawi Ą zywał on w pocz Ą tkach swojej

twórczo Ś ci do teorii Violleta-le-Duca. Najbardziej nowatorskim elementem budynku Gieł-

dy w Amsterdamie stała si Ę sala główna, w której w odwa Ż ny sposób poł Ą czył ceramik Ę ,

Ż eliwo i szkło. Swoje poszukiwania zwi Ą zane z wykorzystaniem nietynkowanych form

ceglanych, prowadził a Ż do swojej Ś mierci. Widoczne było stopniowe odchodzenie od

form historycznych, wyst Ę puj Ą cych na przykład jeszcze w domu Hennyego z Hagi (1898),

a Ż do kubicznych uproszcze Ń poł Ą czonych z autorskim wykorzystaniem ceramiki, które

osi Ą gn Ą ł w projekcie Muzeum Miejskiego w Hadze. Kontynuacj Ę poszukiwa Ń Berlage’a

w architekturze holenderskiej pocz Ą tku XX wieku ł Ą czy Ć nale Ż y z pracami Szkoły Am-

sterdamskiej. Pierwsza spektakularn Ą realizacj Ą tego Ś rodowiska stał si Ę budynek arma-

tora –Scheepvaarthuis- w Amsterdamie (1912-1916), autorstwa Johana M. van der Mey-

a, Michela de Klerka i Pietera L. Kramera. W budynku tym autorom udało si Ę w niezwykle

plastyczny sposób poł Ą czy Ć Ż elbetowe fragmenty wyko Ń cze Ń z ceramicznymi detalami.

569

KRZYSZTOF BIZIO, Ceglane detale elewacyjne w mi Ę dzywojennej wielorodzinnej ...

Odwaga zastosowanych rozwi Ą za Ń nawi Ą zuje do eksperymentów, które w tym samym

czasie prowadził katalo Ń ski architekt Antonio Gaudi. Michel de Klerk jest tak Ż e autorem

najbardziej znanych realizacji Szkoły Amsterdamskiej, jakimi były: budynek przy Sparn-

dammerplatsoem w Amsterdamie (1913-1914) i kompleks mieszkalny –Het Schip- w Am-

sterdamie(1917-1921). Szczególnie rozwi Ą zania plastyczne zastosowane przez autora

w –Het Schip- nie maj Ą sobie równych w historii architektury XX wieku. Nale Ż y podkre-

Ś li Ć , Ż e tak Ż e w nurcie holenderskiej architektury racjonalistycznej znale ŹĆ mo Ż na przy-

kłady wykorzystania cegły. Najwybitniejszym przedstawicielem tego nurtu był Willem Ma-

rinus Dudok, autor ceglanych realizacji z Hilversum. Jego twórczo ŚĆ odchodziła od sto-

sowania zło Ż onych faktur Ś ciennych, tak jak to miało miejsce w przypadku Szkoły Am-

sterdamskiej i zasadzała si Ę na zestawianiu w ramach jednej kompozycji prostych cegla-

nych brył, operuj Ą cych płaskimi motywami Ś ciennymi.

W pierwszych trzech dziesi Ę cioleciach XX wieku w Niemczech obserwowa Ć mo Ż na było

walk Ę dwóch postaw twórczych: racjonalizmu i ekspresjonizmu. Pierwsz Ą z nich koncen-

trowała si Ę wokół racjonalizmu i poszukiwaniu masowych i powtarzalnych rozwi Ą za Ń ar-

chitektonicznych, operuj Ą c najcz ĘŚ ciej prostok Ą tn Ą geometri Ą , druga natomiast ekspono-

wała indywidualn Ą ekspresj Ę twórcz Ą , operuj Ą c geometri Ą ostrok Ą tn Ą i lini Ą krzyw Ą .

W obydwu tych nurtów cegła stała si Ę wa Ż nym materiałem budowlanym, który jednak

u Ż ywany był w odmienny sposób. Postaci Ą która koncentrowała wokół siebie znaczn Ą

cz ĘŚĆ ówczesnego Ś rodowiska architektonicznego był Peter Behrens. Pierwsze projekty

Behrensa współzało Ż yciela Secesji Monachijskiej, stanowiły poszukiwania zwi Ą zane

z estetyk Ą secesyjn Ą . Jego współpraca z firm Ą AEG, dla której zaprojektował w Berlinie

szereg zakładów przemysłowych oraz projektów z zakresu wzornictwa przemysłowego,

spowodowała ewolucj Ę jego twórczo Ś ci. Stosuj Ą c cegł Ę elewacyjn Ą dla AEG zaprojekto-

wał w latach 1909-1910 zakład wysokich napi ĘĆ w Berlinie, w którym zestawił ze sob Ą

szereg kubicznych brył. Po zako Ń czeniu I wojny Ś wiatowej Behrens odchodzi od konty-

nuowania funkcjonalistycznych rozwi Ą za Ń , na rzecz projektów akcentuj Ą cych indywidu-

alizm. Jednym z ich wyró Ż ników nowej formy architektonicznej staje si Ę stosowanie ce-

gły, czego przykładem mo Ż e by Ć projekt budynku biurowego fabryki IG Farben z Frank-

furtu. Pocz Ą tki ekspresyjnych poszukiwa Ń ceramicznych form w niemieckiej w architektu-

rze nowoczesnej obecne były jeszcze przed wybuchem I wojny Ś wiatowej, czego przy-

kładem mo Ż e by Ć fabryka kwasu siarkowego w Lubaniu autorstwa Hansa Poelziga

(1911-1912). Jednak nasilenie si Ę tendencji ekspresjonistycznych nast Ę puje po 1918 ro-

ku, a jednym z odłamów ekspresjonizmu w architekturze niemieckiej staje si Ę Backstein-

expressionismus , wykorzystuj Ą cy cegł Ę jako podstawowy materiał budowlany. Szczegól-

nie w północnych Niemczech (Hamburg, Brema), oraz w Zagł Ę biu Ruhry (Gelsenkirchen,

Dortmund, Bochum, Oberhausen) w latach 20. XX wieku działa szereg architektów zwi Ą -

zanych z ceglanym ekspresjonizmem. Do najwa Ż niejszych przedstawicieli tego nurtu za-

liczy Ć mo Ż na Fritza Högera, Otto Bartinga, Josefa Franke, Fritza Schumachera, Maxa

Krusemarka. Autorzy ci wykorzystuj Ą cegł Ę w sposób bardzo plastyczny, tworz Ą c z nich

wr Ę cz figuratywne przedstawienia motywów ro Ś linnych, czy te Ż postaci ludzkich. Nawi Ą -

zuj Ą w swej twórczo Ś ci tak Ż e do form historycznych, stosuj Ą c wysokie, ceramiczne da-

chy. Odmienny sposób wykorzystywania cegły prezentuj Ą architekci zwi Ą zani z nurtem

racjonalistycznym. Przykładem tego podej Ś cia mog Ą by Ć wybrane projekty Ludwiga Mie-

sa van der Rohe. Pocz Ą tki jego fascynacji cegł Ą jest wizyjny, niezrealizowany projekt

wiejskiego domu (1924). W okresie pó Ź niejszym realizuje on m. in. ceglane projekty willi

Hermanna Landego w Krefeld (1928), czy te Ż dom Lemkego w Berlinie (1932). W kon-

cepcjach tych wykorzystuje cegł Ę do tworzenia prostopadło Ś ciennych kubatur, rozrzuco-

nych w krajobrazie, zacieraj Ą cych granic Ę wn Ę trza i zewn Ę trza. Faktury Ś cian s Ą po-

w Ś ci Ą gliwe i płaskie, a przestrzenny charakter kompozycji budowany jest poprzez zesta-

wienia prostopadło Ś cianów, z pomini Ę ciem przestrzennych faktur Ś ciennych.

Osobnym zjawiskiem, które w kontek Ś cie architektury szczeci Ń skiej wymaga podkre Ś le-

nia, były realizacje berli Ń skich modernistycznych osiedli mieszkaniowych z drugiej połowy

lat 20. XX wieku. Osiedla te reprezentowały zró Ż nicowane cechy stylistyczne, odznacza-

e Ń i FORM a ‘16

570

j Ą c si Ę najcz ĘŚ ciej nowoczesn Ą urbanistyk Ą i funkcjonalnym rozplanowaniem architekto-

nicznym, oraz wykorzystaniem stosunkowo prostych technologii realizacyjnych. Do wa Ż -

niejszych autorów realizuj Ą cych w tym okresie własne projekty mieszkaniowe nale Ż y zali-

czy Ć Bruno Tauta, Waltera Gropiusa, Hansa Scharouna, Hugo Haringa, Ernsta Maya

i Paula Rudolfa Henninga. Jako bardzo charakterystyczne mog Ą by Ć uznane rozwi Ą zania

zastosowane w projekcie osiedla im. Carla Legienia w Berlinie – Prenzlauer Bergu

(1929). Tynkowane w kolorach bieli i szaro Ś ci elewacje wzbogacano o ceglane detale

sokołów, oraz akcenty przy wej Ś ciach do budynków. Taki sposób wykorzystywania cegły

jako detalu w wielorodzinnej architekturze mieszkaniowej lat 20. XX wieku stał si Ę repre-

zentatywny dla innych realizacji berli Ń skich, oraz innych miast niemieckich.

Ryc. 2. Wej Ś cie przy ul.

A. Mickiewicza 133. Przykład orygi-

nalnego w Ą tku ceglanego, wykorzy-

stuj Ą cego płaskie płytki ceramiczne.

Fig. 2. Street entrance at

A Mickiewicz street 133. An

example of the original thread brick,

using flat tiles.

SZCZECI Ń SKIE OSIEDLA MI Ę DZYWOJENNE.

GENEZA, UKŁADY PRZESTRZENNE I ROZWI Ą ZANIA TECHNICZNE

W zwi Ą zku napływem ludno Ś ci po zako Ń czeniu I wojny Ś wiatowej i du Ż ym zapotrzebowa-

niem na nowe mieszkania 1 , od 1919 roku obserwowa Ć mo Ż na na terenie Szczecina roz-

pocz Ę cie kilku projektów mieszkaniowych. Realizacje te rozpoczyna si Ę na gruntach przy-

legaj Ą cych do cz ĘŚ ci miasta rozbudowywanej na przełomie XIX i XX wieku - Braunsfelde

i tworzenia nowej cz ĘŚ ci Braunsfelde B. Szczególnie wiele prac podejmuje si Ę w rejonie

Neu Westend (Pogodno), oraz Niebuszewa i dzisiejszej ulicy Ku Sło Ń cu. Jako pierwsze

inwestycje realizowane s Ą budynki szeregowe, oraz zabudowa bli Ź niacza. W zawi Ą zku

z kryzysem w Rzeszy Niemieckiej (Republice Weimarskiej) aktywno ŚĆ budowlana ulega

spowolnieniu, aby około lat 1925-1926, wzorem innych miast w tym szczególnie Berlina,

przybra Ć ponownie na sile 2 .

1 Problematyka mieszkalnictwa, a w tym szczególnie zapewnienie mieszkania dla ka Ż dego, była jedn Ą z klu-

czowych zagadnie Ń społecznych w pocz Ą tkach Republiki Weimarskiej. Na ten temat pisze Kozi Ń ska B. w [6] str.

247. - Konstytucja Republiki Weimarskiej w § 155 jeszcze dobitniej podkre Ś liła prawo ka Ż dego obywatela do

zdrowego mieszkania i okre Ś liła wi ĄŻĄ ce si Ę z tym pa Ń stwowe zobowi Ą zania socjalne. Stało si Ę to podstaw Ą

działa Ń władz komunalnych w nast Ę pnych latach. 1.10.1919 zało Ż ono miejski Urz Ą d Budownictwa Mieszkanio-

wego (Wohnungsbauamt) odpowiedzialny za sprawy mieszkaniowe i Urz Ą d Planowania Urbanistycznego

(Stadtbauplanungsamt), którego zadaniem było przygotowanie generalnych planów zabudowy, opracowanie

przepisów oraz doradztwo budowlane .-

2 Cezur Ą czasow Ą jest rok 1933, jako moment powstania III Rzeszy i wynikaj Ą cych z tego konsekwencji w sztu-

ce i architekturze. Na ten temat pisz Ą Dawidowski D. Długopolski R. Szymski A.M w [1]str.138: - W zakresie

kształtowania urbanistyki osiedli mo Ż na wyró Ż ni Ć dwa okresy, rozdzielone dat Ą ok. 1933 roku, jako pocz Ą tku

wprowadzania w budownictwie mieszkaniowym nowej doktryny wła Ś ciwej dla okresu III Rzeszy, nakazuj Ą cej

okre Ś lone rozwi Ą zania urbanistyczne i architektoniczne -.

571

KRZYSZTOF BIZIO, Ceglane detale elewacyjne w mi Ę dzywojennej wielorodzinnej ...

Priorytetem inwestycyjnym stała si Ę realizacja małych i tanich mieszka Ń dla du Ż ej liczby

mieszka Ń ców. Inwestorami tych realizacji stało si Ę głównie miasto, oraz powstaj Ą ce bran-

Ż owe i zakładowe spółdzielnie mieszkaniowe, a tak Ż e spółki budowlane. Jako jedne

z pierwszych powstaj Ą spółdzielnie Stettiner Gemeinnützige Baugesellschaft, Bauhütte

Pommem, Heimstätte AG für Angestellte. Niezwykle istotne dla dalszego rozwoju prze-

strzennego miasta okazało si Ę przej Ę cie w roku 1921 przez Karla Weishaupta funkcji

miejskiego architekta i urbanisty. Preferował on nowy, funkcjonalny sposób my Ś lenia

o przestrzeni miejskiej, co zaowocowało mi Ę dzy innymi tworzeniem w planach miasta

stref funkcjonalnych i szczególnym akcentowaniem znaczenia pasm zielonych. Zaintere-

sowania Weishaupta znalazły odzwierciedlenie w sposobie formowania nowej zabudowy

mieszkaniowej. Widoczne stało si Ę odej Ś cie od du Ż ych i bogato zdobionych zespołów

mieszkaniowych z przełomu XIX i XX wieku, na rzecz kameralnej, osadzonej w zieleni

niskiej zabudowy 3 . W latach 1925-1930 powstaje szereg planowanych wcze Ś niej inwe-

stycji mieszkaniowych, szczególnie w obszarze Pogodna, Niebuszewa, w rejonie cmenta-

rza, oraz na przedmie Ś ciach (np. rejon Podjuch).

Ryc. 3. Akcentowanie wej Ś cia przy

ul. A. Mickiewicza 133.

Fig. 3. Accentuation of the entrance at

Adam Mickiewicz street 133.

Realizacja idei funkcjonalnego osiedla mieszkaniowego uzyskało w drugiej połowie lat

20. i pocz Ą tku lat 30. XX wieku w Szczecinie nowy wymiar urbanistyczny. Rozwój ten

wi Ą za Ć nale Ż y w znacznej mierze tak Ż e ze sposobem finansowania inwestycji, zwi Ę ksza-

j Ą cym si Ę udziałem inwestycji spółdzielczych i miejskich, oraz ze zmniejszaj Ą cym si Ę pro-

3 W pierwszej połowie lat 20. realizowano najcz ĘŚ ciej zespoły o dwóch kondygnacjach naziemnych. W drugiej

połowie lat 20. zwi Ę kszona si Ę liczb Ę do trzech i czterech kondygnacji, co stanowiło konsekwencj Ę zmian cen

działek i potrzeb Ę kolejnego zwi Ę kszenia liczby mieszka Ń .

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: