1/ CECHY PODATKÓW.
1. Twór prawa publicznego (finansowego), ale też kategoria ekonomiczna ® nie mają samoistnego bytu ekonomicznego i nie ma ich poza prawem finansowym
Podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej (art.6 Ord. pod)
2. Niezbędne cechy podatków ® instytucja prawna jest podatkiem, gdy posiada wszystkie cechy niezależnie od nazwy i systematyki:
· obowiązek wpłaty określonej kwoty na rzecz władzy publicznej ® wynika z celu, czyli uzyskania dochodów budżetowych kosztem podatnika; reprezentują ją organy podatkwe wł. państwa lub sam. teryt.; wpłata na rzecz budżetu państwa, kraju, samorządu terytorialnego, publicznego funduszu pozabudżetowego będącego częścią gospodarki budżetowej
· przymusowość ® obowiązek zapłaty wynika bezpośrednio z przepisu prawa podatkowego albo z decyzji administracyjnej organu, wykonanie zabezpieczone jest przymusem państwa (pobór kwot dłużnych za pomocą instrumentów egzekucji administracyjnej), jako potencjalne zagrożenie dla podatnika
· pieniężny charakter ® zapłata w pieniądzu będącym prawnym środkiem płatniczym na terytorium danego kraju; niekiedy wyjątki:
1. okres wysokiej inflacji lub upadku systemu pieniężnego i dopuszczenie zapłaty w innych wartościach majątkowych, nawet w walucie obcej
2. ustawodawca dopuszcza wyraźnie zapłatę w innej niż pieniądz wartości majątkowej, np: papiery wartościowe
3. egzekucja zaległości podatkowych z majątku podatnika lub jego następcy prawnopodatkowego, osoby trzeciej ® też może to być forma niepieniężna
· bezzwrotność ® wpłata nie rodzi po stronie władzy publicznej obowiązku zwrotu kwoty podatnikowi - nie ma cech pożyczki; jest to definitywne przesunięcie majątkowe i nie podlega restytucji (instrument definitywnej redystrybucji budżetowej)
· co innego to NADPŁATA - podatek zapłacony nienależnie lub w kwocie wyższej od należnej i podlega zwrotowi podatnikowi lub jego następcy prawnopodatkowemu
· czasem też PODATKI KREDYTOWE - po upływie określonego okresu wł. publ. zobowiązuje się do bezpośredniego lub pośredniego zwrotu całości lub części kwot
· nieodpłatność ® podatnik nie ma prawa żądać jakiegokolwiek wzajemnego świadczenia od wł.publ. lub innych podmiotów, a wł.publ. nie ma też obowiązku ponoszenia świadczeń czy wykonywania czynności na rzecz płacącego podatnika
· OPŁATA - gdy podatnik ma prawo żądać z tego tytułu określonego zachowania się lub czynności org.wł.publ.
· UPRAWNIENIA PRAWNOPODATKOWE - niekiedy wprowadzane określone elementy quasiodpłatności: np. podatnik je nabywa za terminowe regulowanie zobowiązań podatkowych
· generalny charakter ® obowiązki będące istotą podatku określone są w sposób generalny, skierowane do określonej w niezindywidualizowany sposób w przepisie prawa grupy podmiotów; przedmiot określony abstrakcyjnie, nie dotyczy skonkretyzowanego przedmiotu lub stanu (np. wpłaty banku centralnego do budżetu państwa nie są podatkiem)
· obowiązywanie na podstawie ustawy z zakresu prawa publicznego ® wynika tylko z przepisów prawa podatkowego (gdy z prawa cywilnego np. kara pieniężna to nie jest)
· określanie, ustalanie, kontrola, pobór i egzekucja następuje przez organy wł. wykonawczej
· cecha negatywna ® nie jest to kara za czyn niedozwolony ® nie jest to skutek wprowadzenia zakazu bycia podatnikiem czy jego działań; nie jest to dolegliwość za naganne zachowanie (to sankcje prwanopodatkowe)
· obowiązek podatkowy powstaje niezależnie od tego, czy podatnik wykonuje czynności opodatkowane zgodnie lub wbrew zezwoleniom
Podatki nie są:
® świadczeniem pieniężnym wynikającym ze stosunków cywilnoprawnych
® opłatą za usługi, do których stosuje się przepisy o cenach
® grzywną w rozumieniu prawa karnego
® kontrybucją nałożoną na podbitych
® konfiskatą majątku
® aktem nacjonalizacyjnym
® opłatą o charakterze publicznoprawnym z tytułu określonych czynności dokonywanych przez organy wł.publ.
2/ ŹRÓDŁA PODATKÓW
1. Majątek albo dochód podatnika, płatnika, inkasenta, ich następców prpod, osób trzecich odpwiadających za zaległości prawnopodatkowe
DOCHÓD - faktycznie uzyskany lub należny, bezwzględny i definitywny przyrost aktywów w danym okresie
MAJĄTEK - aktywa i pasywa występujące na dzień rozpoczęcia albo zakończenia roku podatkowego (z reguły: tylko aktywa)
Żródłem finansowania zobowiązań podatkowych mogą być środki będące własnością podatnika, ale i jego zadłużenie (zadłużenie prawidłowe - kredyty, pożyczki + nieprawidłowe - zaległości w zapłacie za dostarczone towary, usługi, w spłacie pożyczek lub kredytów)
3/ PRZERZUCALNOŚĆ PODATKÓW
1. Podatnik nie musi bezpośrednio ponosić ciężaru zobowiązania podatkowego
· przerzucenie ® przy pomocy zmiany poziomu cen, wynagrodzeń, na które podatnik ma wpływ, zwiększa on swoje przychody o całość lub część kwoty podatku
· odrzucenie ® podatnik uzyskuje określone korzyści finansowe od wł.publ. z związku z poniesieniem lub zwiększeniem ciężarów podatkowych (np. uznanie nowo wprowadzonego podatku od nieruchomości za koszt uzyskania przychodów w podatku dochodowym podatników, którzy są właścicielami nieruchomości)
2. Skutek: trwały lub czasowy rozdział między podatnikiem a podmiotem, który ciężar finansowy podatku rzeczywiście ponosi
4/ PODATKI POŚREDNIE I BEZPOŚREDNIE
· pośrednie ® istota konstrukcji to przerzucenie przez podatnika na osoby trzecie (obrotowe, importowe, akcyzy, podatki od czynności o charakterze wzajemnym); ustawodawca gwarantuje pośrednio, że podatnik tego podatku nie będzie co do zasady ponosił jego ciężaru
· bezpośrednie ® występuje jedność podmiotowa podatnika oraz podmiotu, który ponosi ciężar podatku (pośrednie mogą się przekształcić w bezpośrednie - np. stosował stawkę 7% a powinien 22% i jest zobowiązany do zapłaty podatku w prawidłowej wysokości) ® też mogą być przerzucone, a zależy to od inwencji podatnika
5/ FUNKCJE PODATKÓW
1. FISKALNA - dostarczenie wł.publ. możliwie najwyższych, równomiernych i rytmicznych dochodów budżetowych (na konieczne wydatki i ewentualny deficyt budżetowy); powinna być postrzegana w perspektywie okresu kilkuletniego
® zadania cząstkowe - pochodne:
· konieczność ochrony i rozwoju źródeł dochodów budżetowych (sprzyjanie wzrostowi opodatkowanych dochodów, wzrostowi podaży opodatkowanych wyrobów)
· wpływ na strukturę spożycia - cel to minimalizacja lub stabilizacja wzrostu spożycia wyrobów trwale nieopodatkowanych lub opodatkowanych niżej od przeciętnej
· sprzyjanie kapitalizacji dochodów w celu wzrostu majątku będącego przedmiotem opodatkowania
· ochrona źródeł dochodów opodatkowanych i ograniczenie dchodów nieopodatkowanych
· sprzyjanie możliwie najszerszemu przerzucaniu podatków na odbiorców krajowych i zagranicznych (wzrost opodatkowania pośredniego)
2. POZAFISKALNE - w racjonalnym systemie prawa podatkowego funkcje te nie występują
® konieczność zachowania pokoju społecznego, jako wartości nadrzędnej nad interesem finansowym wł.publ. i kompromisem (sprzyjanie “przedsiębiorczości”, “wspieranie inwestycji”, “pobudzanie efektywności zawodowej”, “prorodzinność”)
® zasada nadrzędności funkcji fiskalnej nad pozostałymi zadaniami prawa podatkowego
3. Psucie podatków ® prawo podatkowe wykorzystywane jest nadmiernie do wielu wzajemnie sprzecznych celów pozafiskalnych
4. Patologie prawa podatkowego ® cechy, cele lub elementy, które w sposób istotny deformują konstrukcje podatku, że zaczyna ona zaprzeczać celowi tej instytucji
· np. wykorzystywanie do celów politycznych o dyskryminacyjnym charakterze - przy pomocy podatków zamierza się z przyczyn politycznych wyeliminować lub zwalczać określone podmioty czy określoną działalność w gospodarce (np. prawo PRL do podmiotów prywatnych, potem do podmiotów państwowych: dywidenda od przychodów państwowych czy podatek od wzrostu wynagrodzeń)
6/ ZASADY PODATKOWE
· generalne postulaty doktryny do ustawodawcy podatkowego mające na celu racjonalizację i zapewnienie prawidłowości tworzenia podatków czy też bezpośrednio prawa podatkowego (zasady teoretyczne) = dot. podatków + dot. prawa podatkowego
· ogólne cechy podatków i polityki podatkowej, jako podsumowanie dorobku ustawodawstwa + praktyki podatkowej (zasady empiryczne)
1. Teoretyczne zasady podatkowe ® postulaty doktryny, na podstawie których tworzony jest racjonalny system podatkowy i poszczególne podatki:
a/ minimalizacji jednostkowego ciężaru podatkowego (POWSZECHNOŚCI) - przedmiotem opodatkowania powinny być możliwie wszystkie stany faktyczne lub prawne, z którymi wiąże się powstanie obowiązku podatkowego
® optimum opodatkowania: oczekiwany globalny poziom dochodów dzięki powszechności; uboczny skutek to koszty obsługi podatków
® przedmiotem opodatkowania powinny być zjawiska możliwie najbardziej masowe i powtarzalne oraz relatywnie trwałe
b/ zasada jednokrotności opodatkowania - dany przedmiot opodatkowania powinien rodzić tylko jedno zobowiązanie podatkowe (zasada podmiotowej równomierności rozłożenia ciężaru podatkowego i eliminowania kumulacji podmiotowej i przedmiotowej zobowiązań podatkowych) ® realizacja poprzez zwolnienia podatkowe
® ale wyjątki! opodatkowanie akcyzą niektórych czynności jak import, który jest opodatkowany powszechnym podatkiem obrotowym
c/ zasada jednokrotności przywileju podatkowego - dany stan faktyczny lub prawny powinien rodzić co najwyżej jedną ulgę lub przywilej podatkowy ® niedopuszczenie do powstawania enklaw podatkowych (utrata dochodów budżetowych + łamanie zasady konkurencji + nieracjonalne decyzje podatników)
® nieprzestrzeganie przez ustawodawcę to “racjonalność podatkowa”, czyli dostosowywanie decyzji ekonomicznych do sygnałów płynących z prawa podatkowego
2. Teoretyczne zasady tworzenia i stosowania prawa podatkowego ® też postulaty doktryny wobec prawa podatkowego i praktyki podatkowej, ale mogą też być wynikiem uogólnienia dorobku myśli ustawodawczej i praktyki podatkowej
a/ zasada neutralności ekonomicznej sytemu prawa podatkowego ® nie powinien stanowić autonomicznej i samoistnej przesłanki decyzyjnej podatników; pełna realizacja zasady nie jest możliwa na poziomie mikroekonomicznym
b/ zasada neutralności etycznej prawa podatkowego ® prawo podatkowe:
· nie jest przyporządkowane jakiemukolwiek systemowi etycznemu w warunkach ich pluralizmu
· nikt nie powinien być potępiany i piętnowany, że zgodnie z prawem skorzystał z uprawnień przyznanych prawem podatkowym
· chroni podmioty oraz osoby realizujące w imieniu wł.publ. zadania w dziedzinie ustalania, określania lub poboru podatków - nikt nie może być potępiony, że zgodnie z prawem wykonał swe obowiązki nałożone prawem podatkowym
c/ zasada apolitycznośći organów podatkowych i sądownictwa podatkowego
· zapewnienie apolityczności całości aparatu podatkowego i kontrolnego (działacze polityczni precz ze stanowisk decyzyjnych!)
· ministrami finansów nie powinni być liderzy partii
· stanowisko szefa resortu finansów nie powinno być wykorzystywane do zdobycia popularności (np. publiczne akcje “upraszczania prawa podatkowego”)
d/ zasada minimalizacji zadłużenia podatkowego ® zwłaszcza tworzenie i stosowanie;
· występowanie zadłużenia jest nieuniknione, ale chodzi o skalę zjawiska ® ujawnione zadłużenie wynosi mniej niż 5% bieżących dochodów podatkowych w danym roku budżetowym: sytuacja jest dobra, ale ujawnione to zazwyczaj 50% wszystkiego, więc gdy 10% zadłużenia: niepokojące, gdy przekroczy 15% fizycznych dochodów zaczyna się kryzys
· likwidacja zadłużenia po patologicznych podatkach w drodze generalnych umorzeń i abolicji podatkowych
e/ zasada zaufania między podatnikiem a władzą publiczną ® dwoisty i wzajemny charakter; jej przestrzeganie jest warunkiem efektywności fiskalnej pr.pod.;
7/ PRAWO PODATKOWE I INTERPRETACJE.
1. Część prawa finansowego - gałąź prawa publicznego
® wyodrębnienie ze względu na przedmiot regulacji: podatek, a także opłaty i niepodatkowe należności budżetu
® prawa podatkowe: wszystkie akty normatywne regulujące te instytucje + prawa i obowiązki podatników, płatników i inkasentów oraz ich następców prawnopodatkowych oraz osób trzecich odpowiadających za ich zobowiązania + regulujące kompetencje i uprawnienia organów podatkowych i organów wykonujących kontrolę podatkową
2. Źródła współczesnego pr.pod:
- Konstytucja
- ustawy
- ratyfikowane umowy międzynarodowe
- rozporządzenia
- akty prawa miejscowego na danym terenie
3. Struktura pr.pod:
- część ogólna prawnomaterialna
- proceduralne prawo podatkowe
- materialne prawo podatkowe
4. Konstytucja 2 kwietnia 1997 ® bezpośrednie przepisy dotyczące podatków:
a/ obywatelski obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych (w tym podatków)
b/ wyłączność ustawy w zakresie:
· nakładania podatków i innych danin
· określania podmiotu, przedmiotu i stawek podatkowych
· określania zasad przyznawania ulg i umorzeń
· określenia kategorii podmiotów zwolnionych od podatku
5. Trzy nurty interpretacji pr.pod:
a/ nurt oficjalny ® oficjalna wykładnia dokonywana przez ministra finansów lub organy podatkowe wynika z potrzeby minimalizacji ryzyka interpretacyjnego podatników + jednolitość stosowania prawa org. podatkowych i kontrolnych
® popularyzacja oficjalnych stanowisk w piśmiennictwie i massmediach
b/ niezależna interpretacja prawa ® w piśmiennictwie naukowym, nie obciążonym lobbingiem grup nacisku lub wpływem interpretacji urzędowej
c/ sądowa interpretacja pr.pod. ® powstaje najpóźniej, bo przewlekłe postępowanie sądowe, często problemy prawne są już nieaktualne
® dużo wewnętrznych sprzeczności
6. Urzędowa interpretacja przez MF:
- okres przed- i powojenny to forma okólników i pism okólnych publikowanych przez MF
- ust. o zobowiązaniach podatkowych: podstawa wydawania to art.4
® stanowiska te nie wiążą podatników ani sądów w analogicznych sprawach ® wiążą organy, do których zostały skierowane;
® obecnie brak jakiejkolwiek jednolitości praktyki interpretacyjnej organów podatkowych
® urzędowa interpretacja pr.pod ® ma charakter ogólny i podlega ogłoszeniu w BSMF; Ord.pod. zobowiązuje MF do zapewnienia jednolitości stosowania pr.pod przy uwzględnieniu orzecznictwa sądów i TK
7. Urzędowa interpretacja prawa przez organy podatkowe ® w ramach postępowania podatkowego; nowy nurt to interpretacja pr.pod. w sprawach indywidualnych przed wszczęciem postępowania podatkowego - Ord.pod. zobowiązuje org.pod. do udzielania odpowiedzi interpretacyjnych, gdy nie toczy się jeszcze postępowanie
8.Judykatura podatkowa ® NSA, SN i TK - cechy:
· ...
chomikSGHowy