esej z psychiatrii.doc

1. Wstęp

              Od połowy lat siedemdziesiątych naszego stulecia zmienił się pogląd większości badaczy i terapeutów na cele i formy leczenia chorób psychicznych. Niezbędnymi elementami procesu terapeutycznego we współczesnym modelu leczenia są : farmakoterapia, psychoterapia, rehabilitacja i utrzymywanie kontaktu terapeutycznego między osobą chorującą, a osobami ją leczącymi. Farmakologiczne leczenie zmniejsza natężenie istniejących objawów, a także obniża prawdopodobieństwo ich pojawienia się w przyszłości. Oddziaływania psychoterapeutyczne oraz rehabilitacyjne usprawniają społeczne funkcjonowanie, natomiast działania podtrzymujące więzi między chorymi, a osobami dla nich znaczącymi przyczyniają się do znacznego obniżenia wskaźników nawrotów choroby. W swojej pracy będę zajmowała się zagadnieniem psychoedukacji oraz rolą pielęgniarki psychiatrycznej w edukacji pacjenta z problemami psychicznymi.

2. Czym jest psychoedukacja.

              Psychoedukacja jest formą oddziaływań psychospołecznych w zakresie zmian stereotypu społecznego i radzenia sobie z choroba psychiczną, w zakresie konieczności leczenia farmakologicznego, zmniejszenia częstości nawrotów choroby i wydłużenia okresów remisji realizowaną zarówno wobec chorego jak i jego rodziny. Często dotyczy pacjentów ze schizofrenią, depresją, chorobą afektywną dwubiegunową, lękiem, zaburzeniami odżywiania czy osobowości jak również w toku uczenia pacjentów jak radzić sobie z chorobą somatyczną.

3. Przykłady postaw utrudniających współpracę.

              Pacjent nie widzi potrzeby leczenia, stosuje mechanizmy obronne (wypie­ranie, zaprzeczanie), rodzina zaprzecza chorobie.

              Celem psychoedukacji jest przyspieszenie procesu leczenia, zapobieganie na­wrotom choroby. Korzyści, jakie wynikają z edukacji chorego, to efekty terapeutycz­ne, środowiskowe i ekonomiczne.

4. Czynniki wpływające na efektywność psychoedukacji:

•                            struktura organizacyjna placówki:

-                  specyfika oddziału psychiatrycznego, okres pobytu pacjenta, faza cho­roby, opieka poszpitalna, przygotowanie personelu;

•                            osoba adresata programu (zasoby pacjenta):

-                            możliwości poznawcze,

-              poziom krytycyzmu,

-              postawa osoby leczonej i rodziny (gotowość poznawcza), wiara w moż­liwość zmiany i życia z chorobą.

              Istotne znaczenie w realizacji programów edukacyjnych ma postawa edukatora, w tym: kompetencje, szacunek do osoby, empatia, znajomość pacjenta i jego kon­taktów w rodzinie, preferowany system wartości oraz postawa wobec autorytetów. Konieczna jest podstawowa znajomość technik z zakresu prowadzenia grupy.

5. Szczegółowe cele psychoedukacji:

•        nauka samoobserwacji, rozpoznawania objawów,

•        nauka o działaniu leków, objawach ubocznych i zasadach kuracji lękowej,

•        nauka o sposobie radzenia sobie w kryzysie,

•        nauka radzenia sobie w społeczeństwie,

•        wyposażenie w umiejętności interpersonalne,

•        akceptacja i umiejętność życia z chorobą,

•        zwiększenie motywacji do leczenia, wydłużenie remisji, zmniejszenie kosz­tów leczenia, skrócenie hospitalizacji,

•        rozbudowanie systemu wsparcia,

•        uruchomienie własnych zasobów.

6. Formy psychoedukacji:

•        indywidualne,

•        grupowe - sami pacjenci, sami członkowie rodzin lub rodzina z pacjentem:

grupa do 15 osób,

-              ważny dobór osób ze względu na rodzaj zaburzeń oraz czas trwania

choroby,

-              formy zajęć edukacyjnych - wykłady, seminaria,

-               okres trwania 8-10 sesji (każda na określony temat),

-               udzielamy choremu informacji, proponujemy rozwiązania,
-              rozpoczęcie zajęć powinno nastąpić w krótkim czasie po ustąpieniu obja­wów wytwórczych.

7. Przebieg spotkania:

•        wstęp - poznanie nastroju w grupie, podsumowanie poprzedniego spotkania,

•        realizacja tematu,

•        rekapitulacja.

              Na pierwszym spotkaniu oraz po cyklu spotkań można zawrzeć z grupą kon­trakt (sojusz terapeutyczny), a także przeprowadzić ankietę wstępną. Rozpoczyna­my od poznania pacjenta m.in. przez wywiad, który pozwala nam rozpoznać wy­stępujące objawy, subiektywne przeżywanie choroby, funkcjonowanie w rodzinie, problemy i poziom krytycyzmu, motywację do leczenia oraz zdolność procesów poznawczych.

              W psychoedukacji istotny jest właściwy dobór grupy - osoby muszą mieć do siebie zaufanie. Prowadzący powinien dążyć do przełamania bariery, aby chory nie tkwił w przekonaniu, że inni nie potrafią zrozumieć jego problemów. Należy za­pewnić trwałość, operacyjność wiedzy, by pacjent mógł ją wykorzystać.

              U niektórych pacjentów może wystąpić tendencja do wykorzystania zdobytej wiedzy w niewłaściwym celu, np. utwierdzenia się w chorobie albo wykorzystania pobytu w szpitalu jako „sposobu na życie"

              Oddziaływania psychoedukacyjne prowadzone są jako ustrukturalizowane zajęcia treningowe oraz grupy dyskusyjno-zajęciowe.

              Grupy dyskusyjno-zajęciowe są jedną z form psychoterapii podtrzymującej, w której poruszane są problemy wynikające z realnych sytuacji i bieżących trudności pacjentów. Terapeuci kładą szczególny nacisk na rozwijanie mocnych stron chorego, a nie na skupianiu uwagi na jego słabościach i patologii.

              Trening aktywnego udziału we własnym leczeniu farmakologicznym ma przygotować pacjenta do trwałego i aktywnego współdziałania z personelem medycznym w farmakoterapii, co w konsekwencji wpłynie na zwiększenie dokładności w przestrzeganiu zaleceń lekarskich dotyczących leczenia farmakolo­gicznego.

              Trening obejmuje cztery zasadnicze zagadnienia:

1. Korzyści wynikające z przyjmowania neuroleptyków.

2. Zasady samodzielnego przyjmowania leków i ocena ich działania.

3. Rozpoznawanie objawów ubocznych i przeciwdziałanie im (zdarza się, że objawy psychotyczne mylone są z działaniem niepożądanym niektórych leków psychotropowych, co może istotnie wpływać na współpracę w zakre­sie ich przyjmowania oraz na nastawienie rodziny pacjenta do terapii).

4. Umiejętność negocjowania z lekarzem spraw związanych z własną far­makoterapią.

              Trening rozpoznawania wczesnych objawów choroby ma nauczyć pa­cjenta sposobów zapobiegania objawom choroby lub minimalizowania ich nasilenia. Kluczową rolę odgrywa tutaj umiejętność rozpoznawania objawów przepowiadających nawrót psychozy.

              W czasie zajęć chorzy uczą się:

•    identyfikować objawy ostrzegające przed nawrotem choroby, prowa­dzić ich obserwację oraz budować swój system wsparcia w sytuacji po­garszania się samopoczucia psychicznego;

•    konstruktywnych zachowań w okresie nasilania się objawów prodromalnych;

•    rozpoznawać objawy chroniczne i zapobiegać ich negatywnemu wpły­wowi na funkcjonowanie w życiu codziennym.

              Uczestnicy treningu poznają również zagrożenia wynikające z przyjmo­wania alkoholu

i narkotyków oraz ćwiczą umiejętność odmowy ich przyjmo­wania, gdy inne osoby starają się je do tego nakłonić.

              Terapeuci w trakcie obu powyższych treningów w każdym zakresie tema­tycznym posługują się siedmiostopniową procedurą, przedstawioną w poniższym schemacie.

              Schemat postępowania w każdym z zakresów tematycznych:

1. Wprowadzenie: przedstawienie tematu oraz zakresu ćwiczonych umiejętności, wzmocnienie zainteresowania i motywacji pacjentów do aktywnego uczestnictwa w procesie uczenia.

2. Demonstracja wideo, pytania i odpowiedzi: prezentacja scenek wideo przedstawiających zastosowanie poszczególnych umiejętności, zadawanie pytań dotyczących treści zaprezentowanej scenki.

3. Odgrywanie ról: ćwiczenie i utrwalanie poznawanych umiejętności.

4. Dobór niezbędnych środków: dyskusja na temat sposobów zdobywania środków niezbędnych do wykorzystania nowych umiejętności.

5. Nieoczekiwane problemy: rozwiązywanie trudnych sytuacji wynikających z zastosowania zdobytych umiejętności w życiu codziennym.

6. Ćwiczenia w warunkach naturalnych: ćwiczenie umiejętności w życiu codziennym ( z pomocą trenera).

7. Zadania domowe: wypełnianie zadań poza treningiem (bez pomocy terapeuty).

              Efektywność zajęć wyraża się: zrozumieniem istoty choroby, większą wrażliwością na zmiany w nasileniu objawów, wiedzą, gdzie i w którym momencie szukać profesjonalnej pomocy.
           

              Czynniki wpływające na efektywność treningu:

•    wysoki poziom wiedzy terapeuty na temat istoty choroby, jej przebiegu
oraz sposobów leczenia;

•    akceptacja przez pacjentów przewlekłego charakteru choroby;

•    akceptacja tego, że trening może jedynie zmniejszyć ryzyko ponowne­go nawrotu choroby,  ale nie gwarantuje całkowitego wyleczenia.

              „Program powrotu do społeczeństwa" obejmuje:

•    prowadzenia rozmowy;

•    rozwiązywania trudnych sytuacji międzyludzkich;

•    aktywnego uczestnictwa we własnym leczeniu; radzenia sobie z objawami choroby.

8. Rola pielęgniarki w edukacji.

•              zadania wychowawcze:

-     przekazanie informacji o zdrowiu psychicznym oraz zasadach higieny psychicznej,

-              zapoznanie z czynnikami, które mają niekorzystny wpływ na psychikę, np. stres, czynniki patogenne w rodzinie, środowisku, trybie życia itp.,
-              wskazanie możliwości radzenia sobie w sytuacjach zagrażających zdro­wiu psychicznemu,

-              kształtowanie zachowań zdrowotnych przez wskazywanie szkodliwoś­ci nałogów,

-              kształtowanie pozytywnych relacji międzyludzkich,

-              wskazanie sposobów rozładowywania napięć;

•              zadania wynikające z funkcji ekspresyjnej:

-              zmniejszanie napięcia psychicznego przez aktywne słuchanie,

-              dodawanie otuchy,             

-              wzmacnianie słabych stron,

-              motywowanie do działania na rzecz zdrowia psychicznego;
•    zadania wynikające z modelu psychoprofilaktyki:

-              profilaktyka I stopnia - kształtowanie postaw społecznych w kierunku lepszego przystosowania jednostki do rozwiązywania konfliktów i stre­sów w życiu, a jednocześnie rozwoju tolerancji wobec różnorodności zachowań,

-              profilaktyka II stopnia - wczesne wykrywanie zaburzeń psychicznych i pomoc jednostkom w redukowaniu wpływów różnych stresów, np. działalność psychoedukacyjna w środowisku dzieci i młodzieży,

-              profilaktyka III stopnia - zapobieganie nawrotom zaburzeń psychicz­nych,

np. działalność psychoedukacyjna w oddziałach, szpitalnych i po­radniach specjalistycznych.

9. Udział pielęgniarki w kompleksowym leczeniu

              Współczesna psychiatria, bazując na holistycznej koncepcji człowieka i realizując ideę kompleksowego leczenia, stwarza nowe obszary badań dla wszystkich członków zespołu terapeutycznego. Niezbędny staje się zatem udział pielęgniarki w : promocji zdrowia psychicznego, profilaktyce zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania, procesie diagnostyczno-terapeutycznym oraz rehabilitacji osób po kryzysie psychicznym.

              Twórcze pielęgnowanie wymaga pewnych predyspozycji zarówno intelektualnych, jak i charakterologicznych. Działania poznawcze w pracy pielęgniarki umożliwiają takie cechy, jak: samodzielność i wnikliwość obserwacji, twórcza wyobraźnia, refleksyjność, aktywność poznawcza, samodzielność intelektualna i zdolność uczenia się. Z kolei główne cechy osobowościowe decydujące o postawie twórczej to: niezależność, oryginalność, otwartość, odwaga, wytrwałość, odporność, odpowiedzialność, samokrytycyzm, tolerancyjność i wysokie poczucie własnego „ja”.

              Pielęgniarka wykorzystując zarówno wiedzę psychiatryczną, jak i pedagogiczną, psychologiczną, socjologiczną oraz stosując obserwacje ukierunkowaną na formy aktywności życiowych pacjenta: rozpoznaje deficyty w zakresie tych aktywności i rozpoznaje ich przyczyny; określa problemy chorego i ustala główne oraz szczegółowe cele, do których osiągnięcia będzie dążyć wraz z pacjentem, jego rodziną i zespołem terapeutycznym; opracowuje plan opieki (interwencji), czas i sposoby oceny ich skuteczności; ocenia efekt końcowy, w razie konieczności modyfikuje plan działania, dostosowując go do zmieniających się możliwości oraz sytuacji zdrowotnej i społecznej chorego.

              W trakcie trwania interwencji pielęgniarka: skutecznie komunikuje się z chorym oraz całym zespołem terapeutycznym, dbając o respektowanie praw pacjenta; stosując psychoterapię podtrzymującą, wspiera emocjonalnie chorego w trudnych dla niego sytuacjach poprzez akceptację jego osoby i nietypowych zachowań, autentyczność, empatię; stwarza poczucie bezpieczeństwa i buduje zaufanie; stwarza takie warunki, które sprzyjają podejmowaniu zadań i ról społecznych poprzez zastosowanie się do zasad społeczności terapeutycznej i treningów umiejętności; udziela pozytywnych wzmocnień; bierze udział we wszechstronnej terapii realizowanej wobec chorego metodami biologicznymi, socjo-

i psychoterapeutycznymi.

              Z uwagi na to, że większość chorób psychicznych ma przebieg przewlekły, remitujący, w kompleksowym planie długofalowej opieki pielęgniarka nie może pominąć udziału rodziny, która z jednej strony jest narażona na stres i negatywne emocje związane z chorobą psychiczną (lęk, poczucie bezradności i niekompetencji), a z drugie...