1. Wprowadzenie.
Cukrzyca to choroba znana ludzkości od czasów starożytnych. Odnosi się do całej populacji, bez względu na rasę czy pochodzenie. Najstarszy dokument zawierający opis stanu zbliżonego do objawów cukrzycy przebiegającego z poliurią to pochodzący z 1550 r.p.n.e. papirus. Odkrycia stanowiącego dowód jak dalece sięga historia dotycząca tejże choroby dokonał w 1872 roku niemiecki egiptolog i powieściopisarz Georg Ebers.
Po raz pierwszy słowa „diabetes” użył ok. 200 r.n.e. Atreziusz z Kapadocji na określenie nadmiernego spożycia płynów z powodu pragnienia, ucieczki płynów z ustroju oraz ogólnego wyniszczenia organizmu prowadzącego do śmierci.
W XVII wieku do słowa „diabetes” (syfon) dodano słowo „mellitus” ( słodkie jak miód).
Te dwa słowa pisane razem tłumaczone są zazwyczaj jako „syfon ze słodką wodą”. Lekarze tamtych czasów nazwali ją tak, ponieważ spostrzegli, iż chorzy na cukrzycę wydalali dużą ilość moczu, który dodatkowo słodko smakował.
W 1869 roku Paul Langerhast po raz pierwszy udowodnił istnienie wysp w trzustce. Na jego cześć nazwano je wyspami Langerhansta. W roku 1889 Joseph von Mering i Oskar Minkowski poprzez serię doświadczeń przeprowadzanych na psach doszli do wniosku, że wycięcie tego narządu u tych zwierząt prowadzi do rozwoju cukrzycy. I tak w roku 1921 Frederick G. Banting i Charles Best dokonali odkrycia hormonu insuliny wydzielanego przez trzustkę, co w niedługim czasie okazało się przełomem w leczeniu cukrzycy. Po dalszych pracach Jamesa Collipa polegających na oczyszczeniu insuliny zwierzęcej po raz pierwszy zastosowano ją u chorego na cukrzycę czternastoletniego chłopca z Toronto Leonarda Thompsona (1922 rok). W 1955 r. Friderick Sanger ustalił skład aminokwasowy insuliny, za co w 1958 roku otrzymał nagrodę Nobla. Trzy lata później zsyntetyzowano ją chemicznie. W 1982 roku rozpoczęto stosowanie insuliny wyprodukowanej metodą inżynierii genetycznej. W latach 1985-88 zaczęto wytwarzać insulinę ludzką. Właściwie każdy rok przynosi coś nowego, a dotychczasowe osiągnięcia nie są ostatnim słowem wypowiedzianym przez naukę.
„Cukrzyca (diabetes mellitus) to przewlekła choroba metaboliczna charakteryzująca się zwiększonym stężeniem glukozy we krwi (tzw. hiperglikemia), będącym wynikiem zaburzeń wydzielania lub działania insuliny. Chorobę tę definiuję się także jako zespół zaburzeń metabolicznych związanych z nieprawidłową gospodarką węglowodanową organizmu, które są przyczyną zakłóceń w funkcjonowaniu wielu narządów i układów: oczu, nerek, serca, układu nerwowego, naczyń krwionośnych”. ( Tytuł: „Cukrzyca. Zapobieganie i leczenie.”, autor: M. Jarosz, L. Kłosiewicz-Latoszek, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2007r., s. 9) Za główne przyczyny cukrzycy uznaje się predyspozycje genetyczne oraz czynniki środowiskowe.
Klasyfikacje cukrzycy wg ADA i WHO (https://www.podyplomie.pl/index.php?id=2482, z 1997 r. , Cd. w numerze: Medycyna po Dyplomie, Zeszyt edukacyjny, Cukrzyca typu 2 w praktyce lekarskiej - część 1, Maj 2008, tytuł „klasyfikacja”)
Obowiązująca klasyfikacja cukrzycy wyróżnia cztery typy tej choroby:
I – cukrzyca typu 1,
II – cukrzyca typu 2,
III – inne szczególne typy cukrzycy,
IV – cukrzyca ciążowa.
Cukrzyca typu 1 zwana również cukrzycą insulinozależną, jest chorobą powstałą w skutek nieodwracalnego zniszczenia komórek beta wysp trzyskokowych. Choroba ma najprawdopodobniej podłoże genetyczne, ponieważ powiązana jest z układem HLA. Pierwszym objawem schorzenia jest łagodna hiperglikemia na czczo lub kwasica ketonowa, która wskutek zakażenia lub stresu może szybko przejść w kwasicę metaboliczną lub ostrą hiperglikemię. Epidemiologia nie jest do końca znana, niemniej ocenia się, iż stanowi ok. 10% wszystkich przypadków cukrzycy. Występuje najczęściej u ludzi młodych, poniżej 35 r.ż., a także u dzieci. Jedynym sposobem leczenia jest odpowiednia dieta, wysiłek fizyczny oraz podawanie insuliny.
Cukrzyca typu 2 zwana także cukrzycą insulinooporną stanowi ok. 90% wszystkich przypadków cukrzycy wieku dorosłego. Określenie „cukrzyca typu 2” dotyczy złożonych metabolicznych zaburzeń przejawiających się hiperglikemią i związanymi z nią przewlekłymi zaburzeniami przemiany białek, tłuszczów i węglowodanów. Spowodowana jest zwiększoną insulinoornością tkanek obwodowych, której towarzyszy zaburzone i niewystarczające wydzielanie insuliny. Szacuje się, że cukrzyca tego typu pozostaje przez wiele lat bezobjawowa i nierozpoznana, gdyż hiperglikemia rozwija się stopniowo. Niezbędne jest więc wykonywanie badań przesiewowych w kierunku cukrzycy oraz edukacja dotycząca objawów klinicznych wskazujących na możliwość rozwoju tej choroby. Niepokojące symptomy to: poliuria (wydalanie dużej ilości moczu), wzmożone pragnienie, wzrost łaknienia połączonego z chudnięciem, osłabienie, stany zapalne narządów płciowo-moczowych, zmiany ropne na skórze, zaburzenia widzenia i koncentracji, uczucie wysychania w ustach i wiele innych.
W etiopatogenezie cukrzycy typu 2 najważniejsze są czynniki środowiskowe i uwarunkowania genetyczne. Wśród czynników środowiskowych zasadniczą rolę odgrywają otyłość, zwłaszcza brzuszna, a także mała aktywność fizyczna. Cukrzyca tego typu zwykle występuje u osób z nadwagą, u których stwierdza się objawy choroby niedokrwiennej serca, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe czy inne cechy zespołu metabolicznego.
Najistotniejszym problemem cukrzycy typu 2 są powikłania, które mogą stać się przyczyną ciężkiego kalectwa, a nawet śmierci. Wyróżnia się dwie kategorie powikłań:
· Powikłania ostre, które stanowią bezpośrednie zagrożenie życia. Zalicza się do nich: śpiączkę cukrzycową tj. hipo- i hireglikemiczną, ketonową, mleczanową.
· Powikłania przewlekłe, które mogą mieć charakter neuropatii (zaburzenia autonomicznego i obwodowego układu nerwowego), mikroangiopatii (kardiomiopatia, retinopatia, neuropatia), a także makroangiopatii (przedwczesny rozwój zmian miażdżycowych).
Inne szczególne typy cukrzycy:
· genetycznie uwarunkowane zaburzenia czynności komórek b;
· genetycznie uwarunkowane defekty działania insuliny;
· choroby upośledzające czynność trzustki;
· endokrynopatie;
· cukrzyca wywołana lekami albo substancjami chemicznymi;
· zakażenia;
· rzadkie formy cukrzycy o etiologii immunologicznej;
· inne zespoły genetycznie uwarunkowane.
Cukrzyca ciężarnych to choroba, której objawy pojawiają się w ciąży i zanikają wkrótce po urodzeniu dziecka. Rozpoznawana jest u 2-5% wszystkich ciężarnych. Może stać się przyczyną utraty ciąży bądź wad wrodzonych płodu. Ocenia się, że ok. 15% kobiet z cukrzycą ciążową, zachoruje (w przeciągu 10-15 lat) na cukrzycę w przyszłości. Leczenie cukrzycy u kobiet w ciąży jest prowadzone w wyspecjalizowanych ośrodkach ginekologiczno - diabetologicznych.
Zasadniczym sposobem prewencji cukrzycy typu 2 powinna być zmiana stylu życia, polegająca na wdrożeniu w życie diety niskowęglowodanowej i niskokalorycznej oraz zwiększeniu aktywności fizycznej. Praca pielęgniarki środowiskowo-rodzinnej powinna być zatem ukierunkowana na zapobieganie otyłości i innych czynników wpływających na występowanie zaburzeń metabolicznych. Dzięki takim działaniom można uzyskać normalizację masy ciała, wzrost wrażliwości tkanek na hormon insuliny, prawidłowe wartości ciśnienia tętniczego, kontrolę glikemii oraz kontrolę metaboliczną.
1. 1. Uzasadnienie wyboru tematu.
Na świecie, jak również w Polsce liczba chorych na cukrzycę rośnie w zastraszającym tempie. Prognozy na najbliższe lata biją na alarm. Cukrzyca należy do grupy dziesięciu najważniejszych epidemicznych zagrożeń życia i zdrowia. Leczenie tej choroby, a zwłaszcza powikłań jest niezwykle kosztowne. Czy istnieje sposób, aby zapobiec tej epidemii? Jedyną szansę na zminimalizowanie ogromu problemu upatruje się w profilaktyce. Najważniejszą składową profilaktyki jest edukacja. Któż, zatem powinien zająć się edukacją pacjentów
zagrożonych zachorowaniem na cukrzycę, jeśli nie pielęgniarka środowiskowo-rodzinna?
To właśnie Ona utrzymuje bezpośredni kontakt z podopiecznymi. Odwiedzając ich we własnych środowiskach domowych poznaje problemy zdrowotne, warunki mieszkaniowe, rodzinne uwarunkowania oraz indywidualne czynniki ryzyka każdego z członków rodziny. Jest kompetentną osobą do określenia podopiecznych z grupy ryzyka i do przeprowadzania profesjonalnej edukacji w tym zakresie. Wiadomym jest, że cukrzyca typu 2 może
rozwijać się bezobjawowo ok.10 lat. Być może jest to czas na odnalezienie tej osoby przez pielęgniarką środowiskowo-rodzinną w swojej populacji i na przeprowadzenie u niej badań przesiewowych w kierunku cukrzycy. A jeśli okaże się, że ta konkretna osoba jest w grupie szczególnego ryzyka, czy nie jest to wystarczająco dużo czasu na dokładne wyedukowanie takiego pacjenta? Jeśli pielęgniarka środowiskowo-rodzinna odnajdzie 1 osobę na 1000 i poprzez działania profilaktyczne sprawi, iż nie rozwinie się w danym przypadku choroba,
bądź osoba uniknie poważnych powikłań, które w bezpośredni sposób mogą zagrażać życiu pacjenta, czy w takiej sytuacji może być coś bardziej satysfakcjonującego? Jestem przyszłą pielęgniarką , która ma na co dzień kontakt z pacjentami i wśród swoich podopiecznych glukometrem wykonuje badania poziomu glikemii. Jest to niewielka grupa pacjentów, ale zdarza się, że 1 osoba na kwartał otrzymuje skierowanie na dalsze badania diagnostyczne oraz wizytę u diabetologa. W Polsce jest kilka tysięcy pielęgniarek środowiskoworodzinnych, czy pamiętając o zbadaniu poziomu glikemii u każdej nowo odwiedzanej osoby nie bylibyśmy w stanie uniknąć epidemii tej jednej z najstraszniejszych chorób?
1.2. Cel pracy.
Głównym celem pracy jest określenie jaki wpływ na rozpoznanie i zapobieganie, mają działania profilaktyczne prowadzone przez pielęgniarkę środowiskową/rodzinną.
2. Szczegółowa charakterystyka cukrzycy typu 2.
2.1. Epidemiologia cukrzycy typu 2.
W przeciągu ostatnich kilkunastu lat na świecie odnotowano alarmujący wzrost częstotliwości występowania cukrzycy i innych niezakaźnych przewlekłych chorób (chorób układu krążenia, otyłości, osteoporozy, nowotworów złośliwych). Co roku z powodu chorób układu krążenia (udaru mózgu, zawału serca) umiera około 58 mln osób. (tamże, s.15) Cukrzyca wraz z nadciśnieniem stanowią główne czynniki ryzyka zgonu z powodu tychże chorób. Cukrzyca zwiększa również ryzyko rozwoju zmian miażdżycowych w naczyniach. Ocenia się, że ryzyko zawału serca u płci męskiej chorujących na cukrzycę jest aż o 50% wyższe. U kobiet wskaźnik ten wynosi 150 % w porównaniu z populacją ogólną. Cukrzyca intensyfikuje także od 2 do 8 razy (ryzyko) niebezpieczeństwo wystąpienia udaru mózgu. W połączeniu z nadciśnieniem tętniczym, ryzyko udaru mózgu zwiększa się aż 12-krotnie.
Cukrzyca jest ściśle powiązana z wieloma niekorzystnymi czynnikami. Zalicza się do nich: uwarunkowania genetyczne, wiek, czynniki środowiskowe (otyłość, niska aktywność fizyczna) i wiele innych. Największy wzrost zachorowania odnotowuje się pomiędzy 40 a 70 rokiem życia. (Rycina str. 16 w książce Cukrzyca, zapobieganie i leczenie.)
Nie bez powodu cukrzycę, uważa się za epidemię XXI wieku. Tempo wzrostu zachorowań na cukrzycę insulinooporną jest tak dynamiczny, iż przewiduje się, że w 2030 roku będzie chorować na nią 366 mln ludzi, a to aż o 189 mln więcej niż w roku 2000 (177mln). (Tempo wrostu zachorowań na cukrzycę – rycina nr 2 s.17). W Stanach Zjednoczonych oszacowano, że rocznie koszty związane z cukrzycą typu 2 przekraczają 30 miliardów dolarów. Aż 55% tych kosztów generują hospitalizacje chorych na cukrzycę typu 2. (Wirtualny Magazyn PiP, tytuł artykułu: Najnowsze i największe badanie nad cukrzycą typu 2, 2008 rok, http://www.nursing.com.pl/Aktualnosci_Najnowsze_i_najwieksze_badanie_nad_cukrzyca_typu_2_69.html)
Tępo wzrostu zachorowań na cukrzycę typu 2 jest ściśle powiązane z wys...
teresawawa