STRUKTURA OBCIĄŻEŃ TRENINGOWYCH W OKRESIE PRZYGOTOWAWCZYM
Dążenie do mistrzostwa sportowego powoduje konieczność precyzyjnego sterowania procesem treningowym. Prowadzi to do badań nad optymalnymi środkami pomiaru obciążeń. Dla piłki nożnej bardzo ważnym corocznym okresem jest okres przygotowawczy. Rzutuje on a właściwie jego wykorzystanie na formę sportową w ciągu całego sezonu. Podjęto więc próbę analizy obciążeń jakim w tym okresie były poddane dwa zespoły II ligi: „Karpaty” Krosno oraz „Petrochemia” Płock .
Zapotrzebowanie energetyczne w 10-15% pokrywane jest z procesów beztlenowych, a w około 85-90% z tlenowych(1). Aby temu i dodatkowo stałemu pobudzeniu funkcji wegetatywnych organizmu ze stałą koncentracją psychomotoryczną sprostać, piłkarz musi posiadać wysoki poziom wydolności fizycznej oraz odpowiedni poziom cech motorycznych jak: szybkość, wytrzymałość szybkościową, siłę dynamiczną, wszechstronną technikę, umiejętności taktyczne.
Materiał i metody badawcze
W pracy zastosowano metodę rejestracji obciążeń zaproponowaną przez Sozańskiego i Śledziewskiego(4). . Wyróżniają oni w obszarze informacyjnym środki wszechstronne, ukierunkowane i specjalne, a w energetycznym tlenowe, tlenowo – beztlenowe, beztlenowe – niekwasomlekowe i anaboliczne. Dane ćwiczenia ze względu na jego energetyczne i informacyjne oddziaływanie w praktyce oznacza przybliżanie się lub oddalanie od zakładanego kierunku adaptacji. Kierunek ten określa struktura wykonanej pracy treningowej. Poznanie jej, analiza i odniesienie do osiągania wyników sportowych jest podstawowym zadaniem każdego trenera.
„Petrochemia” – w badanym okresie ścisła kadra zespołu liczyła 19 zawodników. Średni wiek poszczególnych formacji wynosił: bramkarzy- 22,3 lat; obrońców – 22,6; napastników i pomocników – 23 lata. W rundzie wiosennej ( po sezonie przygotowawczym, którego zapis wymieniany jest w niniejszej pracy ) zespół zdobył w 17 meczach 18 punktów, bramki 15 – 11, 5 zwycięstw, 8 remisów i 4 porażki, klasyfikując się w tabeli tylko za rundę wiosenną na 8 miejscu. Łącznie po zakończeniu sezonu „Petrochemia” zdobyła w 34 meczach 35 punktów, bramki 32 – 25 i uplasowała się na 10 miejscu.
„Karpaty” – bezpośrednio przed przystąpieniem do rundy wiosennej ścisła kadra zespołu liczyła 19 zawodników. Średni wiek w poszczególnych formacjach wynosił: bramkarze – 24 lata; obrońcy – 24,2; pomocnicy i napastnicy – 23,1 lat. Zespół w trakcie rundy wiosennej zdobył w 17 meczach 18 punktów; bramki 16 – 23 ( 6 zwycięstw, 6 remisów, 5 porażek ) i w tabeli tylko za tę rundę zajął 8 miejsce. Łącznie po zakończeniu sezonu „Karpaty” zajęły 13 miejsce zdobywając w 34 meczach 31 punktów, bramki 25 – 42.
METODA REJESTRACJI OBCIĄŻEŃ
Zastosowano metodę opisaną w pracy pt.: „Technologia dokumentowania i opracowywania danych o obciążeniach treningowych” ( 4). Zaproponowany rejestr grup środków uwzględnia modyfikację stref energetycznych dla wieku oraz zakres tętna w jakim realizowano ćwiczenie. Modyfikacja oparta jest na badaniach A. Zielińskiego (6) oraz podstawowej wiedzy fizjologicznej(3).
Przedstawiając go poniżej kierowano się zasadą aby stosowane w treningu ćwiczenia ułożone były w logicznym porządku od wszechstronnych (W), poprzez ukierunkowane ( U ) do specjalnych obciążeń treningowych(S). Merytoryczną podstawę rejestracji stanowił dziennik realizacji zadań treningowych. Tabela ( arkusz obserwacji ) zgodna jest z ideą rejestrów grup środków treningowych uwzględniając obszar energetyczny z podziałem na strefy – zakresy intensywności pracy obszar informacyjny dzielący ćwiczenia na wszechstronne, ukierunkowane i specjalne. W przyjętej metodzie posłużono się tylko jedną jednostką pomiaru – jednostką czasu. Miarą obciążenia jest czas stosowania danego rodzaju środka ( W – U – S ) w określonej strefie intensywności ( podtrzymującej – 1, tlenowej – 2, mieszanej – 3, beztlenowej kwasomlekowej – 4, beztlenowej niekwasomlekowej – 5 ). Całkowite obciążenie jest sumą czasów w trzech rodzajach przygotowania (W – U – S ), realizowanych w poszczególnych okresach intensywności ( 1-5 ).
W takim ujęciu strukturę obciążeń dla danego cyklu wyznacza 24 parametry ( podajemy je wraz z symbolami, którymi będziemy się posługiwać w dalszej części pracy ) na przykład :
W1 – wielkość obciążenia pracą o charakterze wszechstronnym ( pole o współrzędnych W oraz 1w pierwszym zakresie intensywności ),
Praca w ramach każdej składowej cechuje się względną jednorodnością oddziaływania strefy przemian energetycznych – niezależnie od rodzaju stosowanych ćwiczeń ( wszechstronne, ukierunkowane, specjalne). Można więc obliczyć sumaryczne wielkości w wyróżnionych strefach intensywności wysiłku – np. T1 – sumaryczne obciążenie pracą w pierwszym zakresie intensywności.
Szczególny zapis ćwiczeń do tabeli rejestracji odbywał się z wykorzystaniem prostego kodu tzn. w rejestrach poszczególne grupy ćwiczeń mają swoje oznaczenie cyfrowe np. 13.2 oznacza sprinty na dystansie 20 – 80 m. W tabeli ( arkusz rejestracji ) zapisano powyższy numer wraz z czasem „czystej pracy” w ćwiczeniu.
REJESTR GRUP ŚRODKÓW TRENINGOWY PIŁCE NOŻNEJ ( skrót )
Środki oddziaływania wszechstronnego ( W ) :
1.Rozgrzewka o charakterze ogólnorozwojowym.
O intensywności umiarkowanej ( 2 ),
O intensywności dużej ( 3 ) HR średnie ( dolne – górne ) tj. 156 czyli ( 144 – 167 ) uderzeń na minutę
2.Ćwiczenia uspokajające, rozluźniające, itp.
3.Bieg ciągły lub po bieżni, DZB, - 3.1- 3.3,
4.Zestawy ćwiczeń ogólnorozwojowych, tory i obwody ćwiczebne- 4.1-4.3,
5.Biegi terenowe z kontrolą jakości ( 60 – 90% max ), metoda powtórzeniowa – 5.1 -5.3,
6.Ćwiczenia sprawności realizowane w formie zabaw i gier ruchowych 6.1- 6.5,
7.Ćwiczenia koordynacyjne, doskonalące zwinność, poczucie równowagi itp. – 7.1-7.3,
8.Ćwiczenia gibkości z pomocą i bez współpartnera lub sprzętu dodatkowego; metoda powtórzeniowa,
9.Sporty uzupełniające – 9.1, 9.2,
10.Ćwiczenia siłowe ze sztangą oraz ćwiczenia typu „Atlas”, metoda powtórzeniowa – 10.1-10.3
11.Skręty, skłony, wspięcia itp. Ćwiczenia siły dynamicznej realizowane w formie treningu stacyjnego przy wykorzystaniu sprzętu pomocniczego – 11.1 -11.3
12.Biegowe ćwiczenia wytrzymałości siłowej, wykonane w trudnych warunkach ( błoto, śnieg itp. ) – 12.1- 12.2
ŚRODKI ODDZIAŁYWANIA UKIERUNKOWANEGO ( U ):
13.Ćwiczenia szybkości, metoda powtórzeniowa – 13.1-13.3
14.Ćwiczenia wytrzymałości szybkościowej–14.1-14.2
15.Ćwiczenia skoczności – 15.1 -15.2 ( 5 ),
ŚRODKI ODDZIAŁYWANIA SPECJALNEGO ( S ):
16.Rozgrzewka specjalistyczna – realizowana w formie celowo dobranych ćwiczeń z piłkami – 16.1 -16.3
17.Ćwiczenia nauczania techniki - metoda powtórzeniowa 17. 1
18.Ćwiczenia doskonalenia techniki wykonywane indywidualnie, w parach lub grupowo - metoda powtórzeniowa – 18.1-18.4
19.Ćwiczenia taktyczno – techniczne ataku i obrony – metoda powtórzeniowa, zmienna i interwałowa 19.1 –19.5
20.Małe gry – 20.1 – 20.3
21.Ćwiczenia taktyki realizowane w formie gier uproszczonych i szkolnych 21.3
22.Gry kontrolne, pucharowe i mistrzowskie 22. 3
23.Sprawdziany wszechstronne ( W ), ukierunkowane ( U ), specjalne (S)
WYNIKI BADAŃ
Zgromadzenie i przetworzenie tak zebranych danych wymagało wykorzystania technik komputerowych i programu. . Był to program „Treob – 2” dla komputera klasy IBM PC. Komputerowa analiza uwzględnia :
- całkowitą wielkość obciążenia TR,
- wielkość pracy w obszarze informacyjnym ( W – U – S ) i energetycznym ( T1 .... T5 ),
- wielkość pracy ze względu na rodzaj i zakres intensywności jednocześnie ( pola tabeli ) tzn. W1 .... W5, U1 .... U5, S1 .... S5,
- dynamikę objętości pracy,
Dane pokazywane są w formie tabel i wykresów.
Z tabeli nr 1 wynika, że w okresie przygotowawczym zespół „Petrochemii” przepracował 85h 37m 15s, realizując jednostki treningowe wraz z meczami kontrolnymi. W tym na pracę wszechstronną ( W ) poświęcono 36h 14m 35s; na ukierunkowaną ( U ) 1h 21m 25s; a na specjalistyczną 48h 01m 15s ( ryc. 5 ). Zdecydowanie najwięcej czasu przepracowano w strefie trzeciej ( T3 ) 39h 23m 15s, stosując ćwiczenia wszechstronne i ukierunkowane ( ryc. 5 ). Ćwiczenia specjalistyczne w tym zakresie zajęły najwięcej czasu i były realizowane głównie poprzez ćwiczenia taktyczno – techniczne, gry kontrolne i uproszczone, ćwiczenia techniczne co stanowiło 29h 1m 5s, co stanowiło 29% całej pracy w tym okresie. Szczegółowo energetyczną strukturę poszczególnych rodzajów wysiłków pokazuje ryc. 3, gdzie wyraźnie widać, że wśród ćwiczeń wszechstronnych dominowała praca mieszana tlenowo– beztlenowa ( T3 ).
Dynamika „czystego czasu pracy” w poszczególnych dniach okresu przygotowawczego widać wyraźnie w ryc. 4, gdzie wyraźnie zaakcentowana jest praca wykonana w okresie od 10 – 20 I, gdzie przypadło zgrupowanie sportowe.
Okres przygotowawczy w zespole „Petrochemii” Płock trwał od 19 grudnia do 14marca i w okresie tym wykorzystywano przede wszystkim ośrodki kształtujące motorykę, a wśród nich najwięcej czasu poświęcono kształtowaniu taktyki, blisko 20h w formie gier uproszczonych i szkolnych, gier kontrolnych , oraz wytrzymałości realizowanej w formie ciągłej lub zmiennej w terenie ok. 8h ( ryc. 6 ).
Zespół „Karpaty” Krosno rozpoczął sezon przygotowawczy 3 stycznia i trwał on do 14 marca. W okresie tym przepracował 78h 2m 50s ( ryc. 2 ), realizując 64 jednostki treningowe wraz z meczami kontrolnymi. W tym pracy wszechstr -onnej poświęcono 33h 45m 58s, ukierunkowanej 34m 40s i specjalnej 43h 43m 40s. Najwięcej czasu przepracowano w sferze trzeciej (T3) 36h 46m 35s stosując ćwiczenia tylko wszechstronne. Cele realizowane były poprzez gry kontrolne, ćwiczenia ogólnorozwojowe i koordynacyjne oraz małe gry. Wśród ćwiczeń wszechstronnych dominowały ćwiczenia o charakterze tlenowym i podtrzymującym ( ryc. 3 ). Natomiast wśród ćwiczeń specjalnych główny nacisk kładziony był na pracę w sferze trzeciej ( T3), czyli praca mieszana tlenowo – beztlenowa 32h 19m 20s, które realizowane były właśnie w formie gier. Dynamika „czystego czasu pracy” przedstawiona jest na ryc. 4 i największa jej objętość przypada na okres obozu przygotowawczego od 21-26 stycznia.
Ryc. 1 Wielkość I struktura obciążeń treningowych zespołów “Petrochemia” Płock
Ryc. 2 Wielkość i struktura obciążeń treningowych zespołu „Karpaty” Krosno w okresie przygotowawczym.
Ryc. 3 Struktura obciążeń treningowych II-liga p.nożnej „Karpat” Krosna i „Petrochemi” Płock w okresach przygotowawczych, z uwzględnieniem rodzaju treningu i stref intensywności łącznie. Ryc. 4 Dynamika obciążeń /objętości/ treningowych zespołów II-ligowych „Petrochemii” i „Karpat” w okresie przygotowawczym, w ujęciu kolejnych tygodni.
Ryc. 5 Struktura obciążeń treningowych II ligowych „Krapaty” Krosno i „Petrochemii” Płock w okresie przygotowawczym z uwzględnieniem składowych obszaru informacyjnego i energetycznego.
Ryc. 6 Udział grup środków treningowych w okresie przygotowawczym „Karpat” i „Petrochemii”.
PODSUMOWANIE i WNIOSKI
Analizując okresy przygotowawcze dwóch zespołów II ligi piłki nożnej tj. „Petrochemii” Płock i „Karpat” Krosno zaobserwowano podobną objętość pracy wykonanej przez oba zespoły a różnica ok. 7 godzin wynika z wcześniejszego o 10 dni rozpoczęcia treningów przed okresem Świąt i Nowego Roku. Czas ten wykorzystany został głównie na treningi o charakterze wszechstronnym został głównie o charakterze wszechstronnym (różnica 2h 28m 36s ) i specjalnym 4h 18m 35s, a w zakresie intensywności przypadło to na pracę w zakresie T2 ( 5h 24m 48s) i T3 ( 2h 36m 40s ). Natomiast zespół „Karpat” najwięcej czasu poświęcił na pracę ogólnorozwojową w zakresie podtrzymującym (różnica 4h 57m 50s ) ryc. 5.
W zakresie wykorzystanych środków zespołów „Karpat” więcej czasu poświęcił na gry kontrolne, taktykę w formie gier i ćwiczeń ogólnorozwojowych i kondycyjnych ( w sumie różnica blisko 24h ), a mniej na ćwiczenia taktyki w formie gier: z przeciwnikiem oraz w parach i grupowo, rozwój wytrzymałości tlenowej oraz ćwiczenia siły dynamicznej z przyrządami.
Porównując jednak okresy przygotowawcze daje się zauważyć w przypadku obu zespołów kładzenie głównego nacisku na pracę w obszarze informacyjnym na środki oddziaływania wszechstronnego i specjalnego przy minimalnym wykorzystaniu środków oddziaływania ukierunkowanego co jest cechą charakterystyczną dla pracy z drużynami seniorów.
W okresie intensywności oba zespoły najwięcej czasu poświęciły pracy w obszarach: ( T3 ) mieszanym tlenowo – beztlenowym, następnie ( T2 ) tlenowym, ( T3 ) podtrzymującym; mniej czasu poświęcając pracy w obszarze beztlenowokwaso- i niekwasomlekowym oraz anabolicznym (zespół „Petrochemii” w sumie ok. 10h, a „Karpaty” ok. 2h ). Daje się to zauważyć zwłaszcza przy zespole „Karpat”, który w zakresie beztlenowo – niekwasomlekowym wykonał tylko 15min 30s, i beztlenowo – kwasomlekowym 21min.
PIŚMIENNICTWO :
1.Dyskusja wokół progów ( tlenowego i beztlenowego ) ciąg dalszy ,Sport Wyczynowy, 1989, 2.
2.Kozłowski S., Nazar K., Beztlenowe i tlenowe procesy metaboliczne w pracujących mięśniach,Sport Wyczynowy,1983, 2 – 3
3.Malarecki I.,Zarys fizjologii wysiłku i treningu sportowego, Sport iTurystyka, Warszawa 1982
4.Sozański H., Śledziewski D.,Technologia dokumentowania i opracowywania danych o obciążeniach treningowych, RCMSZ, Warszawa 1989,
5.Talaga J.,Trening piłki nożnej, Sport i Turystyka, Warszawa 1989,
6.Zieliński A. „Jak kierować rozwojem wydolności i optymalizować obciążenie treningowe piłkarzy”, Trener, 1993,3
zyd777