Meyersohn Malwina - DAWID - Pwieść z życia żydów.rtf

Malwinę Meyersohn

DAWID

Niniejszą, powiastkę, oryginalnie przez p. Meyersohn skreśloną, postanowiłem, za pozwoleniem szanownej Autorki i Redakcji „Izraelity,“ ze szpalt tegoż pisma w formie oddzielnej książki dać odbić, a to celem urno- żebnienia jej nabycia tym, którzy rzeczonego czasopisma nie posiadają, lub posiadają nie w komplecie. Obrazek ten, tak wiernie i udat- nie stosunki izraelskiego społeczeństwa w Królestwie Polskiem zamieszkałego malu­jący, który tak dla swej tendencji, jako i wybornego obrobienia zyskał sobie u czytają­

cej publiczności powszechną pochwałę, zda­wał mi się być godnym szerszego rozpo­wszechnienia i trwalszego w literaturze bytu, aniżeli karty czasopisma zapewnićby mu zdo­łały.

Samuel Silbersztejn.

Biblja i Talmud.

—              Kara Boska ! Otoż siedzi i gapi “się na sufit, a księga święta otwarta przed nim.—Tak zawołał, wchodząc do swego mieszkania, stary Benjamin Rothman, szkolnik miasta S...

A gniewne te słowa odnosiły się do piętna­stoletniego syna jego Dawida, którego zastał nad starym i pożółkłym foljantem, ale z oczyma tak uporczywie wlepionemi w belki nędznej swej iz­debki, jakby hieroglify studjował, które dym i są­cząca się wilgoć na nich porysowały.

Ofukniony w ten sposób młodzieniec zadrżał, rumieniec oblał delikatną twarz jego i, zwróciw­szy oczy na leżącą przed nim księgę, zaczął ki­wać głową i poruszać ustami. Ale znać było, że jeśli po cichu wymawiał jakie słowa, to myśli jego daleko od nich błądziły.

—              Wiem już teraz, jak się uczysz obłudni­ku!— mówił dalej z gniewem Benjamin.— A jed­nak śmierci bym się pierwej spodziewał, niż te­go, com dziś o tobie usłyszał!

—              O mnie?—przerwał młody chłopak z prze­strachem—cóżby o mnie złego powiedzieć mogli?

—              Patrzcie jakie mi niewiniątko! Niby to nie domyśla się, o co chodzi! Sądziłeś pewnie, że nikt na ciebie nie zważał! Czyż nie wiesz, że grzeszne postępki tak jak oliwa na wodzie zaw-

sze na wierzch wypływają, i prędzej czy później zasłużoną odniosą, karę ?

—              Na miłość Boga, ojcze! powiedz, o co mnie obwiniają?

—              Siedziałem sobie dziś spokojnie w Beth- hamidrasz, gdy przychodzi pobożny reb Chaim i powiada do mnie: „Słuchajcie Benjaminie, śledzi­łem pilnie waszego syna i mówię wam, żebyście go z oka nie spuszczali, bo już od roku nie miał Talmudu w ręku i wyjść może na apikojresa (he­retyka).“ A ja na to: „Bóg z wami reb Chaim! przecież chłopak ciągle uczy się w Bethhami- drasz,“ on zaś odpowiada: uczy się tylko Biblji i takie bezbożne nad nią robi uwagi, że włosy na głowie powstają, a nieraz w sam czas Minchy i Maarew (modlitwy wieczorne) znika mi z oczów i idzie Bóg wie dokąd. O! jakiś duch nieczysty w niego wstąpił od niejakiego czasu!

—              Dla czegóż reb Chaim tak mówi?—zawo­łał, zrywając się z siedzenia, Dawid,—czyż Biblja nie jest pierwszem i najświętszem słowem Bożym? I czyż to grzechem być może rozmyślać nad sło­wami świętych królów i proroków, aby poko­chać Boga całą duszą, jak oni go ukochali?

—              Pięknieś się ztąd nauczył Boga kochać, kiedy nawet o Minchy i Maarew zapominasz! Ale powiedz mi nieszczęsny! na co ty to wszy­stko robisz? Jakąż korzyść odnieść możesz z za­niedbania Talmudu, który jedynie dać może po­myślność w tem życiu i wieczne szczęście w przy- szłem ? Cóż się stanie, jeśli krawiec Szmul do­wie się o twych sztukach i rozerwie projektowa­ny szydech (związek) ze swą córką?

Dawid ze spuszczonemi oczyma słuchał pytań ojca, nie odpowiadając na nie, a szkolnik jeszcze bardziej rozdrażniony tem milczeniem, przystąpił do niego i, potrząsnąwszy nim, zawołał groźnie:

—              Radzę ci, abyś się odtąd pilnie zajmował Talmudem i nie robił głupich uw'ag i zapytań w Bethhamidrasz, jeśli nie chcesz, aby szalona głowa twoja spotkała się z tym oto młotkiem —■ i wskazał na leżący obok młotek, którym zwykle zwoływał wiernych Izraelitów na modlitwę.

—              Ależ ojcze, ja ci się wcale nie myślę sprzeciwiać!

—              Myślisz czy nie, bądź pewnym, iż potrafię temu zaradzić!—wykrzyknął Benjamin wychodząc i zatrzasnął za sobą drzwi, aż kruche drewniane ściany i szyby jedynego okienka zadrżały, niby żałosny wydając jęk.

Po wyjściu ojca, Dawid upadł na ławkę, za­krył twarz rękami i dwie łzy zrosiły blade jego lice. — Przed oczyma duszy jego przesunął się ob­raz spokojnych dni dzieciństwa. Widział się w chederze (szkółce elementarnej), gdzie z natę­żoną uwagą słuchał wykładu starego Melameda (nauczyciela), a dziecinna głowa marzyła tylko

o              nabywaniu głębokiej nauki zakonu, aby z cza­sem podobnymże stać się Melamedem. A jednak­że, ledwie czternastą przeżył wiosnę, a już błogi ten spokój na zawsze opuścił młodociane serce, a miejsce jego zajęły inne nieznane dotąd pragnie­nia. Uczuł się jakby skrępowanym w więzach jednostajnego życia nauki, i często myśli wybie­gały po za granicę znajomego mu dotąd świata. Wtenczas to spragniony rzucił się do Biblji, http://rcin.org.pl

w nadziei znalezienia tam klucza do cudownych tajemnic, które przeczuwał.

Jakżeż odmiennem było życie tętniące w tej świętej kronice Izraelskiego narodu, to życie walk, czynów bohaterskich i boskiego natchnienia, od ponurego ascetyzmu, który zewsząd go otaczał! Tu były olbrzymie postacie proroków, co wyso­kością ducha swego wznieść się potrafili aż do tronu Przedwiecznego: król Dawid, ten pasterz- artysta a później wzniosły bohater-poeta, który młodzieńcem jeszcze swą lirą wybuchy dzikiego Saula poskramiał, a potem myśli swoje wyśpiewał w szczytnych psalmach do Boga Stwórcy; tu le­gła także pieśń erotyczna króla Salomona (Szyr Haszyrym), która, acz nie zupełnie dlań zrozu­miała, dziwnie jednak zajmowała młodzieńczą wy­obraźnię. .

Ale niedosyć na tem. Siedząc raz w piątek poprzedzający Szaber szkolim, w Beth hamidrasz, Dawid ujrzał wielkie zbiegowisko na ulicy i cie­kawy, co to znaczyć miało, dowiedział się od ko­legów, że tłum uliczny chciał zobaczyć dubień- skiego kantora, który właśnie tędy przejeżdżał. Za chwilę weszło kilku mężczyzn, którzy opowie­dzieli, że kantor nie odjedzie już dzisiaj, bo gmi­na go zatrzymała i przyrzekła mu dwadzieścia rubli za odprawienie jutrzejszego nabożeństwa w głównej synagodze.

Od niepamiętnych już czasów, miasto S... nie zostało zaszczyconem obecnością tak znakomitego gościa; młodzież więc wypytywała się starszych

o              powierzchowność i zalety sławnego podróżnego. http://rcin.org.pl

—              W czemże on się różni od tutejszego śpiewaka? zapytał między innemi Dawid.

—              Piękne mi pytanie ! Wszak gardło jego to czysty flet, a śpiewa, jakby sam król Dawid grał!—odezwał się zapytany.

Jutro więc usłyszeć miał głos, przypomina­jący lirę królewskiego psalmisty. Ale któż jest ów szkolny artysta, co tak śpiewać umie? Zkądże on się tego nauczył? Gdzie jest ten cudowny świat, w którym istnieją jeszcze podania Dawido­wych melodij i jakież' do niego prowadzą drogi?

Otóż myśli i pytania, które się nasuwały mło­demu chłopakowi, podczas wieczornej modlitwy (Kabolas Szabas), patrząc na imponującą posta­wę obcego śpiewaka, który, w swym szerokim jedwabnym talarze i pięknej elkowej czapce, wy­dawał mu się wyższą jakąś istotą.

Nazajutrz, lud napełniający nietyłko Synago­gę, ale i przyległą ulicę, przysłuchiwał się z za­chwyceniem pięknemu śpiewowi kantora i jego chóru. '

A Dawid?

Nie stanąłże on teraz u wrót tej krainy har- tnonji i światła, o której tak dawno już marzył?

W Ahawo Rabo Ahawtonu ,,wielką miłością Tyś naś ukochał, Panie!„ rozległy się dźwięczne głosy pod wysokie sklepienia świątyni, budząc w młodym i zaniedbanym chłopcu drzemiące do­tąd wyobrażenia, a nadewszystko uczucie nieo­graniczonej miłości dla tego Ojca w niebie, któ­ry lud jego tak ukochał.

Nabożeństwo przeciągnęło się do drugiej po południu i choć Dawid nie jeszcze nie miał w u­

stach, nie czuł jednak głodu i nie tknął się pra­wie smacznych potraw, które go po powrocie z synagogi czekały u stołu bogatego reb Mordki, gdzie co sobotę był zaproszonym.

Od tego czasu Dawid dniami całemi myślał tylko o dubieńskim kantorze i o lirze króla Syo- nu, a w nocy, rozmarzona fantazja czarowną go nieraz mamiła muzyką., której napróżno potem szukał na jawie. Czemżeż teraz była dla niego owa upragniona dawniej nauka Talmudu? Roz­targniony słuchał wykładu nauczycieli, odpowia­dając czasem dziwnie na czynione mu zapytania, a wieczorem błąkał się po ulicach, zapominając nawe: o przepisanej modlitwie.

Przez cały rok jednak ojciec nie uważał na zmieniony tryb życia jedynaka, i dziś poraź pier­wszy dopiero tak surowo do niego przemówił.— Poznał teraz Dawid, jak postępowaniem swojem zasmucił ukochanego ojca, i z wyi-zutem zapytał sam siebie, dla czego tak jak dawniej nie odda­je się nauce? zkąd ten wieczny niepokój, to wy­maganie nieznanego szczęścia, które piersi mu rozrywa.              '

XI.

Surusia.

*

Jeśliś kochany czytelniku przejeżdżał, lub co gorzej, przechodził przez labirynt żydowskich uliczek miasta powiatowego S..., toś niezawodnie uderzonym został nieregularnością tych domów, zdających się we wiecznej żyć z sobą niezgodzie. http://rcin.org.pl

Tu każdy dom nietylko, że ma niepojęty jakiś wstręt do zbliżenia się do swego sąsiada, że żadną mia­rą nie chce być do niego podobnym, odróżniając się, to szczególnego kształtu dachem, to jakimś niby balkonem, ale często jakby na przekór, tuż przed oknami kolegi roztacza tylne swe mury, na­gie i smutne, jak pochmurny dzień zimowy.

A jednakże, mimo tej mało-obiecującej po­wierzchowności, z otwartych okien domu, należące­go do bogatego krawca Szmula, słyszymy wycho­dzące w tej chwili głośne śmiechy i śpiewy kil­ku na raz młodych głosów. Odmykamy drzwi i widzimy się w obszernej izbie o dwóch oknach, starannie wybielonej. Przed nami tuż przy drzwiach stoi para czerwonych łóżek, na których wysoko napiętrzona pościel w niebieskie pasy dotyka się prawie nizkiego sufitu. Około nich na komódce, także czerwonej, znajduje się szklana szafka, z której wyglądają ustawione szeregiem srebrne kubki i kieliszki różnej wielkości, para srebrnych lichtarzy i takaż rączka do Rodałów (Jad), które, tak jak porozwieszane na jednej ścianie miedzia­ne garnki i rądle, świadczą o zamożności gospo­darza. Drugą zaś ścianę zdobią pożółkłe por­trety Rabi Eliasza Gaon i Rebi Jakóba Eger, między któremi wisi mosiężna lampka o ośmiu światłach, służąca na święta Machabeuszów (Cha- nuka lampa).

Na środku izby, pod mosiężnym także pają­kiem szabasowym, mieści się okrągły stół zarzu­cony kawałkami materji, fiszbinów i podszewki, a przy tym stole siedzi trzech młodych chłopców, zajętych robotą damskich ubiorów. Niedaleko http://rcin.org.pl

od nich, ubrana w krótką watową spódniczkę ze stanikiem bez rękawów, młoda i przystojna dziew­czyna stoi przy małem lusterku, przyklejonem do ściany, uśmiechając się z zadowoleniem i przy­mierzając sobie prawdziwe choć drobne perły i djamantowe kolczyki; a przy komodzie siedzi, ro­biąc pończochę, otyła kobieta w średnim wieku, której wzrok pewny, zwracający się często to na młodą dziewczynę, to na krawczyków, zdaje się mówić : ja tu jestem gospodynią !

—              Dosyć na teraz Surusiu!—odezwała się kobieta—schowaj już perły i kolczyki. Jak będą Tnoim (zaręczyny) z Dawidem, to już co sobotę będziesz się mogła w nie ubierać.

—              Patrz Kuben!—mówił jeden z młodych chłopców, przerywając robotę i patrząc na młodą dziewczynę,—co za szkoda, że ta ładna Surusia dostanie się Besmedresznikowi, który zgarbiony nad (jamarą (talmudem), nawet na nią nie spoj­rzy.

—              A ja jego wolę niż krawczyka—odezwała się uszczypliwie dziewczyna.

—              Jaka mi Mejucheses! (arystokratka)—od­powiedział na to Euben,—gdyby nie było boga­tych krawców na świecie, toby Besmedreszniki nie dostawali ładnych dziewcząt z perłami i kol­czykami.

—              Już to najlepszy kąsek zawsze się dosta­nie tym szlamazalriikom (niedołęgom)—szepnął trzeci krawczyk.

—              Cicho bądźcie, hultaje — zgromiła ich pani Szmulowa, a młoda dziewczyna, widocznie obrażona, przybliżyła sie do otwartego okna.

http://rcin.org.pl

— 9 —

Po chwili Ruben, widząc, iż Surusia z zaję­ciem wyglądała na ulicę, wstał od roboty i, wy­chyliwszy się także za nią, spostrzegł przechodzą­cego właśnie młodego syna szkolnka, Dawida, który przypadkiem czy naumyślnie spojrzał także

w gór<£- . . ....

Na ten widok Surusia zarumieniła się i Ru­ben zaśpiewał w języku żydowskim:

Gdzie ten kawaler co mnie chciał *),

Co mnie chustkę obiecał?

Ot stoi za lasem,

Trzyma chustkę za pasem.

—              A to naprawdę nasz Besmedresznik! Patrzcie jak on oczkami strzela do góry. A fe! mości pa­nie, nie wypada tak pobożnemu zerkać na ładne dziewczęta:

Bo ty jeszcze nie mój,

A ja jeszcze nie twoja, śpiewał dalej krawczyk.

—              Dla czego nie?—przerwała, rumieniąc się jeszcze więcej dziewczyna, — wszak na przyszły tydzień już będą, Tnoim.

—              Wstydziłabyś się Surusiu! — odezwała się krawcowa — cóżby to ludzie gadali. —Przecież twój narzeczony chusyd, a nie rzemieślnik jaki 1 czyż to wypada, abyś tak za nim patrzała?

Młoda dziewczyna otworzyła usta, chcąc pew­nie coś powiedzieć, gdy drzwi się otworzyły i wszedł żyd słusznego wzrostu, lat około czter­dziestu, z czarną brodą i pospolitemi rysami twa-

*) Śpiewka ludowa żydowska.

http://rcin.org.pl

rzy, a za nim tłusty mały człowieczek, którego okrągła i ruchliwa figurka, włosy i broda jasno- bląd dziwną, czyniły sprzeczność z postawą pierw­szego.

—              No Surusiu! proszę tymczasem dać wó­deczki na rachunek przyszłych Tnoim,—odezwał się siadając później przybyły, którego pejsy w nie­ładzie, futrzana czapka przecięta na dwoje (łap- penhut) a szczególnie mimo pogody zaszargana kapota, z której z dołu rozdarte wisiały gałgany, odrazu zdradzały Szadchena (układającego mał­żeństwa).

—              Kto wie czy z tego co będzie mości Jan- klti! odezwał się pierwszy.

—              Z czego? z wódki?

—              Nie, z Tnoim, o których mówicie.—Dziw­ne dziś rzeczy słyszałem o tym Dawidzie.

—              Jeśli co złego, pluńcie na to Szmulu, pewnie wrogi wasze jakieś tam potwarze wymy­ślili na Dawida, bo ledwo nie pękają z zazdro­ści, widząc, iż tak uczonego dostajecie zięcia, który z czasem może się stać tutejszym rabinem.

—              Być może!—mówił na wpół już przekona­ny Szmul—ale zawsze już tak prędko ich nie za­ręczę, bo, dając oprócz posagu jeszcze samemu szkolnikowi trzysta złotych, muszę być bardzo o- strożnym.—Broń Boże jakiego nieszczęścia, to szy- dech można rozerwać, ale pieniądze przepadły.

—              Cóż takiego słyszałeś o Dawidzie? — za­pytała niespokojnie Szmulowa.

—              Jeszcze nie wiem nic pewnego, ale mó­wią., że od niejakiego czasu bardzo się zmienił,

że nawet przestał być pobożnym i niezupełnie zdrowy ma rozum.

—              O urzekli go! urzekli z pewnością!—za­wołała, załamując ręce krawcowa.—Już nie spiesz się z zaręczynami, na miłość Boga, aż będziemy u Rebi i zapytamy się, czy Dawid jest przezna­czonym od Boga (zywegi dla Surusi.

—              Dobrze mówisz Bra...