I. Otoczenie prawne sektora polskiej energetyki:
Wewnętrzne akty prawne:
n Wewnętrzne akty prawne stanowią tę część otoczenia działalności gospodarczej, której oddziaływanie ma charakter regulacyjny przez określanie norm i zasad prowadzenia działalności w kraju.
n Podstawowym i zwartym wewnętrznym aktem prawnym jest USTAWA Z DNIA 10 KWIETNIA 1997 r. „PRAWO ENERGETYCZNE”.
Zadania ustawy
Jak możemy przeczytać (Ustawa, art. 1) „ustawa określa zasady kształtowania polityki energetycznej państwa, zasady i warunki zaopatrzenia i użytkowania paliw i energii, w tym ciepła, oraz działalności przedsiębiorstw energetycznych, a także określa organy właściwe w sprawach gospodarki paliwami i energią.”
W art. 2: „Celem ustawy jest tworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju kraju, zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego, oszczędnego i racjonalnego użytkowania paliw i energii, rozwoju konkurencji, przeciwdziałania negatywnym skutkom naturalnych monopoli, uwzględniania wymogów ochrony środowiska, zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych oraz ochrony interesów odbiorców i minimalizacji kosztów.”
Struktura ustawy
Prawo Energetyczne zawiera 70 artykułów, zgromadzonych w ośmiu rozdziałach:
1. Przepisy ogólne.
2. Dostarczanie energii i paliw.
3. Polityka energetyczna.
4. Organ do spraw regulacji gospodarki paliwami i energią.
5. Koncesje i taryfy.
6. Urządzenia, instalacje, sieci i ich eksploatacja.
7. Kary pieniężne.
8. Zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy przejściowe i końcowe.
Prace nad ustawą
n Prawo Energetyczne było wielokrotnie nowelizowane.
n Ostatniej, obszernej nowelizacji dokonano ustawą z dnia 24 lipca 2002 r. o zmianie ustawy - Prawo energetyczne (Dz. U. z 2002 r. Nr 135, poz. 1144).
n Większość zmian dokonanych tą ustawą weszła w życie z dniem 1 stycznia 2003 r., przy czym niektóre z nowych przepisów mają zastosowanie od niedawna, bowiem od dnia uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej (1 maja 2004).
Kilka ważnych pojęć
n Pojęcie "przesyłania" oznacza transport paliw lub energii za pomocą sieci, bez specyfikacji rodzaju sieci. Przesyłanie w rozumieniu ustawy występuje zarówno w sieciach tradycyjnie zwanych "przesyłowymi", jak i w sieciach rozdzielczych czy tradycyjnie zwanych "dystrybucyjnymi"
n "Dystrybucja" natomiast w rozumieniu ustawy, a więc rozdział i dostarczanie do odbiorców paliw lub energii za pomocą sieci, może występować również w sieciach przesyłowych.
n Występuje także pojęcie "obrót", które oznacza działalność gospodarczą polegającą na handlu hurtowym lub detalicznym paliwami lub energią.
n Ustawa operuje określeniami "paliwa i/lub energia", w których przez pojęcie "energii" rozumie się tylko energię przetworzoną, a nie w ogóle energię.
Organy kontrolne
n Minister gospodarki przejmuje odpowiedzialność za kreowanie polityki energetycznej i nadzór nad jej realizacją. Służą temu założenia polityki energetycznej państwa, które są obowiązujące dla innych organów administracji, przedsiębiorstw oraz odbiorców. Minister gospodarki zobowiązany jest także do wydania większości rozporządzeń wykonawczych.
n Ustawa powołuje organ do spraw regulacji gospodarki paliwami i energią oraz promowania konkurencji, a więc Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, działającego jako centralny organ administracji rządowej. Działa on głównie w obszarach sektora paliwowo-energetycznego, gdzie występują monopole naturalne. Z kolei wszędzie tam, gdzie istnieje obecnie lub zostanie stworzony rynek konkurencyjny będzie działał nadal Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
n Minister Skarbu realizuje funkcje właścicielskie w stosunku do tych przedsiębiorstw, w których Skarb Państwa ma udziały. Ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw przyznaje mu także inicjatywę podejmowania procesów prywatyzacyjnych. Zapewniony przez ustawę przejrzysty podział funkcji i kompetencji organów administracji państwowej w stosunku do przedsiębiorstw, to podstawowy warunek prowadzenia przez nie działalności w warunkach gospodarki rynkowej i rozwijającej się konkurencji w elektroenergetyce
Uprawnienia URE
Do najważniejszych uprawnień i obowiązków organu regulacji energetyki należą w szczególności:
n udzielanie koncesji,
n zatwierdzanie i kontrolowanie taryf,
n uzgadnianie planów rozwoju sieciowych przedsiębiorstw elektroenergetycznych,
n kontrolowanie parametrów jakościowych dostaw i obsługi odbiorców energii,
n rozstrzyganie ewentualnych sporów pomiędzy podmiotami.
Już w 1998 roku Urząd Regulacji Energetyki wydał koncesje wszystkim przedsiębiorstwom energetycznym działającym w dniu ogłoszenia ustawy. Nowe przedsiębiorstwa energetyczne będą mogły otrzymać koncesję na działalność energetyczną, jeśli spełnią warunki ustawowe.
3 ważne rozporządzenia
Prawo energetyczne zawiera prawie trzydzieści delegacji do wydania przepisów wykonawczych (zarówno obligatoryjnych, jak i fakultatywnych), które w sposób szczegółowy określają między innymi: zasady funkcjonowania rynku, świadczenia usług, prowadzenia ruchu sieciowego, eksploatacji, stanowienia cen, zasady i procedury regulacji oraz obowiązki i uprawnienia podmiotów uczestniczących w rynku. Trzy najważniejsze rozporządzenia - z punktu widzenia dalszego funkcjonowania elektroenergetyki i działania rynku energii elektrycznej - to:
n rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 października 1998 roku w sprawie szczegółowych warunków przyłączania podmiotów do sieci elektroenergetycznych, pokrywania kosztów przyłączania, obrotu energią elektryczną, świadczenia usług przesyłowych, ruchu sieciowego i eksploatacji sieci oraz standardów jakościowych obsługi odbiorców (Dz. U. nr 135, poz. 881),
n rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 3 grudnia 1998 roku w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz zasad rozliczeń w obrocie energią elektryczną, w tym rozliczeń z indywidualnymi odbiorcami w lokalach (Dz. U. nr 153, poz. 1002),
n rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 6 sierpnia 1998 r. w sprawie harmonogramu uzyskiwania, przez poszczególne grupy odbiorców, prawa do korzystania z usług przesyłowych [Dz. U. nr 107, poz. 671].
Regulacje rynku energii
n W zakresie funkcjonowania rynków energii elektrycznej ustawa Prawo energetyczne, wraz z rozporządzeniami do niej, określa przede wszystkim:
n zasady kreowania i wdrażania polityki energetycznej państwa,
n system i procedury regulacji działalności przedsiębiorstw elektroenergetycznych, w tym zasady koncesjonowania i kontroli cen, a także zasady stosowania opłat koncesyjnych,
n zasady i warunki obowiązujące w zakresie obrotu energią elektryczną,
n warunki prowadzenia ruchu sieciowego i eksploatacji sieci elektroenergetycznych,
n warunki, w tym warunki finansowe, oraz zobowiązania przedsiębiorstw elektroenergetycznych z tytułu zapewnienia dostępu podmiotów do sieci elektroenergetycznych oraz standardy jakościowe obsługi odbiorców,
n zobowiązania przedsiębiorstw elektroenergetycznych w zakresie zawierania umów sprzedaży energii elektrycznej,
n szczególne zobowiązania w zakresie zakupu energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych,
n zobowiązania przedsiębiorstw w zakresie planowania rozwoju,
n przejściowe ograniczenia w funkcjonowaniu rynków,
n obowiązki utrzymywania zapasów paliw przez wytwórców energii elektrycznej.
Regulowanie cen
n Istotną cechą nowego Prawa Energetycznego jest odejście od dotychczasowego sposobu regulacji cen paliw i energii. Zamiast cen urzędowych, ustalanych przez Ministra Finansów, zostały wprowadzane ceny, określone indywidualnie przez monopolistyczne przedsiębiorstwa energetyczne pod nadzorem organu regulacji energetyki. Jednocześnie wszędzie tam, gdzie działa już rynek konkurencyjny, ceny będą określane przez rynek pod nadzorem organu antymonopolowego.
n Jeśli chodzi o kształtowanie się cen, to mamy do czynienia z dwoma składnikami taryf: taryfy za energię i moc dostarczoną do sieci oraz taryfy za usługi przesyłowe i dystrybucyjne.
n Taryfy za energię i moc dostarczoną do sieci są oferowane przez przedsiębiorstwa mające koncesje na obrót energią na rynku systemowym lub rynkach lokalnych, natomiast taryfa na usługi przesyłowe i dystrybucyjne - przez przedsiębiorstwa mające koncesje na przesyłanie i dystrybucję energii elektrycznej zarówno w sieci przesyłowej, jak i rozdzielczej.
Podział rynku energii a napięcie przesyłowe
n Prawo Energetyczne reguluje podział rynku energii elektrycznej na rynek systemowy (związany z siecią przesyłową służącą do przesyłania i dystrybucji energii elektrycznej, o napięciu wyższym niż 110 kV) i na rynki lokalne (związane z sieciami rozdzielczymi, o napięciach 110 kV i niższych) oraz przypisuje tym rynkom odrębne zadania regulacyjne.
n Nie oznacza to, że rynki lokalne działać będą w oderwaniu od rynku systemowego, bowiem z punktu widzenia użytkownika, będzie tylko jeden rynek energii elektrycznej, zróżnicowany co do źródeł wytwórczych, dystrybutora i dostawcy
Operatorzy
n Ustawa definiuje także operatora systemu przesyłowego i operatorów systemów rozdzielczych z zachowaniem kompatybilności z rozwiązaniami przyjętymi przez kraje Unii Europejskiej, zwłaszcza z Dyrektywą 96/92/WE.
n Operator systemu przesyłowego jest to przedsiębiorstwo energetyczne, które na podstawie koncesji prowadzi przesyłanie i dystrybucję energii elektrycznej za pomocą sieci przesyłowej oraz jest odpowiedzialne za ruch, utrzymanie i rozwój tej sieci w celu zapewnienia bezpieczeństwa realizacji umów handlowych na rynku systemowym. W praktyce przedsiębiorstwem tym jest PSE S.A.
n Operatorem systemu rozdzielczego jest przedsiębiorstwo energetyczne odpowiadające, na podstawie koncesji, za ruch sieci rozdzielczej w celu zapewnienia bezpieczeństwa realizacji umów handlowych na rynkach lokalnych lub podmiot upoważniony przez to przedsiębiorstwo. W praktyce przedsiębiorstwem sieciowym jest w tym przypadku spółka dystrybucyjna.
Przedsiębiorstwa sieciowe
n Przedsiębiorstwa sieciowe w szczególności dostarczają energię elektryczną w ilościach zapewniających pokrycie zapotrzebowania na energię elektryczną podmiotom przyłączonym do sieci należącej do tego przedsiębiorstwa, a także muszą zapewnić dostawy energii elektrycznej i świadczenie usług niezbędnych do realizacji rezerwowej sprzedaży lub dostarczania energii elektrycznej w razie braku pełnego pokrycia zapotrzebowania odbiorcy dostawami, wynikającymi z zawartych przez niego umów z innymi przedsiębiorstwami energetycznymi.
n Przedsiębiorstwo sieciowe, będące operatorem systemu przesyłowego dla realizacji dostaw, o których mowa wyżej, zapewnia bilansowanie, dla każdej godziny doby, dostaw energii elektrycznej w krajowym systemie elektro-energetycznym na podstawie składanych ofert i danych otrzymanych od operatorów systemów rozdzielczych oraz prognozowanego zapotrzebowania na tę energię oraz zapewnia organizację i dokonywanie rozliczeń zrealizowanych ofert, w celu zamknięcia bilansu energii elektrycznej dla każdej godziny doby.
n Ustawa w nowy sposób precyzuje obowiązki przedsiębiorstw energetycznych w zakresie dostarczania paliw i energii. Nakłada surowy obowiązek na przedsiębiorstwa sieciowe utrzymania zdolności urządzeń do realizacji dostaw paliw lub energii w sposób ciągły i niezawodny, przy zachowaniu obowiązujących wymagań jakościowych
Third Part Access
n W celu umożliwienia wprowadzania rynku konkurencyjnego w sieciach energetycznych, ustawa dodatkowo zobowiązuje przedsiębiorstwa sieciowe do świadczenia usług przesyłowych, w odniesieniu do paliw lub energii, wydobywanych lub wytwarzanych w kraju, na rzecz uprawnionych do tego odbiorców, jeśli pozwalają na to warunki techniczne i ekonomiczne.
n Jest to realizacja zasady dostępu stron trzecich do sieci (TPA). Świadczenie tych usług nie może obniżyć niezawodności dostarczania oraz jakości paliw lub energii poniżej poziomu określonego odrębnymi przepisami, a także nie może powodować niekorzystnej zmiany cen oraz zakresu dostarczania paliw lub energii do innych podmiotów przyłączonych do sieci.
n Ustawa Prawo Energetyczne przewiduje ostrożne i stopniowe wprowadzanie zasady TPA, warunkując ten proces zachowaniem koniecznej niezawodności dostaw, jakości paliw i energii, unikaniem niekorzystnych zmian, dotyczących warunków dostaw dla dotychczasowych odbiorców, a zwłaszcza cen i zakresu dostaw. Przepisy ustawy wyraźnie ograniczają tę zasadę tylko do paliw wydobytych w kraju i wytworzonej z nich energii, chroniąc polskich wytwórców przed ewentualną niekorzystną konkurencją zewnętrzną.
Układy międzynarodowe:
Najważniejsze dokumenty
n Traktat akcesyjny i układy międzynarodowe, podpisane przez Rząd Polski, regulują poszczególne aspekty działalności gospodarczej w energetyce krajowej jako części większego systemu – systemu europejskiego.
n Najważniejszymi układami międzynarodowymi są:
• Europejska Karta Energetyczna (EKE), oraz
• Traktat Europejskiej Karty Energetycznej.
n EKE należy do grupy układów międzynarodowych i została podpisana przez Rząd Polski w 1991 roku. Z kolei w 1994 roku został podpisany Traktat Europejskiej Karty Energetycznej (Traktat EKE, wraz z innymi, związanymi z tymi aktami dokumentami).
Europejska Karta Energetyczna
Europejska Karta Energetyczna - celem karty było stworzenie warunków do współpracy pozwalającej na poprawę zaopatrzenia krajów europejskich w energię, z równoczesną poprawą poziomu ochrony środowiska naturalnego. Karta określa także zasady rozwoju europejskiego rynku energii elektrycznej i jego związki ze światowym rynkiem.
Zasadniczymi kierunkami współpracy, zostały uznane cztery elementy:
n współpraca w dziedzinie energii,
n poprawa efektywności wykorzystania energii,
n poprawa poziomu i jakości ochrony środowiska,
n rozwój handlu energią, przy zachowaniu zobowiązań, wynikających z innych porozumień wielostronnych, jak np. GATT.
Gatt - z ang: “The General Agreement on Tariffs and Trade (GATT)” (tłum aut: Generalne Porozumienie w sprawie Handlu i Ceł). Pierwsza wersja została podpisane już w 1947 roku. Porozumienie skonstruowano, aby wspierać na międzynarodowym polu wolny handel, poprzez regulację i redukcję, lub znoszenie ceł pomiędzy syganatariuszami. Obecnie członkami GATT jest ponad 110 krajów z całego świata.
EKE jest „najważniejszym dokumentem o charakterze międzynarodowym, określającym ramy prawne współpracy gospodarczej w energetyce - w tym także w obszarze wymiany energii elektrycznej z zagranicą (..) Ten ważny dokument został podpisany przez przedstawicieli 46 krajów, w tym także Polski. Jednym z rezultatów podpisania Europejskiej karty energetycznej są cykliczne - organizowane zwykle dwa razy w roku - konferencje, których zadaniem jest omówienie i zatwierdzenie dokumentów, wymagających międzynarodowych uzgodnień. W grudniu 1994 roku konferencja przyjęła tekst zwany Traktat europejskiej karty energetycznej (Traktat EKE).”
Traktat EKE
n Traktat Europejskiej Karty Energetycznej jest wielostronnym porozumieniem, podpisanym w Lizbonie, dnia 17 grudnia 1994 r. przez sygnatariuszy Europejskiej Karty Energetycznej.
n Traktat zawiera kilkanaście załączników, Akt Końcowy Konferencji oraz Protokół Karty Energetycznej o efektywności energetycznej i odnośnych aspektach ochrony środowiska. Dokument ten ratyfikowało ponad 30 krajów i wszedł w życie 16 kwietnia 1998 roku.
n Traktat ustala ramy prawne umożliwiające długoterminową współpracę w dziedzinie energii. Dotyczy to w szczególności poprawy bezpieczeństwa zaopatrywania się w energię, poprawy sprawności użytkowania i warunków przesyłania oraz dystrybucji energii, a także zmniejszenia zagrożenia dla środowiska.
n W dużej części traktat dotyczy także ochrony inwestycji, zobowiązując sygnatariuszy do tworzenia stałych, równoprawnych, korzystnych i przejrzystych warunków dla zagranicznych inwestorów. Dla osiągnięcia celów jakie przyjęto w traktacie powinny być zrealizowane cztery podstawowe zasady:
• zasada suwerenności państwowej i suwerennych praw do zasobów naturalnych,
• zasada niedyskryminacji,
• zasada polityki cenowej opartej na prawach gospodarki rynkowej,
• zasada minimalizowania szkodliwego wpływu na środowisko.
Inne porozumienia
Niezależnie od EKE i Traktatu EKE Polska podpisała kilka międzynarodowych konwencji dotyczących ochrony środowiska, z których trzy mają istotne znaczenie dla sektora energetycznego i mogą wpływać na rozmiary i efekty wymiany energii elektrycznej z zagranicą. Konwencje te są następujące:
1. Konwencja genewska, ratyfikowana w lipcu 1985 roku w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza na dalekie odległości.
2. Pierwszy i drugi protokół siarkowy. Pierwszy protokół siarkowy dotyczył zmniejszenia emisji SO2 o 30% do 1993 roku, począwszy od 1988 roku. Drugi protokół siarkowy dotyczy natomiast wielkości redukcji SO2 do 2010 roku.
3. Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie klimatu, która została ratyfikowana przez Polskę w 1994 roku. Dotyczy ona ustabilizowania poziomu emisji "gazów cieplarnianych", a szczególnie CO2 do 2000 roku i nieprzekraczanie od roku 2000 poziomu emisji z 1988 roku.
Prawo Unii Europejskiej
Najważniejsze dyrektywy UE
Umowy podpisane w ramach współpracy z Unią Europejską mają istotne znaczenie, choć gdy integracja Polski z Unią jest faktem, naturalne wydaje się zaimplementowanie przez nasze przepisy unijnych dyrektyw.
Do najważniejszych Dyrektyw dotyczących rynku energii należą:
n Dyrektywa nr 90/377/EEC z 1990 r. w sprawie przejrzystości cen gazu i energii elektrycznej,
n Dyrektywa nr 90/547 z października 1990 r. w sprawie przesyłu energii elektrycznej sieciami najwyższych napięć,
n Dyrektywa nr 96/92/WE z 19 grudnia 1996 r. w sprawie jednolitych zasad wewnętrznego rynku energii elektrycznej (w skrócie Dyrektywa IEM),
n Dyrektywa nr 98/30/EC z dnia 22 czerwca 1998 r. dotycząca wspólnych zasad wewnętrznego rynku gazu ziemnego,
n Dyrektywa Unii Europejskiej nr 2001/77/EC dotycząca źródeł odnawialnych
n Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2001/80/WE z 23 października 2001 r. w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych źródeł spalania paliw
n Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2001/81/WE z 23 października 2001 r. w sprawie krajowych pułapów emisji dla niektórych zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego
n Dyrektywa Rady z dnia 31 maja 1991 dotycząca przesyłu gazu ziemnego poprzez sieci,
n Dyrektywa Rady nr 93/76/EWG z dnia 13 września 1993 mająca na celu ograniczenie emisji dwutlenku węgla przez podniesienie skuteczności energetycznej,
n Dyrektywa nr 95/49/WE Komisji z dnia 26 września 1995 r. dotycząca sporządzania wykazu właściwych spółek zgodnie z Dyrektywą 91/296/EWG dotyczącą przesyłu gazu ziemnego za pośrednictwem wielkich sieci (tekst ma znaczenie dla Europejskiego Obszaru Gospodarczego).
Uwarunkowania prawne a rzeczywista rola Państwa na rynku energetycznym
Przemiany po 89 r.
n Pierwszym rzeczywistym i namacalnym sygnałem zmian polityki państwa w stosunku do sektora elektroenergetyki była komercjalizacja znaczącej części podmiotów gospodarczych, a zwłaszcza elektrowni i elektrociepłowni. Akt ten nie spowodował jednak żadnej znaczącej zmiany w sposobie działania przedsiębiorstw.
n Bardzo ważnym natomiast elementem otoczenia, wpływającym zarówno obecnie, jak i przede wszystkim w przeszłości na sposób działania podmiotów w sektorze energetyki, było Prawo Energetyczne z 1997 roku z późniejszymi zmianami. Prawo to w sposób jednoznaczny umożliwiło wdrożenie zasad gospodarki rynkowej w sektorze energetyki.
n Z kilkuletniej perspektywy największym problemem było praktyczne wykorzystanie tego prawa do racjonalnego rozwoju sektora tak, aby - przy zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego Polski i zapewnieniu właściwych warunków ochrony środowiska naturalnego - równoważyć interesy sektora i interesy odbiorców energii
Droga w kierunku wolnego rynku
n Zasady rynkowe działają w bardzo ograniczonym zakresie, gdyż w rzeczywistości polskie elektrownie nie mogłyby swobodnie konkurować. W polskiej energetyce działa dużo przestarzałych już elektrowni, które produkują stosunkowo drogą energię. Rynkowe zasady nakazywałby zamykać takie przedsiębiorstwa, gdyż elektrownie nowoczesne i cechujące się wysoką produktywnością pokryłyby zapotrzebowanie naszego kraju i nie tylko.
n ...
agro_3