Kultura (z łaciny cultura – uprawa, kształcenie), całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości, a także ogół wartości, zasad i norm współżycia przyjętych przez dane zbiorowości; wszystko to, co powstaje dzięki pracy człowieka, co jest wytworem jego myśli i działalności. Kultura dzieli się na: materialną, której zakres pokrywa się z pojęciem cywilizacja, i duchową - ogół wytworów i osiągnięć z dziedziny sztuki, nauki, moralności, funkcjonujących w postaci np. dzieł artystycznych, wierzeń, obyczajów, a także uznanych wartości, takich jak: prawda, sprawiedliwość, wolność, równość itp.Kultura odnosi się do poszczególnych sfer życia społecznego, np. kultura polityczna, kultura prawna, kultura pracy, kultura życia codziennego. Pojęcie kultura ma długą tradycję. W starożytności termin ten używany był początkowo w znaczeniu “uprawy roli”, Cyceron (103–43 p.n.e.) używał tego pojęcia, nazywając filozofię cultura animi – “uprawa umysłu”. Później kultura oznaczała kształcenie, doskonalenie czynności i tworów działalności ludzkiej. W XVIII w. pojęcie kultuiry odnoszono do umysłowego życia człowieka oraz do rozwoju sztuki i wiedzy. W XIX w. posługiwano się zamiennie terminem kultura i cywilizacja. W XX w. rozpowszechniło się pojmowanie kultury jako systemu wartości, norm i ideałów w przeciwieństwie do cywilizacji traktowanej jako zespół procesów i osiągnięć materialnych. Obecnie kulturę pojmuje się szeroko, tj. zarówno jako normy, wartości i wzory zachowań, jak i efekty oraz procesy tworzenia dóbr naukowych, artystycznych czy techniczno-cywilizacyjnych.Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego Edukacja Obywatelska” Wydawnictwa Europa. Autorzy: Roman Smolski, Marek Smolski, Elżbieta Helena Stadtmüller. ISBN 83-85336-31-1. Rok wydania 1999.
historia kultury starożytnej
Literatura podstawowa:
Kumaniecki K., Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu, /kilka wydań/
Ziółkowski A., Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2009, s.439-448 /kultura Grecji archaicznej/, s.654-699 /kultura grecka epoki klasycznej i hellenistycznej, s.948-997 /kultura świata rzymskiego/ - z tej pracy będę układała pytania do części testowej sprawdzianu zaliczeniowego
Literatura uzupełniająca:
Abramowiczówna Z., O sztuce starożytnej, przedmową i uwagami opatrzyła E. Makowiecka, tekst zredagowali P. Nehring, Z. Nerczuk, Toruń 2002
Beard M., Henderson J., Kultura antyczna, przeł. G. Muszyński, Warszawa 1997
Rzym i my. Wprowadzenie do literatury i kultury łacińskiej, do druku podał G. Serbat, tłum. I. Lewandowski, W.M. Malinowski, Poznań 2009
Zieliński T., Historia kultury antycznej w zwięzłym wykładzie, t.1–2, Warszawa 1922 (1929, 1937)
Stabryła S., Zarys kultury starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 2007
Streeter M., Śródziemnomorska kolebka kultury europejskiej, tłum. J. Sikora, Warszawa 2007
Ćwiczenia:
1. Humanitas i inhumanitas. Grecy, Rzymianie i barbarzyńcy
Zakres tematyczny:
humanitas i philantropia; uniwersalism; kosmopolityzm (nauka stoików); wymyślanie barbarzyńców; archetypy barbarzyńcy i stereotypy barbarzyńców; wiedza naukowa i praktyczna Greków i Rzymian o świecie własnym i świecie „obok”; tożsamość grecka i greckie poczucie wyższości wobec „cywilizacji i kultury rzymskiej”; przykłady humanitas i crudelitas; przykłady crudelitas i humanitas u barbarzyńców; klimat i stereotypy
Źródła:
Marek Aureliusz, Rozmyślania
Literatura:
Berdowski P., „At quem non ceno, barbarus ille mihi est. Homer i źródła kulinarnych paradygmatów barbarzyńców, w: Grecy, Rzymianie i ich sąsiedzi, red. K. Nawotka, M. Pawlak, przy współpracy A. Pałuchowskiego i A. Wojciechowskiej, Wrocław 2007, s. 61–84 (referat-streszczenie)
Głombiowski K., Pojęcie „hellenizmu” i „barbaryzmu” jako wyznaczniki Herodotowej i europejskiej „humanitas”, w: Humanitas grecka i rzymska, red. ks. R. Popowski, Lublin 2005, s.31–46
Kluczek A.A., Vndiqve victores. Wizja rzymskiego władztwa nad światem w mennictwie złotego wieku Antoninów i doby kryzysu III wieku – studium porównawcze, Katowice 2009 (referat-streszczenie, rozdział „Alter orbis)
Łukaszewicz A., Rzymianin i ludożercy, w: Społeczeństwo i religia w świecie antycznym, red. P. Wojciechowski, Sz. Olszaniec, Toruń 2010, s.295–308
Malinowski G., Granice człowieczeństwa – Grecy na Czarnym Lądzie, w: Humanitas grecka i rzymska, red. ks. R. Popowski, Lublin 2005, s.169–190
Śmietanka M., Obraz Etiopów Długowiecznych w przekazie Herodota w: Grecy, Rzymianie i ich sąsiedzi, red. K. Nawotka, M. Pawlak, przy współpracy A. Pałuchowskiego i A. Wojciechowskiej, Wrocław 2007, s. 49–59
Veyne P., „Humanitas”: Rzymianie i nie-Rzymianie, w: Człowiek Rzymu, red. A. Giardina, tłum. P. Bravo, Warszawa 1997, s.419–450
Zawadzka A., Mit etnogeniczny jako źródło w studiach nad stereotypem. Mity o pochodzeniu Gallów, w: Grecy, Rzymianie i ich sąsiedzi, red. K. Nawotka, M. Pawlak, przy współpracy A. Pałuchowskiego i A. Wojciechowskiej, Wrocław 2007, s.279–297
2. Homo religiosus czyli o pobożności i religijności starożytnych
Zakres tematyczny: kapłani w starożytności, święta religijne, przejawy kultu, modlitwa, i to wszystko w perspektywie źródłowej
Beaujeu J., Religia rzymska, w: Rzym i my. Wprowadzenie do literatury i kultury łacińskiej, do druku podał G. Serbat, tłum. I. Lewandowski, W.M. Malinowski, Poznań 2009, s.278–299
Mikocki T., Zgodna, pobożna, płodna, skromna, piękna... Propaganda cnót żeńskich w sztuce rzymskiej, Wrocław 1997, s.164–169
Musiał D., Antyczne korzenie chrześcijaństwa, Warszawa 2001, s.15–19, 56–84
Scheid J., Kapłan, w: Człowiek Rzymu, red. A. Giardina, tłum. P. Bravo, Warszawa 1997, s.69–104
Veyne P., Cesarstwo Rzymskie, w: Historia życia prywatnego, t.1: Od Cesarstwa Rzymskiego do roku tysięcznego, red. P. Veyne, przekł. K. Arustowicz, M. Rostworowska, Wrocław-Warszawa-Kraków 20052, s. 220-229 (referat-streszczenie)
Veyne P., Imperium grecko-rzymskie, przeł. P. Domański, Kęty 2008 (referat-streszczenie)
Winniczuk L., Ludzie, zwyczaje, obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1983 [rozdziały: Kapłani i kapłanki w Grecji; Kapłani i kapłanki w Rzymie, s.484–493]
3. Otium i negotium. Praca na roli i zbytek willi jako element kultury życia codziennego
zalety i ciężar pracy na wsi; otium i negotium, święta związane z kalendarzem rolniczym; literatura – archeologiczne pozostałości villae etc. – ikonografia np. sarkofagi, malowidła naścienne; villa Hadriana w Tibur, villa w Piazza Armerina, mozaiki Santa Costanza
Ostrowski J.A., Starożytny Rzym. Polityka i sztuka, Warszawa-Kraków 1999
Sadurska A., Archeologia starożytnego Rzymu, t.2: Okres cesarstwa, Warszawa 1980, s.184–187, 320–322, 352–359
Winniczuk L., Ludzie, zwyczaje, obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1983 [rozdz. Wierzenia i obrzędy, święta i widowiska w Rzymie, święta wiejskie, s. 591–608]
Zanker P., August i potęga obrazów, przeł. L. Olszewski, Poznań 1999
Veyne P., Cesarstwo Rzymskie, w: Historia życia prywatnego, t.1: Od Cesarstwa Rzymskiego do roku tysięcznego, red. P. Veyne, przekł. K. Arustowicz, M. Rostworowska, Wrocław-Warszawa-Kraków 20052, s. 197-198
SOL1983