Dolnośląska Szkoła Wyższa Edukacji TWP
Jolanta Michalak
DZIECKO Z ZESPOŁEM ADHD
DIAGNOZA I TERAPIA
Praca dyplomowa napisana
pod kierunkiem
prof. dr hab. Bogusławy Doroty Gołębniak
Wstęp
Podyplomowe Studia Terapii Pedagogicznej 1
Wrocław 2006 2
Wstęp 3
Rozdział I : Teoretyczne ramy pracy 4
1.1. Terminologia 4
1.2. Diagnozowanie zespołu ADHD. 8
1.3. Problemy edukacyjne dziecka ze zdiagnozowanym ADHD 12
1.4. Metody pracy z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo z deficytem uwagi. 15
Rozdział II: Metodologia badań własnych 18
2.1. Cel, typ i przedmiot badań 18
2.2. Pytania i strategia badań 18
2.3. Metody zbierania danych 19
2.4. Teren i organizacja badań 21
Obecnie w wielu szkołach, borykających się z coraz liczniejszymi i trudniejszymi problemami dydaktycznymi i wychowawczymi, samo przywołanie pewnych zaburzeń wzbudza lęk, konsternację, stawia nawet czasem nauczycieli w sytuacji zagrożenia. Chyba nikt nie lubi problemów z dziećmi, jakimi by one nie były – ani rodzice, ani wychowawcy, ani dyrektorzy placówek. Zaburzenia u dzieci zawsze stawiają wszystkich, którzy pozostają z nimi w bezpośrednich relacjach, w sytuacji wzmożonej kontroli, czujności, a tym samym zmuszają do większego wysiłku, do nasilenia aktywności, do poszukiwań. Zaburzenia u dzieci w wieku szkolnym zmuszają ich najbliższe otoczenie do znalezienia rozwiązań, do włączenia takich działań, dzięki którym będzie można pomóc dziecku i móc poradzić sobie z jego problemem. Takim zaburzeniem, „krążącym” powszechnie ostatnio jako wieść hiobowa po placówkach oświatowych jest „widmo” ADHD. Uczucia, jakie wzbudza są uzasadnione – jest to jedno z najtrudniejszych obecnie zaburzeń, utrudniających masową edukację w szkole. Jest to temat „modny” – choćby z tego względu, że wielu pedagogów, zgłębiając go, poszukuje odpowiedzi na pytanie: „czy z tym można sobie jakoś poradzić?”
W moim przypadku to pytanie pojawiło się nie tylko ze względu na ciekawość czysto teoretyczną. Musiałam je sobie zadać, gdy poznałam bliżej jednego z moich uczniów- wychowanków. Wówczas zmieniłam formę mojego pytania – już nie zastanawiałam się „czy z tym mogę sobie jakoś poradzić”, a raczej szukałam odpowiedzi na pytanie : „czy mogę mu jakoś pomóc?”. Działania podjęte przeze mnie są efektem poszukiwań dróg wspomagania dziecka z utrudnieniami w rozwoju.
Strona 17
ADHD - Attention Deficit Hyperactivity Disorder czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej, określany jest w literaturze jako zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi lub jako zaburzenia hiperkinetyczne, jest to grupa zaburzeń charakteryzujących się „wczesnym początkiem (zazwyczaj w pierwszych pięciu latach życia), brakiem wytrwałości w realizacji zadań wymagających zaangażowania poznawczego, tendencją do przechodzenia od jednej aktywności do drugiej bez ukończenia żadnej z nich oraz zdezorganizowaną, słabo kontrolowaną nadmierną aktywnością”[1].
Zgodnie z obowiązującymi również w Polsce międzynarodowymi klasyfikacjami zaburzeń zdrowia, takimi jak np. DSM–III R, nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci zaliczana jest do grupy zaburzeń związanych z zachowaniami destrukcyjnymi. Natomiast wg ICD–10, należy do „zaburzeń zachowania i emocji rozpoczynających się zwykle w dzieciństwie i wieku młodzieńczym”[2].
ADHD – czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi, jest określeniem diagnostycznym opisującym zróżnicowaną grupę dzieci przejawiających problemy związane z brakiem koncentracji uwagi lub skłonnością do rozpraszania uwagi, które często idą w parze z impulsywnością i nadaktywnością. Dzieci z ADHD mają problemy ze skupieniem się z uważnym słuchaniem i wykonywaniem zadań[3].
Nadpobudliwość psychoruchowa – to jedna z postaci zaburzeń dynamiki procesów nerwowych, wywołanych brakiem równowago między procesami pobudzania i hamowania. Przewaga procesów pobudzenia wyraża się nadpobudliwością psychoruchową w sferze ruchowej, emocjonalnej i poznawczej. Dzieci te są więc nadmiernie ruchliwe, niespokojne, impulsywne, często zmieniają formę swojej aktywności. Podejmują czynności, których nie kończą, przerzucając się na inne. Są to najczęściej dzieci bardzo krzykliwe, na ogół agresywne w sposób niezamierzony, niejednokrotnie dręczące dla otoczenia, stają się powodem wielu konfliktów. Wczesne objawy nadpobudliwości bywają często bagatelizowane, co może powodować utrwalenie się niewłaściwych form zachowania[4].
ADHD jest zdefiniowany w czwartym wydaniu podręcznika „Diagnostic and statistical Manual for Mental Disorders” – „Diagnostyczny i statystyczny podręcznik zaurzeń psychicznych – DSM – IV, opublikowany w 1994r. przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne - lekarze i psychiatrzy stosują ten podręcznik przy diagnozowaniu różnych zaburzeń.
Podtypy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej
Symptomy ADHD są w DSM – IV podzielone na dwie kategorie:
1.zaburzenia koncentracji uwagi
2.nadpobudliwość psychoruchowa;
W zależności od występowania jednego lub obu powyższych symptomów, wyróżnia się trzy podtypy ADHD:
1. ADHD – podtyp mieszany, gdy obecne są zarówno brak koncentracji uwagi, jak i nadpobudliwość psychoruchowa;
Ten podtyp stanowi „klasyczną” odmianę ADHD. dzieci z tym rodzajem zaburzeń mogą się pod pewnymi względami znacznie różnić, lecz niektóre zasadnicze cechy mają wspólne. Większość nie potrafi uważać w wystarczającym stopniu i łatwo się rozprasza. Wiele z nich przejawia trudności z rozpoczynaniem i kończeniem zadań lub z przechodzeniem z jednego zajęcia do drugiego. Łatwo się zniechęcają lub ulegają znudzeniu. Mają trudności z kontrolowaniem swoich emocji i łatwo można je wytrącić z równowagi. Dzieci te są aktywne i lubią się bawić, ale nie wiedzą, kiedy należy przestać[5].
2. ADHD – podtyp z dominującym brakiem koncentracji uwagi
Jest to podtyp określany również jako ADD – attention deficyt disorder – zaburzenia koncentracji uwagi, bez nadpobudliwości. Często tych dzieci nie podejrzewa się o ADHD, ponieważ nie przejawiają one nadmiernej aktywności. Ich główną cechę stanowi silny brak koncentracji uwagi. Nie potrafią się skupić na jednym zadaniu przez dłuższy czas. Są zdezorganizowane, zapominalskie, przejście z jednej czynności do następnej wymaga od nich wielkiego wysiłku. Są bardziej podatne na depresje i niepokój[6].
3. ADHD – podtyp z dominującą nadpobudliwością psychoruchową
Jest to nowy podtyp, zdefiniowany w ostatnim wydaniu DSM i mało zbadany. Określa się nim dzieci nadmiernie aktywne i impulsywne, lecz nie zdradzające braku koncentracji uwagi[7].
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest zespołem zaburzeń o podłożu genetycznym, który powoduje powstawanie objawów z trzech grup impulsywności, nadruchliwości i zaburzeń koncentracji uwagi, spowodowany jest zaburzeniami równowagi pomiędzy dopaminą i noradrenaliną w centralnym układzie nerwowym. Objawy nadpobudliwości mogą również występować w wyniku uszkodzenia centralnego układu nerwowego, a także przy innych zespołach objawowych np. u pacjentów z łamliwym chromosomem X.
Zdarza się, że zespół nadpobudliwości psychoruchowej wynika z korelacji czynników biologicznych ze społecznymi. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej ma podłoże biologiczne to znaczy, że nie wynika on z błędów wychowawczych, czy czynników psychogennych. Niektóre objawy podobne do zespołu nadpobudliwości psychoruchowej mogą występować u dzieci wychowywanych bez systemów zasad i konsekwencji, ale także np. u dzieci maltretowanych fizycznie lub psychicznie[8].
Zgodnie z obowiązującą obecnie teorią oraz prowadzonymi badaniami, ADHD jest uwarunkowane neurobiologicznie. Uważa się, że obszar mózgu odpowiedzialny za skupienie uwagi, zachowanie i impulsywność jest mniej aktywny niż u dzieci wolnych od ADHD.
Schemat aktywności fal theta w EEG
u osoby zdrowej (14 lat)
u osoby z ADHD (14 lat)
Źródło: Internet, Wikipedia;
Jest bardzo prawdopodobne, że istnieje wiele przyczyn tych zaburzeń, lecz żadna z nich nie jest dokładnie znana i zbadana. Czynnik genetyczny z pewnością odgrywa istotną rolę, ale nie wiadomo, co i w jaki sposób jest dziedziczone. Pewne jest jednak, że ADHD ma tendencje do częstszego występowania w rodzinach, co oznacza, że wielu rodziców dzieci z ADHD również cierpi na to zaburzenie i że dzieci dziedziczą ten syndrom po rodzicach. W mniejszej liczbie przypadków ADHD może stanowić skutek zetknięcia z toksyną, na przykład ołowiem, lub komplikacji w czasie ciąży i porodu. Kontakt z narkotykami lub nadużywanie przez matkę alkoholu w czasie ciąży , także może przyczynić się do zachowań u dziecka związanych z ADHD. Z pewnością w rozwoju zaburzeń nie odgrywają decydującej roli styl i metody wychowawcze, czy środowisko szkolne. Istotne jest natomiast, że czynniki zewnętrzne mogą wywierać wpływ pozytywny lub negatywny na rozwój i przebieg zaburzeń nadpobudliwości z deficytem uwagi[9].
Wiele z objawów ADHD może być dostrzegalna u dziecka już w niemowlęctwie i wczesnym dzieciństwie, przebieg zaburzeń może rozwijać się później w sferze ruchowej, poznawczej i emocjonalnej dziecka. Można również dokonywać pewnej charakterystyki dziecka na podstawie cech osobowościowych, dzieci z ADHD łączy pewne podobieństwo cech osobniczych, łatwych do rozpoznania i pomocnych we właściwej diagnozie zaburzeń[10].
Diagnoza ADHD możliwa jest na podstawie następujących objawów, dostrzegalnych już we wczesnym dzieciństwie :
· ciągła aktywność ruchowa,
· opóźniony rozwój mowy,
· problemy ze snem,
· problemy z jedzeniem, łącznie z występowaniem wymiotów, lub słaby odruch ssania,
· ataki kolki, które mogą wynikać z uczulenia, ale również mogą być wynikiem zaburzeń koncentracji uwagi,
Natomiast w wieku szkolnym uwidaczniają się następujące symptomy zaburzeń:
· W sferze ruchowej zaburzenia przejawiają się następująco:
Zaburzona sfera poznawcza dziecka z ADHD wynika z następujących objawów:
-opóźnienie rozwoju mowy,
-kłopoty z artykulacją,
-problemy ze strukturą zdania,
-nieprawidłowe układanie dźwięków,
W sferze emocjonalne u dzieci z ADHD można dostrzec następujące zaburzenia:
Istnieje pewien asortyment cech osobowości, wyróżniających dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi:
-wczesne budzenie się,
-trudności z zaśnięciem,
-niespokojny sen,
-„...
nozoko