Przynależność systematyczna szkodników roślin

Typ: Nicienie – Nematoda

Gromada: Secementea

Typ: Mięczaki – Molusca

Gromada: Ślimaki – Gastropoda

Typ: Stawonogi – Arthropoda

Podtyp: Szczękoczułkowce – Chelicerata

Gromada: Pajęczaki – Arachnida

Rząd: Roztocze – Acarina

Podtyp: Sześcionogi – Hexapoda

Gromada: Owady – Insecta

Typ: Strunowce – Chordata

Podtyp: Kręgowce – Vertebrata

Gromada: Ssaki – Mammalia

Rząd: Zającokształtne – Lagomorpha

Rząd: Gryzonie – Rodentia

Nicienie fitofagiczne i ich szkodliwość

Morfologia:

§         Ciało bezbarwne, wydłużone, wrzecionowate, w przekroju koliste

§         Długość ciała od 0,3 mm do 1m

§         Brak podziału na człony; można jedynie rozróżnić:

a)      przód ciała z głową

b)      tylny koniec ciała zwężony zwany ogonem

Przód ciała z głową:

położony centralnie otwór gębowy, mogą występować brodawki lub szczecinki zmysłowe

Tylny koniec ciała:

zwężony, może być cylindryczny, zaokrąglony, nitkowaty; u samców często zagięty

Dymorfizm płciowy – zróżnicowana budowa samicy i samca

Różnice między samcem a samicą:

§         wielkością i zakończeniem ciała – samiec zwykle mniejszy, zagięty koniec ciała

§         kształtem – samice mają kształt kulisty, workowaty lub cytrynkowaty a samce nitkowaty

Anatomia nicieni:

jamę ciała otacza wór skórno mięśniowy, który składa się z:

§         oskórka

§         warstwy hypodermalnej

§         pojedynczej warstwy komórek mięśniowych podłużnych

Oskórek:

worek hypodermy, bywa gładki lub prążkowany

§         funkcje:

a)      chroni ciało przed czynnikami zewnętrznymi

b)      stanowi szkielet zewnętrzny dla przyczepu mięśni podłużnych

Warstwa hypodermalna:

§         warstwa komórek zawierających tłuszcz i glikogen

§         wytwarza oskórek

§         tworzy po stronie brzusznej, grzbietowej i po bokach ciała 4 pnie, podłużne wałki w których są przewody układu wydalniczego i pnie nerwowe

Pojedyncza warstwa komórek mięśniowych (jama ciała):

§         znajdują się tu:

a)      narządy wewnętrzne

b)      tkanka mezenchymatyczna i płyn, które wypełniają wolne przestrzenie; płyn nadaje ciału turgor i obły kształt

Układy:

§         pokarmowy

§         wydalniczy

§         nerwowy

§         rozrodczy

§         brakuje układu krwionośnego i oddechowego

Pokarmowy:

§         otwór gębowy

§         torebka gębowa

§         gardziel (przełyk)

§         jelito środkowe

§         jelito proste zakończone otworem odbytowym (u samców – stek – kloaka)

Torebka gębowa:

§         nicieni saprofagicznych – ma kształt prostej rurki

§         form drapieżnych – zawiera ząbki lub szczęki

§         form roślinożernych – jest przekształcona w sztylecik

§         form pasożytnicych – różne przystosowania, może zawierać ząbki lub listewki, bądź jest mała, uwsteczniona

Wydalniczy:

§         służy do wydalania płynnych produktów przemiany materii

§         elementy układu:

a)      1 lub 2 przewody w bocznych wałkach hypodermy

b)      komórki fagocytarne – zatrzymują nierozpuszczalne produkty przemiany materii i ciała stałe

Nerwowy:

§         pierścień nerwowy otaczający gardziel

§         główne pnie nerwowe – grzbietowy, brzuszny i dwa boczne połączone spoidłami

§         drobne odgałęzienia nerwowe odchodzące od pierścienia nerwowego

Nie mają oczu, ale posiadają chemoreceptory.

Rozrodczy samicy – parzysty:

§         elementy układu:

a)      jajniki

b)      jajowody

c)      2 macice połączone pojedynczą pochwą

d)      otwór płciowy

Rozrodczy samca – nieparzysty:

§         elementy układu:

a)      jądro

b)      nasieniowód

c)      pęcherzyk nasienny

d)      kanał wytryskowy uchodzący do steku ze spikulami (szczeciny kopulacyjne)

Stek – ujście jelita połączone z zakończeniem narządów płciowych.

Sposoby rozmnażania nicieni:

§         rozdzielnopłciowość

§         partenogeneza – bez udziału samców

§         hermafrodytyzm – w tym samym osobniku tworzą się oba typy komórek płciowych (plemniki i jaja)

§         nicienie są:

a)      z reguły jajorodne

b)     niekiedy jajożyworodne ( zraz po złożeniu jaja lęgnie się larwa)

Rozwój nicieni:

§         prosty – larwy różnią się od osobników dorosłych wielkością (są mniejsze) i brakiem wykształconych narządów rozrodczych

§         stadia rozwojowe nicieni:

a)      jajo

b)     larwa

c)      postać dorosła

§         larwa 4-krotnie linieje, jedno lub nawet dwa linienia mogą zachodzić w jaju

Czynniki środowiskowe warunkujące rozwój nicieni:

§         temperatura gleby:

a)      5 – 10 0C – początek aktywności

b)     15 – 30 0C – optymalna temperatura rozwoju

c)      powyżej 30 0C – zahamowanie rozwoju

d)     powyżej 40 0C – temperatura letalna

§         wilgotność gleby:

a)      poniżej 10% - śmierć lub przejście w stan anabiozy

b)     50 – 80% - optymalny rozwój i żerowanie

§         struktura i odczyn gleby

§         zawartość substancji organicznej

§         obecność okrywy roślinnej

Anabiozy – stan życia utajonego:

§         główne przyczyny: niekorzystna temperatura i brak wody

§         okres – wiele lat

Środowisko życia i związki troficzne nicieni

Kryterium – środowisko życia:

§         nicienie glebowe

§         pasożyty zwierząt i ludzi

Kryterium – rodzaj pokarmu:

§         saprofagi

§         bakteriofagi

§         zoofagi (nicienie drapieżne i pasożyty zwierząt)

§         fitofagi (nicienie roślinożerne)

§         pasożyty ludzi

Saprofagi i bakteriofagi:

§         nicienie glebowe, występuje u nich prosta torebka gębowa

§         odżywiają się:

a)      głównie bakteriami

b)     zjadają też cząstki rozkładającej się materii i organiczne substancje zawarte w kale

§         znaczenie – przyspieszają pośrednio procesy

Zoofagi:

§         nicienie drapieżne – odżywiają się pierwotniakami, wrotkami, małymi skąposzczetami, jak i innymi gatunkami nicieni

§         nicienie – pasożyty zwierząt:

a)      owadów

b)      kręgowców (np. węgorek świński)

*         nicienie pasożytnicze u owadów powodują:

1.       osłabienie

2.       degenerację układu rozrodczego

3.       sterylizację

4.       śmierć

*         owady mogą być żywicielami:

1.      pośrednimi – żywicielem ostatecznym są kręgowce

2.      ostatecznymi

§         nicienie pasożytnicze dzielimy na:

a)      pasożyty fakultatywne – gatunki wolno żyjące, które w pewnych warunkach stają się pasożytami (np. rodzaj Pristonchus)

b)     pasożyty obligatoryjne – letalne pasożyty wewnętrzne larw, poczwarek i dorosłych owadów (głównie z podgromady Rhabolitida, rodzaju Steinemematidae)

*                    PASOŻYTY OBLIGATORYJNE:

1.      uwalniają w ciele owada bakterie, które namnażając się doprowadzają do śmierci owada

2.      produkty rozkładu tkanek owada oraz martwe bakterie stanowią pokarm dla rozwijających się nicieni

3.      przemiana pokoleń:

-          I pokolenie – pasożytnicze zwane „olbrzymim”

-          II pokolenie – saprofagiczne zwane „normalnym”, żyje w martwym owadzie

4.      wykorzystanie w ochronie roślin obligatoryjnych pasożytów owadów:

-          biopreparaty:

LARVANEM – do zwalczania larw opuchlaków

NEMASYS – do zwalczania ziemiórek, wciornastków, miniarek

NAMASYLUNG – do zwalczania ślimaków

Fitofagi:

§         ektopasożyty (pas. zewnętrzne) – żyją w ryzosferze:

a)      luźny kontakt z roślinami

b)     w razie masowego pojawu występują objawy ogłodzenia roślin, ograniczenie ich wzrostu i rozwoju oraz mechaniczne uszkodzenie roślin

c)      przykład: niektóre gatunki z rodzaju Pratylenchus i inne

§         endopasożyty – żerują i rozwijają się w tkankach roślinnych:

a)      wprowadzają do tkanek roślinnych:

-          wydzieliny: o działaniu enzymatycznym (celuloza, hemiceluloza, pektynaza, amylaza)

-          substancje biologicznie aktywne (związki fenolowe, kwas indolilooctowy i inne), które stymulują lub hamują syntezę regulatorów wzrostu

Nicienie fitofagiczne – objawy (nematozy):

§         maceracja (rozkład) tkanki roślinnej wskutek działania enzymów trawiennych

...