Herbert
Urodził się we Lwowie w 1924 roku, należał do pokolenia Kolumbów, lecz jego debiut należy do tzw. spóźnionych debiutów.
To twórca owiany legendą artysty niepokornego. Nie mógł się pogodzić z realiami czasu, w którym przyszło mu dojrzewać (socrealizm). Jego lwowskie dzieciństwo wiąże się z totalitaryzmami: stalinowskim i hitlerowskim. To doświadczenie wpływa ba jego postawę.
Studiował kilka kierunków: prawo, filozofię, sztuki piękne. Dwa najważniejsze tomiki Herberta to: Struna światła, Hermes, pies i gwiazdy (1957).
Tematyka:
- problematyka pokolenia AK – próba rozwiązania mitologii;
- liryka prywatna, osobista, odniesienia do życia rodzinnego (Pan Cogito), ale nie wprost;
- próba mówienia o świecie poprzez odniesienia do mitologii i historii antycznej (motywy antyczne i biblijne);
- motywy z historii nowożytnej;
- wizja dziejów historiozoficznej (Sekwoja – poszczególne wydarzenia historyczne to pień, kręgi, mniej lub bardziej ważne wydarzenia historyczne, znikome wydarzenia przeszłości, dystans, pokora wobec przeszłości);
- pierwiastki metaliterackie – sztuka, literatura (Trzy studia na temat realizmu – próba zastanowienia się nad sytuacją, w jakiej znajduje się współczesny artysta – 3 drogi: poezja sentymentalna, turpistyczna – dystans Herberta, schematyzm);
- propozycja nowej postawy, indywidualnej, sztuki koncentrującej się nie na realizowaniu modeli, a dążącej do pokazania złożoności bytu, przez to pogłębienia wiedzy o świecie;
- problematyka etyczna (Przesłanie Pana Cogito – próba przeciwstawienia się współczesności poprzez sformułowanie podstawowych zasad etycznych, którym należy być wiernym);
- filozofia – Kartezjusz, Pascal.
Herbert-moralista odwołuje się do tradycji kultury śródziemnomorskiej, próbuje odnaleźć antidotum na chaos współczesności. Odwołania do kultury związane jest z poszukiwaniem takich technik i metod pisarskich, wysłowieniowych, mogących przekroczyć chaos współczesności.
Herbert wcześnie sformułował swój program poetycki – wiersz Złoty środek. Nie był on publikowany w tomiku, a w czasopiśmie. Mówi o dwóch postawach ideofilozoficznych: uczonych i natchnionych katastrofistów, wizjonistów apokalipsy. Postuluje deklasację zasad, którymi rządzi się wiersz, ton osobisty, wybór ozwagi, dystansu, rozważania spraw podstawowych.
Twórczość Herberta to próba uzyskania dystansu poprzez specyficzną dykcję poetycką: ironię (podstawowy pierwiastek poezji), erudycyjność (konieczność rozpoznawania związków, analogii pozaliterackich i literackich), metaforyka (obejmująca cały wiersz).
Raport z oblężonego miasta – wizja Polski w stanie wojennym i społeczeństw żyjących w stanie zagrożenia, zamknięcia we własnej rzeczywistości.
Literatura przedmiotu dotycząca Herberta:
- Barańczak, Uciekinier z utopii – uciekinier czyli nie wygnaniec, to arkadyjczyk, który przestaje być arkadyjczykiem na skutek wydarzeń historycznych. Mimo to on pozostaje arkadyjczykiem, choć świat arkadii uległ zagładzie. Istotnym komponentem twórczości Herberta jest fakt, że poezja ta rodzi się w napięciu między obszarem dziedzictwa, przeszłości, tekstów kultury śródziemnomorskiej a wydziedziczeniem z arkadii, tęsknoty za rajem utraconym. à związki z personalizmem.
Białoszewski
To poeta, prozaik, dramaturg. Wyróżnia się 3 okresy twórczości:
- poezja skoncentrowana na doświadczeniach dramatycznych jednostki, człowieka wyalienowanego we współczesnym świecie – ukazanie w sposób uniwersalny; poezja budowana z drobin codzienności; poezja lingwistyczna;
- poszerzenie twórczości o doświadczenia prozatorskie, epickie – zacieranie granic między poezją a prozą, małe narracje; eksponowanie tego, co nowe, codzienne, zwykłe; estetyka totalna, obejmująca całość ludzkiej egzystencji;
- weryfikacja doświadczeń literackich – l. 70.
Białoszewski debiutował późno z przyczyn tych samych, co Herbert. Zakładał formułę pisarstwa awangardowego, przekraczającego zastaną formułę. Publikacja była więc niemożliwa.
Na początku funkcjonował w ramach 2 teatrzyków: … i Na Tarczyńskiej. Jego debiut literacki przypadł na połowę lat 50. Opublikował zbiór Obroty rzeczy, którego nie był do końca autorem. Współudział w sukcesie tomu i kształcie miał Artur Sandauer. Tom ten przynosi przełamanie dotychczasowych konwencji w sposobie mówienia o świecie, nowe jakości w temacie i języku. Uważał, że posługiwanie się zastanym językiem literackim nie odda w pełni tego, co przynosi współczesność. Propagował lingwizm, język targowiska. Nazywany był piewcą Marszałkowskiej, poetą miasta (zasadniczy temat). Jego poezję cechuje alienacja, ale i próba odnalezienia miejsca.
Pamiętnik z powstania warszawskiego – próba zdystansowania się wobec tematu wojny, specyficzna próba konstruowania tekstu – nagrane i przepisywane; próba posługiwania się mową kolokwialną.
Blokrealizm – rzeczywistość blokowa, która staje się symbolem współczesności. Białoszewski – Szymon Słupnik bokowisk, obserwacja masy ludzkiej, wyprowadzka do bloku z Marszałkowskiej.
Lingwizm to nurt w literaturze lat 50. i 60. Postrzegał języka jako wyraz umysłu, ukazujący zakłamanie ideologii. Patronem tego nurtu był Białoszewski. Kontynuatorami było pokolenie Nowej Fali. Podstawą refleksji jest język, które jest także rzeczywistością tekstu, jego bohaterem i wyrazem stanu świadomości w wymiarze ontologicznym i w wymiarze życia społecznego. To przez język próbujemy poznawać świat i go nazywać. Lingwizm to rozbijanie utartych struktur językowych, przejęzyczenia i błędy językowe, np. Karpowicz, Rozkład jazdy – kontaminacja dwóch skojarzeń: jazdy konnej i rozkładu jazdy w celu ukazania niejednoznaczności formuł językowych.
Białoszewski odegrał ważną rolę w kształtowaniu się języka poetyckiego, co wiązało się z jego pracą reporterską, dzięki której nabrał doświadczenia, umiejętności opowiadania o otaczającym świecie językiem potocznym, kolokwialnym, nie zawsze trafiającym w obszar literackości.
Inspiracje w twórczości Białoszewskiego
- literatura wyrasta z doświadczenia wojennego, lecz nie jest poświadczeniem dramatu, a ukazaniem ówczesnego życia codziennego, fenomenu ocalenia;
- stosunek do awangardy, kontynuator przekształceń;
- indywiduum, ukazanie jednostki zagubionej w społeczeństwie;
- kultura miejska, społeczeństwo, kultura codzienności, zacieranie się granic między kulturą masową a wysoką, fascynacja zjawiskami współczesnej cywilizacji;
- zmiana wizerunku samego twórcy – twórca jako jeden z wielu, niezajmujący się eksponowaniem roli w życiu społecznym, nie wyodrębnia się w szczególny sposób ze środowiska społecznego.
STACHURA
Zaczynał jako formulista. Jego pierwsze wiersze cechuje sfera wyobraźni, skojarzeń, pięknych zdań, apelowania do wrażliwości estetycznej i lirycznej. Szybko uwolnił się od tego kręgu inspiracji. Stworzył indywidualną formułę pisarską. Obrał drogę poety wygnańca, buntownika, kontestatora, prowadzącą do depersonalizacji, całkowitego wycieńczenia własnej egzystencji (samobójstwo).
Jego twórczość jest wpisana w klimat lat 70., sprzyjających nowej literaturze, eksperymentom, przez co zlikwidowany zostaje ładunek metafizyczny, eksperymentu z własnym Ja, tajemnicą. U Stachury dostrzega się eksperymenty wewnętrzne, związane z jednostkowym doznawaniem świata.
W opowiadaniach z tomu Jeden dzień spotykamy bohatera indywidualistę, buntownika, samotnika, żyjącego na skraju świata. Tom Pogodzić się ze światem to wzruszające świadectwo przeżyć po pierwszej próbie samobójczej.
Wartość poznawcza poezji Stachury wynika z próby wyzwolenia obowiązujących kanonów uprawiania literatury. 2 tendencje:
- połączenie poezji z prozą, zatarcie granic;
- zatarcie granic między poezją, prozą, esejem, eseizacja.
Szukanie formy najpełniejszej. Jego twórczość to projekt totalny. „Wszystko jest poezją. Najmniej poetą jest ten, kto pisze wiersze.” Totalne podejście do piśmiennictwa, którego materiałem może być wszystko i przez to przejawia się indywidualność jednostki.
Typologia poezji współczesnej – Sławiński – nurt poezji kultury, poetyckiej moralistyki …
Wojaczek
Istnieją liczne nieporozumienia związane z nim. Dopiero po latach ukazała się monografia i książka biograficzno-wspomnieniowa. Jego poezja ma charakter kontrkulturowy ze względu na:
- postawa prowokatora,
- prowokacja wobec rzeczywistości społeczno-politycznej, rytuałów rzeczywistości i norm, tabu obyczajowego, światopoglądowego,
- przekroczenie problemu cielesności (jedyna realna rzeczywistość to rzeczywistość ciała),
- relacje z historią, polskie perturbacje historyczne.
Jego droga poetycka to próba określenia własnego obszaru egzystencjalnego, własnego Ja, tego, kim się jest i świata, który nas otacza. II faza tej drogi to przekroczenie własnych egzystencjalnych granic, liryka klasycyzująca, połączenie postawy radykalnego buntu z wirtuozerią warsztatową, operowaniem gatunkiem i formą poetycką.
Pisarstwo Wojaczka i jego stosunek do tradycji jest niezrozumiałe, poza kontekstem tradycji romantycznej: postać buntownika, stojącego w opozycji do otaczającego świata, spoglądającego na świat z poczuciem wyższości, wiedzy. Istotne jest oczytanie czytelnika dla zrozumienia mott, cytatów, aluzji do konkretnych utworów.
Wojaczek posługuje się konkretnym gatunkiem literackim: balladą, modlitwą i jest w tym bardzo rygorystyczny. Specyficzne jest u niego napięcie, ładunek emocjonalny, wrażliwość zderzona z brutalnością świata, doskonałość formy, niepokój.
To poeta kontestator, odrębny literacko i poznawczo od pozostałych twórców Nowej Fali. Jego poezja to poszukiwanie punktu odniesienia w świecie, poszukiwanie oparcia w tradycji.
Stanisław Grochowisk
W jego twórczości także ogromną rolę odegrał mit pokoleniowy, mit twórcy. Był pisarzem, który zyskał bardzo szybko aprobatę ze strony władzy tomikiem Ballada rycerska. Ustalił nim normy, do których stosowali się inni twórcy. Redaktor tygodnika „Współczesność”.
To autor szeregu tekstów publicystycznych i krytycznych, w których wyjaśniał swoje stanowisko odnoście literatury (toczył polemikę z Przybosiem odnośnie Ody do turpistów – proces pomieszania wartości związanych z pisarstwem Grochowiaka). Zamiast turpizmu proponował mizerabilizm – to, co ułomne, kalekie, co powinniśmy bronić.
W jego twórczości i życiu dostrzec można rys przekleństwa – wczesna śmierć, pobyt w więzieniu, alkoholizm, niebywała aktywność twórcza, bunt wobec świata metafizycznego i etycznego. Dostrzegał paradoksalną strukturę świata – piękno niezasłużone, brzydota niezawiniona.
Nawiązywał do postaci patronackich, z którymi identyfikował się jako poeta przeklęty. Widać w jego twórczości szerokie ukierunkowanie intertekstualne, a także zwrot ku tradycji: bunt przeciw Bogu i konflikt z nim to średniowieczna adaptacja motywu poety przeklętego przeklętego zakresie, jaki opisywał Verleine. Nawiązania do dekadencji. W zakresie estetyki posługuje się kontrastem dla uzyskania efektu – anafory, silne epitety – wzniosłość i wulgarność.
Grochowika uważany jest za twórcę ciemnego, mrocznego nurtu (Anna Nasiłowska, Jasne i ciemne wiersze Grochowiaka). Jego wyraźna autoprezentacja miała miejsce w I tomiku, w wierszu Modlitwa.
W II okresie twórczości jego bunt się ustatecznił. Tworzy poezję bardziej regularnej miary, bardziej uklasycznioną w zakresie formy i treści. Pojawia się wówczas motyw zgody na świat, na jego uporządkowanie, świadomość, że tak szeroki bunt jest bezcelowy, a realizacja wszystkich postulatów jest niemożliwa – bezcelowość buntu przeciwko światu jako całości.
Grochowiakowi zarzucano manieryczność, stylizatorstwo, powtarzanie wypracowanych wcześniej pomysłów.
Pro_Christo