kolberg - LUD mazowsze polne 2.pdf - zbiory muzyki ludowej i śpiewniki religijne - czemu102

MAZOWSZE.

OBRAZ

ETNORAFICZNY

skreślił

OSKAR KOLBERG

Cztonek kor. Akademii umiejętności w Krakowie oraz Towarzystw naukowych

w Paryżu, Petersburgu, Lizbonie i muzycznego we Lwowie.

Z RYCINAMI PODŁUG RYSUNKÓW W. GERSONA.

TOM II.

MAZOWSZE

POLNE.

CZĘŚĆ DRUGA.

Wydanie z zapomogi kasy pomocy dla osób pracujących

na polu naukowem imienia Dra Józefa Mianowskiego.

KRAKOW.

DRUK WŁ L. ANCZYCA I SPÓŁKI,

pod zarządem Jana Gadowsklego.

1886.

Mazowsze, jak każda prawie u nas prowincya, obfi

tując w pełne melodyi śpiewy i tańce, posiada wśród

nich wielką mnogość takich, które właściwym sobie,

mazowieckim nacechowane rytmem (znanym i widnym

mianowicie w tańcu mazurze), ukazują lud usposobienia

krewkiego, pełen życia i energii, do zwady nawet sko

ry, a mimo to, w danych towarzyskiego życia okoli

cznościach, nie pozbawiony rysów łagodnych i pieszczo

tliwych, t. j. przymiotów, w ogóle rassie słowiańskiej

przypisywanych, śpiewy i tańce tu zamieszczone, są

wierném tych cech i całego charakteru ludowego,

o jakim napomknęliśmy w tomie I na str. 37, odbiciem.

W przedmowie do tomu I, wspomnieliśmy o roz

poczęciu poszukiwań etnograficznych w okolicach War

szawy, w latach 1840-41. Znaczną część spisanych

wówczas przez nas i naszych towarzyszy pieśni (textu

i nut), zamieściliśmy w wydaném w r. 1857 dziele:

Pieśni ludu polskiego (Lud, Serya IJ, a w szczególności

pieśni pod nrami: 5 b, 6 a, 15 d, 22 g, 24 c, d, 25 m,

35 a, 36 a, 40 b. A nadto w oddziale tanecznym, daliśmy

w Seryi I. około 70 numerów tańców, naznaczając im

tempo 3 / 4 , lubo ze względu na szybkość ich ruchów

należało je wyrazić raczej w tempie

3 / 8 , j a ^ t o P rz y

III

tańcach w następnych wydawnictwa naszego podanych

Seryach uczynić nie zaniedbaliśmy 1 ). W niniejszym

tomie Mazowsza podajemy pozostałą część zebranych

w r. 1841 pieśni pod nrami: 6, 30, 41, 47, 48, 54, 73 a,

95, 101, 102, 127, 146, 150, 170, 175, 178, 205, 215,

239 a, 243 a, 248, 251, 258, 259 b, 261, 273, 286, 288,

320, 333, 341, wraz z pieśniami i tańcami 2 ) z dalszych

od Warszawy pochodzącemi okolic, które w późniejszych

dopiero zgromadziliśmy latach (1843—1866).

Tak podczas zbierania i spisywania tych utworów

ludu, jak i przy następnem ich porządkowaniu, nasunęły

nam się myśli dotyczące metryczności, rytmiki, akcen

tów, strony etycznej i t. d., na które to znamiona

zwrócić uwagę czytelnika, nie będzie może rzeczą zbyte

czną. Są one dalszem rozwinięciem tego, co w tej ma

teryi powiedziano we wstępie do Seryi I. dzieła: Lud.

Najwięcej tego rodzaju uwag, nastręcza zastosowa

nie i podkład muzyki pod wyrazy textu, lub też na

odwrót — naginanie tych ostatnich do rytmu muzyki,

przeważne najczęściej zajmującej stanowisko.

Przecież text miewa przyśpiewkę zwykle treści jego

wcale odpowiednią ; owszem, zdaje się, jakoby w wielu

razach słowa i nuta z tegoż samego wytrysły źródła.

Mimo to, widzimy, iż rytmika frazesu muzycznego zmu

sza nieraz słowa textu do nacisków (akcentów) nie

zawsze zgodnych z teoryą nowożytnej języka polskiego

prozodyi, nakazującej dawać przycisk na zgłosce wy

razu przedostatniej. I dlatego to zdarza się, jak n. p.

w nrach 72, 80, 102, 201, 248 i w podniosłej nucie nr.

265 i t. d., że przycisk ów pada na zgłoskę ostatnią.

A zachęca do niego często już i sam rytm mazura,

słabą część taktu uwydatniający, (obacz nra. 23, 24,

41, 64, 73, 127, 143, 160, 161, 167, 180, 291—3,

751 i t. d.).

Układ rytmiczny pewnych melodyj jak i pewne

miary wiersza, ustaliły się między ludem w sposób tak

dobitny, że służą pieśniom najrozmaitszego rodzaju za

tło, na którem śpiew rozbrzmiewając przybiera kierunek

zwykle znaczeniu danej pieśni odpowiedni. Jakożi w niniej

szym zbiorze znajdzie czytelnik pieśni, które na jedna

kowym rytmicznym oparte szkielecie, snują wątek swego

śpiewu wedle affektu i treści towarzyszącego mu textu.

I tak: układ rytmiczny pieśni nr. 209 a i 6, powtarza

się przy nrach 215—2l9, toż przy nrze 242 i nrach

261—264, a jednak treść (tak różna) każdej z czterech

pod temi numerami zamieszczonych pieśni, zaraz niemal

od początku odmienny także nadaje tok i ich przy

śpiewce, wedle potrzeby już to weselszy, już rzewniejszy

przybierającej zakrój Wszakże treść wpływa też nie

kiedy i na przyśpieszenie lub opóźnienie tempa, a cza

sem i na zupełną jego zmianę, jak to pokazują nr. 187 b,

193, 229 i 269.

Wiadomo, że każda niemal u nas prowincya posia

dając właściwe sobie ruchy, rytmy i akcenta, stosować

też do nich lubi pochód danej melodyi. Więc pieśń

nr. 208 o ruchu 3 / 4 , główne mającym siedlisko w Wielko-

x ) Prócz tego, ogłosiliśmy w rzeczoném dziele 73 pieśni zebra

nych już po roku 1841 w Mazowszu polnéra, a mianowicie nra :

1; 3 a, d, e, f, g; — 5 a, b, 1, z, bb. gg ; - b a, p ; — 7 a, b,

c, d, e, z, ee; — 8 b, b, j, k, 1, p, z. aa; — 9 o, f, o ; — 10 a ; —

12 d, h, m, n, dd; -

14e, f, x y; -

15 c, d, o; — 16 a, b, c,

g ; -

18 d, i, o ; -

22 f, g, h, p ; — 24 c, d, h ; — 25 a, c, e,

m, r; -32; -

35 a; — 36 a; — 38 a, b. c; -

39 a;

40 b; - 41 a.

2 ) Przypominamy, iż małe nuty umieszczono nad i obok iviç-

kssych, główny tok melodyi głoszących, oznaczają odmianę i uroz

maicenie tej melodyi, — i używane są zwykle przy powtórzeniu

śpiewu. Liczby \ lub \ nad nutami, wskazują która warstwa melodyi

górna czy dolna, ma najprzód być wykonana.

nych, naznaczając początek nrów 22 i 23 w sposób

«*•• E^gUi

brać przekonania, że wszystkie te melodyę mają w zasa

dzie jednakowy układ rytmiczny, jakkolwiek na pierw

szy rzut oka tak odrębne zdają się ukazywać motywa.

Uwaga ta stosuje się i do pieśni wielce u nas rozpo

wszechnionej nr. 203—207.

Zwracając się do treści textow, nie podobna nam nie

zaznaczyć faktu, iż bywają pieśni ukazujące w licznych

swych waryantach jakoby dwie odmienne tegoż samego

zdarzenia expozycye. Do takich należy pieśń w Seryi I.

(Ludu) nr. 7, (w niniejszym zbiorze nr. 243 a \ b) roz

padająca się na dwie grupy, z których jedną rozpo

czynają słowa: „Wyjechał pan z chartami na pole" —

drugą zaś słowa: „U mej pani matki, wyrosły dwa

różowe kwiatki". Ta ostatnia nosi na sobie widocznie

głębszej starożytności cechy. Tenże sam rozdział znaj

dujemy poniekąd i w pieśni nr. 12 w Seryi I, obrzę

dowy (weselny) mającej charakter.

Dalsze uwagi, w miarę jak się nasuwać naszej

będą pamięci, nie zaniedbamy w następnych dzieła

podać tomach.

polsce, przedstawia w nrze 249 tę samą prawie nutę

na Mazowszu w szybszem nierównie poruszającą się

tempie. Właściwości takie są powodem, iż częściej usły

szymy w Wielkopolsce rytmy (takty) z naciskiem na

pierwszej nucie H Rj niż rytm z naciskiem na drugiej

R H, który przeważa znów na Mazowszu; lubo oba

te naciski, tak tu jak i tam, już dla samego urozma

icenia śpiewu, spotykają się dosyć często. Melodya nr.

347 (jak i nr. 38 # w Seryi I Ludu), rzucona tu jako

mazur, jest właściwie krakowiakiem (obacz Lud Ser.

VI nr. 752), a mazur nr. 38 d w Seryi I, staje się

w Seryi VI nr 618, jak i nrze 761 niniejszego zbioru,

krakowiakiem a raczej polką. Przemian podobnych

niemałą (przy przeglądzie zwłaszcza nut tanecznych)

dałoby się wskazać liczbę.

^#dfc^i=££faH aby na-

Przy rozpoznawaniu waryantów (tak textu jak

i muzyki) każdej pieśni, dostrzegamy, iż lud podsuwa

niekiedy pod ulubioną melodyę miejscową, wyrazy

pieśni mającej w innej okolicy odmienną melodyę.

Utrudnia to do pewnego stopnia wykrycie melodyi

pierwotnej, niejako typowej, lubo i ta w końcu odnaleźć

się da przy porównaniu z sobą wszystkich pieśni

tej waryantów, jakie badacz zgromadzić zdoła. I tak:

nra 22. 23, 24, 25, 26 i 27 niniejszego zbioru, tak pod

muzycznym jak i literackim względem, są waryantami

jednej-że pieśni; cztery razy (t. j. w nrach 24 do 27)

więc najliczniej, powtarza się tu rytm melodyi kładący

akcent na drugiej, słabej części taktu; rytm ten zatem —

przynajmniej w Czerskiem — jest dla niej panującym,

czego dowodzą także nra 82, 95, 171. A jednakże i nra

22 i 23 (od Skierniewic), lubo całkiem odmienne mają

rytmy, nie są tu bynajmniej intruzami. Bo dosyć jest

nagiąć rytm ich na modłę czterech wyżej wspomnia-

e. 3L

PIEŚNI.

kolberg - LUD mazowsze polne 2.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: