Wykłady 2012-2013.docx

Pogranicze romańsko – germańskie
pomiędzy kultura a polityką

Wykłady

Wykład 1

Od północnego zachodu:

1.       Pełne napięć stosunki interetniczne w Belgii, konflikty miedzy flamandami i Walonami, czasem stawiające pod znakiem zapytania dalsze istnienie tego państwa.

2.       Bardzo interesujące rozwiązania w zakresie spraw językowych w maleńkim Wielkim Księstwie Luksemburga

3.       Na wschodzie Francji i Alzacji i części Lotaryngii mieszka mniejszość germańskojęzyczna mówiąca własnymi dialektami. Alzacja i Lotaryngia to najbardziej znane sporne terytorium pograniczne w Europie zachodniej, w ostatnich dwóch wiekach ich przynależność państwowa zmieniała się wielokrotnie i mniejszość ulegała francyzacji i germanizacji.

4.       Szwajcaria – 4 języki, 4 grupy etniczno językowe tworzą szwajcarski naród polityczny

5.       Pogranicze austryjacko-włoskie – problem niemieckojęzycznej ludności, w Tyrolu południowym a także grup tzw. ladyńskich w Dolomitach oraz na terenie Wenecji Julijskiej

Podział Europy Zachodniej:

·         Etnokulturowo: romańska i germańska: od morza północnego przez Benelux, równolegle do linii Renu i przez Alpy; CH (Szwajcaria)  i Włochy

·         Na kresach obszaru narody nie nalezą do żadnej z grup

·         Pn-wsch: Finowie, Lapończycy (Ugrofini)

·         Wsch: Łużyczanie i Słoweńcy- Słowianie

·         Od wsch. grecy

·         Zach: Baskowie, potomkowie Celtów: kontynentalni Bretończycy

Pogranicze: za G. Babińskim – obszar na którym przenikają się dwie (lub więcej) grupy etniczno-kulturowe, czyli narodowe. Pojęcie granicy pojawia się w źródłach na Zach Europy ok. 1315 r. Bernard Guenee pisał, ze granice w państwie feudalnym nie miały większego prawnego znaczenia niż jakiekolwiek inne feudalne granice wewnętrzne.

W Polsce nie było pojęcia granicy (linii granicznej). Mówiono o rubieżach, potem o pasie granicznym, dopiero z upływem czasu wytwarza się granica linearna w dzisiejszym rozumieniu.

Granica się konkretyzowała w miarę postępowania przepisów zawłaszczania. Dotyczyło to zarówno granic wewnętrznych między posiadłościami, jak i granic między państwami.

Geneza podziału

Językowy -> konsekwencja przemian po upadku Cesarstwa Rzymskiego

·         W dużym uproszczeniu koresponduje ona z granica Cesarstwa tzw. limesu: Ren, Dunaj

·         Przed podbojem rzymskim mieszkały tam plemiona celtyckie: na terenie Belgii mieszkali Belgowie, których Juliusz Cezar w De Bello Galico uznał za najwaleczniejszych, a na terenie Szwajcarii – Helweci, stąd dzisiejsza nazwa konfederacja Helwecka (CH)

·         Długie panowanie rzymian zromanizowało te ziemie, dominują języki romańskie.

Limes Rzymski: Ren i Dunaj

·         Obszarem na pn-wsch od rzymskiego limesu zawładnęły różne plemiona germańskie. Toczyły one wojnę z Rzymem, ale też utrzymywały stosunki handlowe i politycznie, a nawet w imieniu Rzymu zwalczały germańskich pobratymców i ich świadomość wspólnoty ograniczała się do konkretnych plemion.

W 358r cesarz Julian apostata, pokonawszy jedno z plemion Franków Saliskich, nie wysłał ich za limes i zezwolił […]

Zimą 406r przez zamarznięty Ren wdarły się w obszar imperium kolejne plemiona m in wandalów;  ta część granicy imperium załamała się. Ci podażyli na półwysep Iberyjski i dalej do Afryki, później do Akwitanii, a w VII w utworzyli państwo na terenie Półwyspu Iberyjskiego.

Inne plemię, Burgundowie, dostali się w połowie V w prowincję Sapaudia (Sabudia) koło Germanii i na północ od Lemanu. Plemiona germańskie osiedlono na Zasanie kwaterunku wojskowego; za nadział ziemi, osadnik był zobowiązany do służby wojskowej.

Plemiona germańskie w Galii uległy romanizacji w różnym rytmie i w sposób zróżnicowany na różnych terytoriach […]

Przypadek Franków: od połowy VIw na terenie Bretanii i Brabancji powstało stosunkowo gęste osadnictwo franków Salickich, które w I poł. Vw sięgnęło po Sommę. O jego zasięgu świadczą m.in. nazwy miejscowe z germańskimi końcówkami patronimicznymi, które występują na obszarze aż po Loarę. Natomiast Frankowie Rypuarscy zasiedlając teren w kierunku Mozeli pozostawili w nadreńskich duże grupy ludności gallo-rzymskiej. Skutek – wysepki romańszczyzny.

Przywódca Franków – Chlodwig – 496r chrzest […]

Między Loarą a Renem – ludność mieszana, germańsko – romańska z przewagą germańskiej na północy i wschodzie, ludność galloromanska na południowym zachodzie.

„dopiero długotrwałe współżycie doprowadziło do romanizacji mniejszości germańskiej na południowym zachodzie i germanizacji ludności romańskiej na wschodzie[…]

Cesarstwo Karola wielkiego

·         Po Merowingach z pomocą papiestwa władzę przejęli Karolingowie, po zwycięstwie nad Longobardami, pepin stworzył z bizantyjskiej posiadłości w środku Italii państwo kościelne

·         Karol Wielki dokonał zjednoczenia przeważającej większości obszaru Europy zachodniej

·         Frankowie: Charlemagne, germanie: Karl der grosse. „Tota Occidentalis Europa” – nazwa państwa

·         Śmierć Karola w 814r -> walka o władzę

·         817r -> podział, traktat Divisio Imperii. Ostateczny etap w latach 40. Między trzema braćmi: Karolem, Ludwikiem przeciw Lotarowi

·         Przysięgi strasburskie 842r: pierwsze pisane źródło na temat pogranicza

·         Les Sementes de Strasburg / Treuschwer. Rota przysięgi w dwóch językach: lingua teudisca i lingua Romana.

·         Po pokonaniu Lotara traktat w Verdun 843r
- Francia occidentalis – Karol Łysy

- Francia orientalis – Ludwik Niemiecki

- Francia media – Lotar I

·         Traktat w Prum, 855r: po śmierci Lotara I podział dziedzictwa na

·         - Lotaryngie (Regnom Lothari) Lotar II

·         - Włochy północne + tytuł cesarza – Ludwik Niemiecki

·         Prowansję i Burgundię – Karol Łysy

·         Po śmierci Lotara II stryjowie znów podzielili się – traktat w Meersen, 870r, a potem przechodziła z rąk do rąk

·         Podział w 953r na Lotaryngię Dolną – Niderlandy (Benelux) i Górną Lotaryngię

·         Najazdy Normanów – upadek – konsekwencja -> dalsze rozdrobnienie Dolnej Lotaryngii – udzielne państewka – księstwa, hrabstwa…

·         Od końca XIw wzrost gospodarczy, powolny, ale coraz szybszy i w XIIw najbardziej zurbanizowane ziemie w Europie. Rozwój dzięki handlowi z Anglią i dzięki przywilejom panów feudalnych

·         Kariera Luksemburgów w Cesarstwie (1308-1437): Karol IV na tronie „cesarstwa niemieckiego” w Pradze

·         Filip dobry i pozyskanie Luxemburga od Elżbiety, córki Zygmunta, 1441r.

·         Karol Zuchwały: zakup Alzacji, 1469r; ale klęski pod Morat (Murten) 1476r i Nancy 1477r;

·         Jego córka Maria Burgundzka wniosła te ziemie Habsburgom (Maximilianowi Habsburgowi)

·         Próby scalania, inicjatywy książąt Burgundii w XIVw i XVw dotyczące zjednoczenia ziem „z tamtej strony”. Małżeństwa i wykupywanie zadłużonych terenów

·         Małżeństwo ich dzieci z dziećmi Izabelli i Ferdynanda hiszpańskich, królów katolickich.

·         Powstało cesarstwo Karola V w którym „słonce nie zachodzi”

·         Powiedzenie: „niech inni prowadzą wojny, a ty, szczęśliwa Austrio, żeń się (tu felix Austria nuba)

17 prowincji niderlandzkich, Lotaryngia Dolna (biskupstwo Leodium)

·         W poł XVIw podział schedy po Karolu V między linią austriacką i hiszpańską, Lotaryngia pod rządami Madrytu

·         Reformacja (dysputy religijne – wpływy Erazma i rewolta burżuazyjna (1566-1579r) oraz sprzeciw wobec obcego panowania. Hiszpania tu z św Inkwizycja i łupili kraj podatkami -> walki partyzanckie (tzw. gezów) o niepodległość prowincji

·         Od 1572r na czele zrewoltowanych prowincji stanął Wilhelm Orański, zwany gubernatorem Holandii, Zelandii, Fryzji i opiekunem całych Niderlandów. Po nocy św. Bartłomieja 23/24 sierpnia 1572r nie mogąc liczyć na pomoc Hugenotów, Wilhelm Orańczyk wycofał się z południa Niderlandów, oddając je Hiszpanom, którzy krwawo rozprawili się z powstańcami, ale nie zdołali opanować północnych prowincji.

·         To zarysowało linię podziału na tereny dawnych 17 prowincji, z których południowe to Belgia o przewadze katolickiej, a północne to Holandia protestancka.

·         Państwo Północnych Niderlandów organizowało Si powoli, etapami. Zebrane w Hadze stany Generalne Pólnocy w 1581r ogłosiły uroczyście pozbawienie Filipa II praw suwerennych, bo jest tyranem, pozbawił wolności religijnej i prawa ludu. Akt detronizacji był początkiem Republiki Zjednoczonych Prowincji.

·         W połowie XVIIw dokonano też na zlecenie władz kodyfikacji języka niderlandzkiego (grupa Germanska) na bazie dolno-frankonskiej, synteza dialektu holenderskiego (prowincji Holandii) i gwar przybyszów z Flandrii i Brabancji.

·         Szlachta południowych Niderlandów wahała się między buntem przeciw Hiszpanii wspólnie z protestantami, a ulęgłością wobec króla w celu zachowania katolicyzmu. Odezwały się też różnice między szlachtą walońską, a miastami flamandzkimi.

·         Odmienna sytuacja językowa na terenie południowych Niderlandów, ich część na pograniczy z Francją była frankońska, zaś na terenach północnych cześć posługiwała się dialektami flamandzkimi. W XVII i XVIIIw nie było z tym problemu. Ten konflikt ujawnił się dopiero po powstaniu niepodległej Belgii i będzie się tlił aż do dziś.

·         Niderlandy południowe na początku XVIIIw dostały się z powrotem pod panowanie Habsburgów austriackich w wyniku wojny o sukcesję hiszpańską !701-1714r prowadzonej ze zmiennym skutkiem przez Francję z przeciwnikami osadzenia Burbona w Madrycie i z Habsburską Anglią, Prusami i Holandią. W traktacie z 1714 i 1715r Niderlandy hiszpańskie, z niewielkimi modyfikacjami przypadły Habsburgom z Wiednia.

·         Nie wpłynęło to na sprawowanie władzy. Prowincje miały spoko autonomie, język nie był narzucany.

·         Reformy cesarzowej  Marii Teresy i Józefa II – modernizacja państwa (pobór podatków, administracja, podporządkowanie kościoła państwu, zwiększenie władzy gubernatorów cesarstwa w Brukseli). Cesarz Józef jego incognito podróż do Niderlandów w 1781r. Wydał edykt o tolerancji, zrównanie praw katolików, protestantów, nawet Żydów.

·         Ograniczenie przywilejów kościoła zaczęło budzic w Belgii opór (Józef zniszczył klasztory, zakazał ogłaszania bulli papieskich bez jego zgody, regulowanie wyglądu procesji itp., te zmiany burzyły tradycję niderlandzkie, przyjmowano to jako objaw absolutyzmu).

·         O wybuchu rewolucji przesądziła sprawa podatków. Jesienią 1788r Stany Brabancji i Hainaut odmówiły ich uchwalenia mówiąc: „ możecie nas złamać, ale nie zmusicie nas nigdy”. Józef odpowiedział w czerwcu 1789r zniesieniem XIVwiecznego dokumentu I oyeuse entree, stwierdzając, że jest „niejasny, niezrozumiały” – dokument o respektowaniu praw autonomii, bardzo ważny dla Belgów.

·         Na wieści z Paryża w 1790r Stany Generalne zwołane w Brukseli proklamowały powstanie Stanów Zjednoczonych Belgii. Nawiązując do Deklaracji Niepodległości tylko nazwą. Deklaracja belgijska chciała prowadzić do przeszłości, przywrócić dawne przywileje. Walki wewnętrzne wybuchły z inspiracji kościelnych.  Po śmierci cesarza Józefa, Leopold II chciał wycofać się z reform brata i przywrócić niektóre przywileje, ale rewolucjoniści belgijscy nie przyjęli tego. Leopold wsparty przez Prusy, Anglię, Holandię rozpoczął walkę i w grudniu 1790r wkroczył do Brukseli. Przywódcy rewolucji uciekli do Francji.

·         Obok rewolucji w Brabancji i Hainaut wybuchła rewolucja w księstwie Liege skierowana przeciw władzy księcia biskupa, obalono go, wsparcia udzielił mu austriackie i niemieckie księstwa biskupie – wrócił na tron.

·         Przywódcy wybuchu założyli w Paryżu Komitet Belgów i Leodyjczyków w 1792r i powrócili do kraju wraz z armią francuską. Francuzi mieli Bronic go przed wojskami austriackimi, ale oni ani mieszkańcy Belgii, którzy entuzjastycznie ich witali w wrześniu 1792r nie wiedzieli, że wkroczenie wojsk francuskich oznacza utratę praw autonomicznych kraju. Wycofanie […]

·         Ale w 1794r Francuzi zwyciężyli i nie obiecując wolności wcielili do Francji i podzielili na departamenty w 1795r. Kontrybucja 80mln franków, czyli 6x tyle ile chcieli Austriacy bo chcieli tylko kasy)

·         Francuzi wprowadzili swoje prawa, no kodeks Napoleona, oficjalny język: francuski.

·         Konkordat z 1801r – kościół katolicki otrzymał pewne prawa, ale nie odzyskał dóbr skonfiskowanych na rzecz państwa, był odsunięty od edukacji i nadal pozostał podległy państwu. Podatki i pobór do wojska wpłynęły na wzrost niechęci do cesarstw. Opór był zwłaszcza środowiskach katolickich, buntowano się przeciw mianowaniu biskupa francuskiego. Belgowie nie mieli jednak siły alby przeciwstawić się Francji.

·         Klęska Napoleona -> kozacy wkraczający w 1814r witani byli z radością. Wraz z nimi oddziały Wilhelma Orańskiego. W ślad za tym w dziejach Belgii rozpoczął się nowy etap w postaci Królestwa Niderlandów. 

Pogranicze francusko – niemieckie

·         Na pn-wsch Francji żyją grupy posługujące się dialektem germańskim: w Alzacji – niemiecki dialekt z grupy reńsko-frankońskiej Alsacien/Elsasserditsch.

·         We wsch. części Lotaryngii – dialekt germański z grupy frankońskiej francique/frankisch.

·         Alzacja znalazła się pod okupacją francuska podczas wojny trzydziestoletniej i pokój westfalski 1648 potwierdził jej władanie nad częścią terenów bez Strasburga. Ludwik XIV prowadził politykę tzw „poprawiania” granic na wsch. przez politykę pokojowych podbojów reuniony – aneksje bez wojny, tylko na podstawie orzeczenia francuskich izb sądowych o przynależności terenów przygranicznych tzw dependances.

·         Tak zawłaszczono Luxemburg, tereny Lotaryngii i 10 miast Alzacji w tym Strasburg w 1681r.

·         Na pn Francji w dzisiejszych departamentach Nord i Pas-de Calais częśc ludności używa języka flamandzkiego. Jest to konsekwencja wojen Ludwika XIV z Hiszpanią i ze Zjednoczonymi Prowincjami. Kończące je traktaty, a zwłaszcza ten z 1697r przyniosły Francji głębsze wdarcie się w Niderlandy (Ostateczne ustalenie granic - do dnia dzisiejszego). I Belgowie mówiący po flamandzku żyją na terenie Francji.

Wojna graniczna: Charleoi-Courtrai

·         Pd-wsch część Niderlandów hiszpańskich to Luxemburg, którego ziemie dzielono kilkakrotnie

·         W 15659r Francja zagarnęła jego południową część (dziś należąca do Lotaryngii) tzw. I dominacja francuska

·         W 1684r – Luxemburg ponownie zdobyty przez Francuzów, marszałek Sebastian Vauben zbudował tu ogromną twierdzę, jako punkt wyjścia w kierunku wschodu „ostroga”

·         W 1714r po śmierci Ludwika XIV Luxemburg wrócił do Niderlandów austriackich i dzielił z nimi losy reformatorskich przedsięwzięć cesarskich w XVIIIw.

·         Podczas rewolucji francuskiej w 1795r znowu włączony do Francji jako departament Forets.

·         Od 1814r w Królestwie Niderlandów, straty terytorialne 1815r.

Zmiany na pograniczu francusko-germańskim

·         Idąc dalej na południe pogranicza wchodzimy ponownie w obręb Francji i Lotaryngii, a dalej Alzacji.

·         Za Ludwika XIV liczne wojny także na wsch ale też tzw. Reuniony, przyłączanie ziem granicznych zw dependances.

·         Podobnie, choć wcześniej Alzacja znalazła się pod okupacją francuska podczas Wojny Trzydziestoletniej, a pokój Westfalski w 1648r potwierdził francuskie władanie nad częścią jej terenów bez Strasburga, który przyłączono w 1681r.

·         Wybito medal z tej okazji, zamknięcie germanom dostępu do Galii

Losy Lotaryngii:

·...