1. POCHODZENIE
Retoryka wywodzi się z praktyki. W Atenach w V w p.n.e. pojawili się ludzie twierdzący, że potrafią rozwiązywać spory za pomocą skutecznego przekonywania (tzw. sofiści). Po raz pierwszy problem retoryki podjął Sokrates – zadawał pytania, w których należało zdefiniować pojęcia takie jak dobro czy piękno. Wyraził pogląd, że istnieją inne konteksty niż polityczne. Retoryka pozwala udowadniać coś prawdziwego lub fałszywego na zasadzie prawdopodobieństwa. Sokrates zaczynał nie od zdań powszechnie przyjętych, ale kontrowersyjnych.
2. RETORYKA A FILOZOFIA
Platon w Gorgiaszu uważał, że retoryka nie dostarcza wiedzy, w Fajdrosie jego stosunek do retoryki zmienił się z krytycznego na instrumentalny. Filozofowie uważali retorykę wyłącznie za sztukę wymowy. Cechą filozofii była nietypowość (wiązała się nie tylko z poznaniem, ale pełniła też funkcję wychowawczą). Retoryka pod względem formalnym zajmuje się każdą mową, nie tylko uczy jak mówić, ale jak być dobrym mówcą, jest przygotowaniem do wychowania publicznego. Duże znaczenia miała w Renesansie – w gimnazjum przygotowywano do pełnienia funkcji publicznych
3. RETORYKA A LOGIKA
Logikę interesują reguły prawdziwości sądów: jeżeli przesłanka jest prawdziwa to wniosek musi być prawdą. Retoryka nie jest tak abstrakcyjna, poszukuje najczęściej spotykanych postaci argumentów, biorąc pod uwagę audytorium. Ceną za konkretność retoryki jest to, że jej schematy nie dają żadnej gwarancji poprawnego wnioskowania. To, co retoryka nam dostarcza, nie uczy nas prawomocności.
Wg Arystotelesa pierwsze zasady to takie, których nie da się obalić. Dzięki regułom logicznym uzyskuje się pewne konsekwencje. Erystyka to zbiór argumentów nieuczciwych, nielojalnych w danej sytuacji (np. argumenty ad personam, ad ominem)
RETORYKA (wg Lichańskiego) – wspólna teoria tworzenia i analizowania tekstów; jest systemem formalnym, w którym określone są dziedziny analizowania, formułowania i wypowiadania nieskończonej liczby tekstów ze skończonej liczby poprawnych zdań, przy czym teksty te są uporządkowane, inwencyjne, dyspozycyjne i elokucyjne, a uporządkowanie służy przedstawieniu w naoczności określonych idei i odwołuje się do określonych wartości. Zarówno uporządkowanie tekstów, przedstawienie określonych idei i odwołanie się do określonych wartości są wynikiem aktów intencjonalnych autora.
Retoryka powstawała w kontekście kultury oralnej (np. kultura Starego Testamentu zanim została spisana). Naturalnym miejscem retoryki jest sztuka dyskusji. Zapewnia to bezpośredni kontakt z nadawcą.
5 etapów kształtowania tekstu:
1) inventio – zasady ustanawiania przedmiotu problemu (nauka o status), erystyka, podział mowy na części, toposy
2) dispositio – uporządkowanie i rozmieszczenie materiału, kolejność argumentów
3) elocutio – zasady ogółu, tropy i figury (słów, myśli), kompozycja i rytm, nauka o periodzie, styl
4) memoria
5) actio
perswazja jest zaprzeczeniem argumentacji. Cele argumentacji: docere, movere, delectare
captatio benevolentiae – pozyskanie przychylności
INVENTIO
· zgromadzenie materiału
TRZY TYPY MÓW:
1) genus consultativium – mowa doradcza
2) genus indiciate – mowa sądowa
3) genus demonstrativum – mowa okolicznościowa
dodatkowo: progymnasmata – rodzaj mów ćwiczebnych, dotyczyły spraw zmyślonych
PRZYGOTOWANIE MOWY
1. zapoznanie się z materiałem
2. zajęcie stanowiska (afirmatio – potwierdzeni, negatio – zaprzeczenie)
3. poznanie okoliczności wspierających nasze stanowisko i okoliczności obalające tzw. status sprawy, pomocne mogą być pytania. Naukę o status stworzył grecki filozof Hermagoras, status ma miejsce w rodzaju sądowym, częściowo w rodzaju doradczym
STATUS SPRAWY:
budowa:
uzasadnienie zbijanie zarzutów
(causa) (continens)
rozsądzenie
rodzaje: status dwuznaczności, praw sprzecznych, wnioskowanie, odroczenia procesu
cel – rozpoznanie
· podział na części
1. WSTĘP (exordium)
- przygotowanie słuchaczy
- skłonienie do życzliwości
- zaciekawienie
- zwrócenie uwagi na problem
2. OPOWIADANIE (narratio)
- informuje o tym, czego sprawa dotyczy
- nie musi być układem faularnym
- zapoznanie słuchaczy ze sprawą
- podanie tematu (propositio)
- podział argumentów (partitio)
3. DOWODZENIE (argumentatio)
- uwiarygodnienie
- środki argumentacyjne (retoryczne: etyczne [charakter], patetyczne [uczucia], logiczne [reguły wnioskowania]; pozaretoryczne – fachowe)
4. ODPARCIE ARGUMENTÓW (refutatio)
- jest najtrudniejszą częścią mowy
5. ZAKOŃCZENIE (peroratio)
- powtórzenie głównych punktów wypowiedzi
- odwołanie się do uczuć
- celna uwaga
ARGUMENTY PRAGMATYCZNE (LOGICZNE)
METODY WNIOSKOWANIA
1. DEDUKCJA – wnioskowanie, w którym prawdziwe przesłanki dają prawdziwe wnioski; aksjomaty logiki – prawa przyjmowane bez dowodów, reguły – prawa zastosowane do wnioskowania
Reguły:
a) reguła odrywania
b) prawo kontrapozycji
Sylogizm – jest to wnioskowanie o dwóch przesłankach, przy czym obie przesłanki zawierają wspólny element a każdy element wniosku zawarty jest w dokładnie jednej przesłance.
Każde A jest B
Każde B jest C
Każde A jest C
Entymemat - takie wnioskowanie dedukcyjne, w którym została przemilczana któraś z przesłanek. We wnioskowaniu, w którym pominięto jakąś konieczną przesłankę, wniosek nie wynika logicznie z koniunkcji przesłanek przyjętych
Retorsio argumenti (łac. odwrócenie kierunku argumentu) – nieuczciwy zabieg erystyczny polegający na użyciu przez dyskutanta naszego argumentu do zbicia naszej tezy
2. REDUKCJA – przykład: jest mokro więc padał deszcz
Indukcja - typ rozumowania redukcyjnego określany jako wnioskowanie "od szczegółu do ogółu", tj. wnioskowanie z prawdziwości racji
· Indukcja niezupełna –polegająca na uznaniu jakiejś ogólnej prawidłowości na podstawie skończonej liczby zdań stwierdzających niektóre wystąpienia tej prawidłowości (generalizacja)
Modalność aleetyczna – dowodzenie czegoś, co jest powinne, dopuszczalne bądź zakazane, wiarygodność jest zrelatywizowana do określonych słuchaczy, w przekazie retorycznym nie chodzi o wykazanie, że coś jest na pewno, ale że jest to prawdopodobne.
TOPOSY
1948 – Curtius użył pojęcia „topos” do wskazania stałym motywów w funkcjonowaniu literatury europejskiej. Nadużywamy pojęcia toposu (w znaczeniu: motyw). Topos funkcjonuje na gruncie różnych języków badaczy. W retoryce: wg Arystotelesa (Topiki) topos oznacza ogólny schemat wnioskowania (niekoniecznie oparty na prawach logiki, ale stały) topos koinos – to topos występujący powszechnie, z czasem słowo „topos” zaczęło oznaczać powszechne przekonania danej społeczności (tzw. komunały)
1. TOPOSY WEWNĘTRZNE
podział wg Korolki:
a) topos wynikający z definicji (logiczne, perswazyjne, retoryczne)
b) topos wynikający z rodzaju i gatunku – przenosi się cechy z rodzaju na gat.
c) topos wynikający z wyliczenia części – przy opisie danej klasy, wymienia się elementy, które do niej należą
d) topos wynikający z pojęć rdzennych i pokrewnych – potwierdzenia szuka się w etymologii słów
e) topos wynikający ze związków przyczynowo – skutkowych
f) topos wynikający z porównania – rodzaje: a fortiori, a miniori, a maiori, a pari
g) topos wynikający z podobieństwa a simili
h) topos wynikający z przeciwieństwa
3. TOPOSY ZEWNĘTRZNE
Podział wg Ziomka
a) z etymematu
b) z obrazu
Topos zależy od przyjętej doktryny teologicznej. W gnostycyzmie np. ma zastosowanie topos wspólnej natury, może być użyty do przeciwstawienia różnych tez.
- wg Lichańskiego nie ma reguł kiedy należy odstąpić od określonego porządku, sposób układanie argumentów jest bardzo ważny. W porządku nestoriańskim najpierw używa się argumentów najsłabszych, a na końcu najmocniejszych. Należy rozczłonkować pojęcia mocne, a zespolić słabsze.
ETAPY DOWODZENIA:
1. probabible – to co prawdopodobne
2. collatio – porównanie oskarżonego z innymi ludźmi
3. signum – miejsce i czas dokonywania czynności
4. argumentum – oznaki przed, po i w czasie wykonywania czynności
5. consecutio – zachowanie po czynie
6. approbatio – stosowanie przedstawionych dowodów dla wywołania emocji
RETORYKA MUZYCZNA:
- zapoczątkowana w epoce baroku
...
Kaacha91