Prus B., FARAON.docx

Bolesław Prus, Faraon

Bolesław Prus

Faraon

Gatunek: powieść historyczna             

Czas akcji: XI wiek p.n.e. (panowanie 12 dynastii faraonów, ostatnie chwile rządów Ramzesa XII i rządy Ramzesa XIII).

Miejsce akcji: Starożytny Egipt

Geneza:

¾     utwór o charakterze dydaktycznym i publicystycznym.

¾     Współczesne problemy społeczne i polityczne osadził w realiach historycznych, tworząc metaforę stosunków społecznych końca XIX wieku.

¾     Powieść nie powstała „ku pokrzepieniu serc” - miała nieść przesłanie o roli państwa i mechanizmach władzy. Ukazanie przyczyn klęski starożytnego państwa oraz wskazanie możliwości przezwyciężenia kryzysu odnosiło się do sytuacji ówczesnej Polski, ale miało także wymiar uniwersalny.

¾     Bolesław Prus dał wyraz swoim poglądom na temat realizacji założeń pozytywizmu w powieści.

¾     Autor już w swoich wcześniejszych powieściach analizował przyczyny i objawy społecznego rozkładu.

¾     Powieść była także odpowiedzią na zainteresowanie kulturą starożytną, a w szczególności cywilizacjami Wschodu.

¾     Prus był zafascynowany tym starożytnym państwem, urzekał go także utylitaryzm wiedzy kapłanów egipskich.

Bohaterowie:

Ramzes XIII - Syn królowej Nikotris i faraona Ramzesa XII. W wieku dwudziestu dwóch lat został mianowany następcą tronu, a półtora roku później, po śmierci ojca, objął władzę w państwie. Jego edukacją od najmłodszych lat zajmowali się kapłani. Był sprawnym dowódcą wojskowym i doskonałym strategiem. Przedkładał skromne, wojskowe jedzenie i ubranie nad dworski luksus i elegancję. Żołnierze traktowali go z sympatią i obdarzali wielkim szacunkiem. Jako następca tronu pragnął dokładnie poznać sposób funkcjonowania państwa i przyczyny ogarniającego je kryzysu. Marzył, by stać się wielkim władcą, którego czyny przejdą do historii. Był wrażliwy na niesprawiedliwość, z jaką traktowani byli chłopi, na ich nędzę i ciężką pracę. Zamierzał poprawić ich los poprzez ustanowienie dnia wolnego od pracy i przekazanie im na własność części uprawianej ziemi. Uważał, że polepszenie sytuacji ludu wpłynie korzystnie na gospodarkę kraju. Tym zyskał poparcie i miłość poddanych. Nie chciał pogodzić się z wpływem kapłanów na decyzje faraona i sprawy państwa, nie śmiał jednak przeciwstawić się uległemu wobec nich ojcu. Niechęć Ramzesa XIII do kapłanów przeradzała się stopniowo w nienawiść. Podjął walkę, by całkowicie odsunąć ich od władzy. W swoich poczynaniach Ramzes XIII często kierował się emocjami. Miał buntowniczą, porywczą naturę i łatwo było manipulować jego uczuciami. Wiara we własne zwycięstwo i pewność siebie sprawiły, iż nie oceniał właściwie potęgi przeciwnika. Ignorował wiedzę kapłanów, uważając, że wykorzystują ją wyłącznie w świątyniach, by oszukiwać wiernych. Otaczał się ludźmi, którzy dbali wyłącznie o własne interesy: Fenicjanom, z którymi się sprzymierzył, zależało przede wszystkim na tym, by jako faraon nie dopuścił do traktatu z Asyrią. Miał słabość do kobiet, lecz jego związki nie były szczęśliwe. Odsunął od siebie Sarę, którą wcześniej darzył gorącym uczuciem. Miłość i oddanie Żydówki docenił dopiero po jej śmierci. Kapłanka Kama okazała się kobietą niegodną jego uczuć. Za jej namową zginął ukochany syn Ramzesa. Spotkania z Hebron, żoną przyjaciela, umożliwiły kapłanom pomówienie młodego władcy o szaleństwo. Pomimo swej szlachetności i odwagi Ramzes przegrał walkę z kapłanami, a w pamięci przyszłych pokoleń zapisał się jako władca lekkomyślny i kobieciarz.

Ramzes XII - Faraon, ojciec Ramzesa XII. Jego dwaj synowie z pierwszego małżeństwa nie mogli objąć tronu z powodu choroby. Dopiero małżeństwo z królową Nikotris dało mu następcę. Miał sześćdziesiąt lat i był już zmęczony długimi rządami. Sprawy państwa oddał w ręce kapłanów, sam zaś został arcykapłanem i zajął się pełnieniem funkcji religijnych. Miał nadzieję, że jego syn zdoła zapełnić królewski skarbiec i właściwie pokieruje krajem. Pod koniec swojego życia stał się niedołężny i wyczekiwał śmierci.

Herhor - Arcykapłan i minister wojny. W wieku czterdziestu lat, opanowany i małomówny. Był najważniejszą postacią w państwie Ramzesa XII. Miał wielki wpływ na faraona - w istocie to on zarządzał sprawami państwa. Był inteligentny, ambitny i konsekwentny. Nie chciał dopuścić, by młody władca ograniczył rolę kapłanów i odsunął ich od władzy. Działał rozważnie, w dokładnie przemyślany sposób. Potrafił przewidzieć reakcję ludu i działania Ramzesa. Po jego śmierci został wybrany na faraona i zrealizował plany swego poprzednika jako swoje.

Mefres - Arcykapłan, najbliższy współpracownik Herhora. Mściwy, zazdrosny, wyrachowany i bezwzględny. Wykorzystał podobieństwo Lykona do Ramzesa, aby młody faraon uznany został za szaleńca. Zamierzał podstawić Greka na miejsce władcy, a samemu objąć funkcję głównego dozorcy Labiryntu, by móc korzystać ze zgromadzonych tam skarbów.

Pentuer - Kapłan pochodzący z ludu, obdarzony wyjątkowymi zdolnościami. Był bezinteresowny i wrażliwy na cierpienie innych. Gorąco pragnął wprowadzenia w państwie zmian, które poprawią dolę prostych ludzi. W obrazowy sposób przedstawił Ramzesowi przyczyny kryzysu w państwie i podsunął mu plan reform. Doradzał mu, co powinien robić. Pentuer nie mógł pogodzić się ze śmiercią Ramzesa XIII - opuścił dwór i zajął się nauką.

Sara - Córka Żyda Gedeona, w której zakochał się młody Ramzes. Była bardzo piękną dziewczyną; miała gęste, czarne włosy i cerę w kolorze kości słoniowej. Zgodziła się, by ojciec sprzedał ją następcy tronu, gdyż ona także była nim zauroczona. Zamieszkała w folwarku, który podarował jej Ramzes, a wkrótce urodziła mu syna. Była osobą rozsądną, łagodną i delikatną. Nie dała się przekupić Dagonowi kosztownymi prezentami. Troskliwie opiekowała się swoim synkiem, cierpliwie zniosła wygnanie z pałacu i upokorzenia ze strony Kamy. Przekonana, że Ramzes zabił małego Seti, wzięła winę na siebie, by go chronić. Umarła, gdy dowiedziała się, że pozwoliła zabić dziecko obcemu człowiekowi.

Kama - Kapłanka fenicka, poświęcona bogini Astoreth. Była bardzo młoda i piękna, miała wielu wielbicieli. Do ich grona należeli m.in. poseł asyryjski Sargon oraz Lykon - świątynny śpiewak greckiego pochodzenia. Fenicjanie chcieli wykorzystać Kamę, by mieć wpływ na poczynania Ramzesa. Została uprowadzona ze świątyni i zamieszkała w domu następcy tronu. Aby zniechęcić Ramzesa do jego poprzedniej kochanki, wyjawiła mu, że ich syn jest Żydem. Początkowo uległa i łagodna, stała się opryskliwa i chimeryczna, gdy zajęła miejsce Sary. Z wyższością odnosiła się do służby, domagała się wyjątkowego traktowania. Namówiła Lykona do zabicia syna Sary i do wspólnej ucieczki. Oboje zostali schwytani i uwięzieni. Kama, zarażona trądem poprzez podrzucony jej welon, zachorowała i została umieszczona w miasteczku dla trędowatych.

Tutmozis - Oddany przyjaciel młodego Ramzesa. Był jego powiernikiem i reprezentantem, podzielał jego poglądy na temat zbyt dużej roli kapłanów w państwie. Przywiązywał wielką wagę do elegancji, nosił wymyślne stroje i wielkie peruki. Uwielbiał dworskie życie i towarzystwo atrakcyjnych kobiet. Ożenił się z Hebron, córką arystokraty, by zdobyć jej majątek. Zginął z rąk zdrajcy, kiedy został wysłany, by aresztować Herhora.

Królowa Nikotris - Żona faraona Ramzesa XII, matka jego następcy, córka arcykapłana Amenhotepa. Piękna i majestatyczna, jednocześnie zaś pobożna. Wierzyła w dobre intencje kapłanów, nie ingerowała w sprawy państwa. Bardzo kochała swego syna Ramzesa i starała się uchronić go przed skutkami konfliktu ze stanem kapłańskim. Po zabiciu syna wyszła za mąż za arcykapłana Herhora, który wkrótce został faraonem.

Dagon - Fenicki bankier, który pożyczał Ramzesowi pieniądze w zamian za dzierżawę jego folwarków. Następcę tronu traktował z wielka uniżonością. Najważniejszy był dla niego zysk z zawieranych z nim transakcji. W dzierżawionych majątkach Dagon okrutnie traktował chłopów. Podwyższał podatki, a gdy nie mieli z czego płacić, kazał ich bić i uprowadzał im dzieci.

Hiram - Książę tyryjski, człowiek bardzo bogaty i wpływowy. Na jego usługach byli liczni szpiedzy, dzięki którym wiedział o poczynaniach kapłanów egipskich. Informacje te wykorzystywał, by zjednać sobie młodego Ramzesa i przy jego pomocy zrealizować własne interesy.

Interpretacja:

¾     O upadku państwa nie decyduje, kto sprawuje władzę, lecz jakie podejmuje decyzję.

¾     Zmiany w państwie nie powinny być wynikiem gwałtownych przewrotów lub obalenia dotychczasowego systemu, lecz winny być wprowadzane z rozmysłem i na podstawie dogłębnej analizy sytuacji.

¾     Znikome skutki mogą mieć dążenia jednostki nie oparte na właściwym przygotowaniem merytorycznym.

¾     Pretekst do pokazania obrazu współczesnych zjawisk poprzez odwołanie się do Starożytności.

¾     Niepokój o przyszłość współczesnej cywilizacji.

¾     Polepszenie bytu.

Społeczeństwo egipskie:

¾     Faraon

¾     Kapłani

¾     Szlachta

¾     Urzędnicy

¾     Wojsko

¾     Lud

Faraon jako powieść historyczna:

¾     Fakty historyczne i autentyczne wydarzenia.

¾     Akcja powieści w czasach historycznie i kulturowo odległych.

¾     Rekonstrukcja minionych czasów.

¾     Historia w powieści miała służyć jako tło dla lepszego zilustrowania przekazu autora.

¾     Tło historyczne – czasy panowania Faraona.

¾     Opis obrzędów, strojów, architektury państwa.

Streszczenie:

Znajdujemy się więc w Egipcie, którym rządzi starzejący się Ramzes XII - władca surowy, groźny, lecz sprawiedliwy. Jego następcą ma być Ramzes XIII, jego najmłodszy syn, który jako jedyny z potomków faraona wykazywał się odpowiednimi zaletami ducha, umysłu i ciała, aby dostąpić zaszczytu władania państwem. Młody następca tronu znacznie więcej czasu poświęca jednak wojaczce niż książkom. Fascynuje go wojsko, wojna i dowodzenie. Staje do konkursu, aby objąć dowództwo nad wojskami Ramzesa XII. Zadaniem jest wygranie zorganizowanej na potrzeby turnieju gry wojennej. Zdolności strategiczne i przywódcze oraz ogólną sprawność bojową oceniać miała komisja i arcykapłan Herhor - osoba dzierżąca najwyższą władzę w państwie po faraonie. Herhorowi nie jest na rękę zbytnie wzmocnienie młodego księcia, ponieważ sam marzy o władaniu Egiptem. Ramzes XIII zdaje egzamin, ale arcykapłan sprzeciwia się powierzeniu mu dowództwa nad wojskiem. Zrozpaczony książę ma teraz problem z wypłaceniem obiecanej żołnierzom nagrody za pomoc w egzaminie. Brak pieniędzy w osobistej kasie zmusza go do zadłużenia się u Fenicjan. Ramzes XIII spotyka piękną Żydówkę - Sarę. Kobieta bardzo mu się podoba i młody książę czyni z niej swoją nałożnicę. Pochodzenie kochanki staje się jednak problematyczne, poddanym nie podoba się, że w królewskiej sypialni sypia Żydówka, kobieta prosta, niskiego stanu. Książę broni jednak swojego uczucia. Kupuje nawet dom, w którym umieszcza kochankę, aby móc z nią w spokoju spędzać czas. Gniew Egipcjan skupia się więc na Sarze, która zostaje nawet napadnięta i tylko cudem unika śmierci lub pobicia. Ramzes przygotowuje się do przejęcia władzy. Studiuje egipskie prawodawstwo i odkrywa, że potęga jego kraju budowana jest na niewolnictwie, nędzy, wyzysku, niesprawiedliwości i bezprawiu. Ramzes ma także swój mały sukces - wreszcie zostaje namiestnikiem i przywódcą wojska. Sara zachodzi w ciążę i rodzi syna. Ramzes jednak ma dla niej i dziecka coraz mniej czasu, ojciec każe mu podróżować po kraju i robić inspekcje w odległych majątkach, a Fenicjanie, chcąc zdobyć większe wpływy na dworze podsyłają młodemu następcy tronu nową, ponętną kochankę - Fenicjankę Kamę. Podczas inspekcji Ramzes odkrywa niecną politykę kapłanów, którzy świadomie przyczyniają się do osłabiania kraju przejmując większość wpływów z podatków. Kapłani także przekupstwem i swoimi wpływami starają się kształtować politykę zagraniczną Egiptu, aby zawierane sojusze i prowadzone wojny odpowiadały ich własnym interesom. Pod wpływem swojego nauczyciela Ramzes przejmuje pogląd, że o dobrobycie królestwa nie decyduje bogactwo władców, ale mieszkańców. Drogą do bogactwa nie jest więc ciągłe podwyższanie podatków, ile wydzieranie pustyni ziem uprawnych, zapewnienie Egipcjanom możliwości rozwoju w pokoju, poczuciu bezpieczeństwa. Swoje poglądy i podejrzenia Ramzes przedstawia ojcu. Arcykapłani są wściekli na księcia. Boją się także, że jego syn z Żydówką będzie się kiedyś upominał o tron. Podstępnie namawiają więc Sarę, aby nadała chłopcu imię żydowskie, co uniemożliwi mu zostanie egipskim faraonem. Imię Izaak wskazuje na żydowskie pochodzenie chłopca, jego przynależność narodową. Kiedy Ramzes dowiaduje się jakie imię nadano jego synowi wścieka się na Sarę i czyni z niej niewolnicę swojej nowej fenickiej kochanki. Po ochłonięciu z gniewu cofa jednak swoje postanowienie. Zaostrza się konflikt księcia z kapłanami, którzy postanawiają za wszelką cenę pozbyć się nieprzychylnego ich interesom następcy tronu. Do realizacji zdradzieckiego planu wykorzystują sobowtóra władcy - Lykona. Lykon również nienawidzi Ramzesa, bo pożąda jego kochanki - Kamy. Lykon wchodzi do sypialni królewskiej, na oczach przerażonej matki zabija dziecko Ramzesa i razem z Kamą i kosztownościami ucieka z pałacu. Sara jest przekonana, że to sam Ramzes zabił chłopca. Lykon zostaje jednak schwytany i Ramzes zostaje oczyszczony z zarzutów. Lykon nie ponosi jednak żadnych konsekwencji i ukrywa się w świątyni przy pomocy kapłanów, którzy chcą go jeszcze raz wykorzystać dla swoich niecnych planów. Jeszcze bardziej zaciekle działają na niekorzyść młodego faraona. Starają się skompromitować go w oczach Libijczyków, zrzucając na niego winę za wydany przez siebie rozkaz wycięcia w pień wojennych jeńców. Ramzes nadal pozostaje pod wpływem swojego nauczyciela i doradcy. Postanawia walczyć o polepszenie warunków życia i pracy chłopów. W tym czasie spada także na niego osobisty cios - umiera Sara. Ramzes uświadamia sobie dopiero teraz, jak cenne było dla niego jej uczucie i wierność. Swoje plany naprawy kraju młody faraon chce wcielić w życie zaraz po przejęciu władzy. Jednak po śmierci Ramzesa XII okazuje się, że w królewskim skarbcu nie ma pieniędzy. Nie ma i nie będzie, bo w kraju ktoś podburza mieszkańców do zaniechania wpłat na rzecz państwa. Na domiar złego do młodego faraona przychodzą kapłani i domagają się spłaty długu zaciągniętego u nich przez jego poprzednika. Ramzes musi więc szybko zdobyć jakieś pieniądze. Wie, że w Labiryncie strzeżonym przez kapłanów znajdują się tak potrzebne mu teraz bogactwa, które mógłby wykorzystać na rozwój kraju. Oczywiście, kapłani odmawiają mu dostępu do skarbu, wiedząc, że bez funduszy Ramzes XIII w krótkim czasie upadnie i będą mogli sami sięgnąć po władzę. Faraon przejrzał myśli kapłanów, ale na razie nic nie może uczynić, aby im przeszkodzić. Aby zdobyć jakiekolwiek środki finansowe zaciąga ogromną pożyczkę u Fenicjan, w zamian nadając im korzystne przywileje handlowe (możliwość budowy morskiego kanału handlowego). Ramzes rozważa wciąż zdobycie skarbu siłą, chce jednak, zanim do tego nastąpi, wykorzystać wszystkie inne, legalne sposoby osiągnięcia tego celu. Zwołuje więc posiedzenie wszystkich stanów, aby te dały mu swoje poparcie w staraniach o dostęp do ukrytych pieniędzy. Oczywiście, pomysł blokują kapłani, sugerując, że faraon oszalał i chce zgubić państwo. Jeszcze raz posługują się Lykonem, który, aby skompromitować faraona, udaje w parku małpę. Wieść o niepoczytalności młodego władcy roznosi się po Egipcie lotem błyskawicy. Zdesperowany władca decyduje się wreszcie na ostateczny krok - zbrojną napaść na Labirynt. Wykorzystuje swoje zwierzchnictwo nad wojskiem i postanawia aresztować kapłanów. Dostaje informacje o zbliżającym się zaćmieniu słońca, jednak lekceważy ją, mając ważniejsze sprawy na głowie. Nie lekceważą tej wiedzy obeznani w astrologii kapłani. Spodziewając się ataku ze strony faraona sami przyspieszyli przewrót i sprowokowali akcję wojska o trzy dni wcześniej - dokładnie w dzień, na który przewidziane było zaćmienie. Atak na świątynię pokrył się z nagłym zniknięciem słońca. Ciemny lud łatwo odczytał ten znak - bogowie gniewają się za napaść na świątynię. Tę wersję przedstawia im także Herhor, i obiecuje, że przebłaga boga i przywróci słońce. Tak się też dzieje. Ramzes postanawia aresztować Herhora i Mefresa - głównych przywódców kapłanów. Ci jednak przekupiają żołnierzy. Herhor zdobywa władzę, a Ramzes ginie zabity przez zdrajcę Lykona.

Plan wydarzeń: