ćw. wstępne.docx

"Materiał logopedyczny - wstępne ćwiczenia ortofoniczne"

Sztuka poprawnego mówienia to w dzisiejszych czasach umiejętność szczególnie ważna. Różne wady wymowy i brak umiejętnego posługiwania się językiem, przysparzają ludziom wielu zmartwień i stanowią przeszkodę pełnego uczestnictwa w życiu społecznym. Mogą kształtować pewne ujemne cechy osobowości, tj. nieśmiałość, zamykanie się w sobie, podejrzliwość, poczucie niższej wartości. Często utrudniają naukę, a niekiedy wręcz ją uniemożliwiają.
Najbardziej intensywny okres w rozwoju mowy, przypada na wiek przedszkolny. Kształtuje się wówczas wymowa, struktury językowe, bogaci słownictwo. Dzięki rozumieniu mowy, dziecko poznaje otaczający go świat, dzięki umiejętności mówienia jest w stanie wyrazić swoje uczucia i spostrzeżenia. Bardzo ważne jest zatem odpowiednie kierowanie rozwojem mowy dziecka, aby opanowało podstawowe umiejętności poprawnego mówienia. Stanowi to bowiem podstawę kształtowania się jego osobowości.
Od wielu lat zjawisko coraz częściej powtarzających się i coraz głębszych zaburzeń mowy u dzieci budzi niepokój. Skutecznie przeciwdziałać można im poprzez:

·         wczesne rozpoznanie istniejących już u dziecka zakłóceń lub zaburzeń językowych,

·         objęcie opieką logopedyczną wszystkich dzieci przedszkolnych, ponieważ w tym wieku mogą mieć jeszcze nieukończony rozwój mowy,

·         zapewnienie właściwej formy stymulacji rozwoju mowy i terapii zaburzeń.

Doskonalenie komunikacji językowej dziecka przedszkolnego wskazane jest we wszystkich sytuacjach - w atmosferze zacisza domowego, w przedszkolu oraz we właściwie urządzonym gabinecie logopedycznym, pod opieką wykwalifikowanego specjalisty. Cały proces powinien być ciągły, długofalowy i uwzględniać prawo do traktowania dziecka w sposób indywidualny. Formy i metody pracy muszą być dostosowane do jego możliwości psychofizycznych.
Zadaniem nauczycieli przedszkoli jest obok prawidłowego kształtowania wymowy, zapobieganie tym wadom, których przyczyny to: wadliwe funkcjonowanie aparatu mowy ( np. nieprawidłowy oddech, trudności w wydobywaniu głosu, mała sprawność ruchowa narządów mownych, zaburzony słuch fonematyczny, itp.) czy też nieprawidłowy wzór do naśladowania w domu (np. wady wymowy rodziców, naleciałości gwarowe, itp.). Zaleca się w tym względzie stosowanie wstępnych ćwiczeń ortofonicznych (ortofonia zajmuje się normami poprawnej wymowy):

·         oddechowych

·         fonacyjnych,

·         rytmizujących,

·         kształtujących słuch fonematyczny,

·         usprawniających narządy mowy,

·         artykulacyjnych.

Należy przeprowadzać je ze wszystkimi dziećmi, zarówno:

·         przy prawidłowym rozwoju mowy, jako utrwalenie prawidłowej wymowy,

·         przy opóźnionym rozwoju mowy, jako zapobieganie wadom wymowy,

·         w przypadku zaburzeń mowy, by logopedzie ćwiczącemu z dzieckiem, pomóc przy korekcie tych zaburzeń.

Konsekwentne realizowanie ćwiczeń ortofonicznych wpływa na psychikę dziecka, powoduje odprężenie umysłowe, budzi wiarę we własne siły w wyniku osiąganych postępów, daje lepsze samopoczucie na skutek możliwości łatwiejszego nawiązywania kontaktu werbalnego z otoczeniem, zapobiega skrępowaniu wynikającemu z nieprawidłowej wymowy...

Podział ćwiczeń ortofonicznych

Propozycje do realizacji

Ćwiczenia ortofoniczne można przeprowadzać już w najmłodszych grupach wiekowych. Należy stosować(w zależności od wieku dziecka i jego możliwości) wszystkie podstawowe elementy- oddychanie, fonację, logorytmikę, gimnastykę narządów mowy i artykulację, ze szczególnym zwróceniem uwagi na trudności dzieci. Przedstawione niżej grupy ćwiczeń ortofonicznych, tworzą bowiem spójną całość, można wykonywać je równolegle, tzn. łączyć ze sobą wybrane przykłady z poszczególnych grup. Organizowane w formie zabawy będą stanowić integralną część procesu kształcenia.
Grupy ćwiczeń oraz podane w nich przykłady zostały ułożone wg stopnia trudności:

ĆWICZENIA ODDECHOWE - zwiększają pojemność płuc, kształtują ruch przepony, uczą ekonomicznego zużywania powietrza podczas mówienia, różnicowania fazy wdechowej i wydechowej oraz wydłużania tej drugiej, co zapobiega mówieniu na wdechu.

PROPOZYCJE

·         dmuchanie na wiatraczek,

·         naśladowanie nadmuchiwania balonu, wypuszczanie powietrza z balonu: długie sss,

·         zdmuchiwanie papierków z gładkiej i chropowatej powierzchni,

·         przenoszenie skrawków styropianu lub papieru za pomocą słomki,

·         dmuchanie na zawieszone na nitce paski papieru, bibułki lub kulki z waty,

·         puszczanie baniek mydlanych,

·         naśladowanie śmiechu różnych ludzi: staruszki(he-he-he), kobiety(jasny: ha-ha-ha), męszczyzny (tubalny, rubaszny: ho-ho-ho-), dziewczynki (piskliwy, chichotliwy: hi-hi-hi), chłopca(wesoły, hałaśliwy: ha-ha-ha),

·         chłodzenie gorącej zupy na talerzu(ręce ułożone na kształt głębokiego talerza)- dmuchanie ciągłym strumieniem

·         zdmuchiwanie mlecza, aż spadnie ostatnie nasionko-długie strumienie powietrza,

·         wąchanie kwiatka-wdech i wydech nosem, czas trwania obydwu czynności zbliżony,

·         odtajanie zamarzniętej szyby- chuchanie(długie), chuchanie na ręce bo zmarzły,

·         mecz ping-pongowy- wdmuchiwanie piłeczki do bramki przeciwnika, leżąc na brzuchu,

·         w siadzie lub w pozycji stojącej, rozsuwanie rąk na wdechu i zsuwanie ich na wydechu(tzw. harmonijka),

·         wdech z wyciągnięciem rak ku górze, wydech z opuszczeniem rąk w dół,,

·         łączenie samogłosek(ciągnąć je na jednym wydechu jak w śpiewie): ao, eo, eu(naśladowanie syreny)

·         naśladowanie sapania lokomotywy: pach,pach lub pf,pf,pf, lokomotywa oddaje nadmiar pary: fff lub szszsz, pociąg powoli rusza i jedzie coraz szybciej: cz-cz-cz (na jednym wydechu)

·         parskanie wargami: brrr, prrr wymawianie pojedynczych samogłosek na wydechu,

·         liczenie na jednym wydechu,

·         powtarzanie zdań na jednym wydechu (początkowo krótkich, dwu-trzywyrazowych, potem coraz dłuższych),

·         powtarzanie zdań szeptem,

·         śpiew piosenek, zabawy ze śpiewem- np. "Jestem muzykantem...",

·         recytacja wierszy(można wykorzystać m.in. utwory J.Brzechwy), zwrócić uwagę na staranne i wyraźne wybrzmiewanie wszystkich słów, bez "połykania" końcówek, zlewania się wyrazów, odpowiednie tempo mowy, pauzy logiczne i gramatyczne, wypowiadanie na wydechu (należy demonstrować właściwy sposób mówienia).

ĆWICZENIA FONACYJNE mają na celu wykształcenie odpowiedniej wysokości głosu, umiejętności odpowiedniego stosowania jego natężenia w czasie mówienia, zapobiegają napięciom mięśni krtani, gardła, likwidują głosy piskliwe, krzykliwe, które utrudniają odbiór mowy, wyrabiają miękki charakter głosu.

PROPOZYCJE

·         wymawianie długo samogłosek: a, e, o, u, i, y (śpiewnie) ,każdej oddzielnie,

·         kilkakrotne powtarzanie tej samej głoski, np. aaa (płynnie, rytmicznie), zabawa "śpij laleczko" - dzieci kołyszą lalki i śpiewają: aaa, lalki jednak płaczą: uuu, przychodzi pajacyk, który dziwi się, że lalki płaczą i mówi: ooo, one jednak nadal płaczą: uuu, usłyszał to koziołek i śpiewa swoją kołysankę: eee, lalki dalej płaczą: uuu, a dzieci im śpiewają: aaa, w odwiedziny do lalek przyszła myszka, która też stara się je uciszyć: iii, ale to nie pomaga, lalki płaczą: uuu, wreszcie przychodzi ostatni gość- małpka, która martwi się, dlaczego lalki płaczą: yyy, one jednak wreszcie zasypiają...(można przeprowadzić zabawę z podziałem na role, wymyślić podobne zabawy),

·         zabawa "Echo"- wywoływanie poszczególnych samogłosek, powtarzanie ich głośno a następnie coraz ciszej,

·         łączenie wymowy samogłosek ze spółgłoskami: m,n (ma,me,mo...)i w odwrotnym kierunku (am, em, om...),

ĆWICZENIA RYTMIZUJĄCE - doskonaląc motorykę równocześnie wspierają narządy oddechowe, fonacyjne i artykulacyjne w ich funkcji ruchowej, do tej grupy doskonale nadają się ćwiczenia logarytmiczne(muzyczno-ruchowe) i ćwiczenia z wykorzystaniem elementów metody "Dobrego startu", ich głównym założeniem jest równoczesne rozwijanie funkcji językowych, spostrzeżeniowych (wzrok, słuch, dotyk, czucie ruchu) i motorycznych oraz współdziałanie tych złożonych funkcji (integracja percepcyjno-motoryczna), są to funkcje, które leżą u podstaw czynności czytania, pisania i kształtowania lateralizacji.

PROPOZYCJE

·         łączenie różnych tekstów z elementami ruchowymi i rytmicznymi: np.chodzenie w rytmie wiersza "Idzie Grześ" J.Tuwima, naśladowanie ruchem fabuły- niesienie ciężkiego worka, dziecko chodzi powoli, pochylone, stopniowo wyprostowuje się, idzie szybciej bo worek jest lekki, wysypał się piasek, -marsz po kole w rytm muzyki, na sygnał zatrzymanie się i wybrzmienie podanego rytmu, np.: pam,pam- pam,pam,pam, ponowny marsz po kole, na przerwę: jednoczesne wybrzmienie i wyklaskanie wcześniejszego rytmu,

·         chodzenie w rytmie marsza i w tym rytmie wymawianie podawanych imion, np.: O-la, Zo-sia, Ku-ba, itd., następnie rytmiczne wymawianie z równoczesnym wyklaskiwaniem,

·         zabawy Klanzy,

·         zabawa "Na łące"- dzieci podzielone na trzy grupy: świerszcze, żaby, pszczoły, każda grupa jest wywoływana do poruszania się i wydawania odgłosów określonym akompaniamentem (klaśnięcie- wychodzą świerszcze i wydają głosy: cyk, cyk..., uderzenie w bębenek- skaczą żaby i wołają: kum, kum, rech, rech, rech..., uderzenie w trójkąt- wywołuje pszczoły, które brzęczą: bzzz, bzzz...),

·         rysowanie określonych znaków graficznych(wodzenie palcem po wzorze do piosenki, samodzielne kreślenie wzoru na kartce papieru, na tacy z piaskiem, itp.) podczas słuchania i śpiewania piosenek ("Piosenki do rysowania" M.Bogdanowicz),

·         ćwiczenia grafomotoryczne połączone z rozwijaniem mowy i rytmu- dzieci powtarzają wierszyki i ilustrują je (np. Deszczyk pada, deszczyk pada, Parasolka się rozkłada- rysowanie deszczu i parasola),

ĆWICZENIA KSZTAŁTUJĄCE SŁUCH FONEMATYCZNY - rozwijają zdolność precyzyjnego słyszenia i różnicowania dźwięków mowy, uczą dzieci wyodrębniać z potoku mowy wyrazy, w wyrazach- sylaby, w sylabach- głoski, a także uchwycić kolejność głosek w wyrazie (wyróżniać głoski w nagłosie, śródgłosie i wygłosie), odróżniać poszczególne głoski, np. dźwięczne od bezdźwięcznych, itp., tego rodzaju ćwiczenia przeznaczone są dla dzieci starszych, młodsze natomiast rozpoznają, porównują i naśladują naturalne dźwięki z otoczenia(np. odgłosy zwierząt, pojazdów, itp.)

PROPOZYCJE

·         rozróżnianie dźwięków mowy ludzkiej, świata przyrody, instrumentów muzycznych, itp,

·         wsłuchiwanie się w ciszę- wyłapywanie i nazywanie dźwięków z otoczenia, np. tykanie zegara, szum wiatru, brzęczenie muchy, itp.,

·         rozpoznawanie osób po głosie- kolegów, którzy naśladują np. głosy zwierząt, zabawy "W ciemnej piwnicy", "Kto cię woła?",

·         określanie źródła i kierunku dźwięku,

·         łączenie w pary przedmiotów, wydających takie same dźwięki,

·         liczenie dźwięków,

·         rozpoznawanie melodii nuconej lub granej,

·         zabawa "Echo rytmiczne"- powtarzanie dźwięków następujących po sobie, początkowo takich samych, później różnych

·         graficzne odtwarzanie wysłuchanych rytmów za pomocą kresek, kółek, itp.,

·         wyróżnianie wyrazów w zdaniu, ilość wyrazów ilustruje liczba klocków, klaśnięć, itp.

·         różnicowanie wyrazów(wskazywanie na obrazku), które różnią się tylko jedna głoską, powoduje to zmianę znaczenia wyrazu, np. bułka-półka, domek-Tomek, góra-kura, dama-tama, koza-kosa, rok-lok, kasa-kasza, kos-kosz, buty-budy, itp.,

·         rozróżnianie mowy prawidłowej od nieprawidłowej: szafa-safa, sanki-szanki, dziecko ma określić kiedy mówimy prawidłowo,

·         wydzielanie sylab w wyrazach,

·         nazywanie obrazków- podanie dziecku początkowej sylaby, a ono ma skończyć wyraz i odwrotnie- dziecko zaczyna a n-lka kończy,

·         dzielenie na sylaby imion, prostych wyrazów, np. z wyklaskiwaniem ilości sylab

·         wyodrębnianie głosek w nagłosie, śródglosie i wygłosie

·         wyodrębnianie samogłoski w nagłosie- wydłużanie samogłoski nagłosowej,wyszukiwanie imion rozpoczynających się od wybranej samogłoski,

·         wydzielanie spółgłoski nagłosowej przez przedłużanie nagłosu (wybierać wyrazy rozpoczynające się od spółgłosek szczelinowych, które dają się przedłużać, np. ssanki, szszszalik, spółgłoski te należy wymawiać "bez oparcia", tzn. nie mówić sy, zy, szy, ponieważ dziecko słyszy wtedy dwa dźwięki),

·         wyszukiwanie przedmiotów, zabawek, których nazwy rozpoczynają się na daną spółgłoskę,

·         wydzielanie głosek w łatwych wyrazach, imionach dzieci, głoskowanie wyrazów przez n-lkę a dzieci początkowo odgadują, następnie dzieci same głosują,

·         wydzielanie spółgłoski wygłosowej, np. lasss (podawać takie wyrazy, których głoska wygłosowa da się przedłużać i nie ulega ubezdźwięcznieniu,

·         wydzielanie grup spółgłoskowych o trudnej budowie, np. sta, pta, tło, bło, rty....

ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE NARZADY MOWY - są kontynuacją ćwiczeń usprawniających całe ciało (rytmizujących), gimnastyka narządów mowy, u dzieci z wadami wymowy, wypracowuje zręczne i celowe ruchy języka, warg, podniebienia i rozwija wyczucie ich położenia(kinestezję artykulacyjną), u dzieci nie mających wad, doskonali sprawność mięśni i utrwala poprawną artykulację ( układanie narządów mowy w sposób charakterystyczny dla danej głoski), początkowo prowadzi się ćwiczenia w obrębie jednego narządu, dopiero później należy przejść do koordynacji ruchów dwu narządów, są wstępem do ćwiczeń artykulacyjnych.

PROPOZYCJE

Ćwiczenia dolnej szczęki:

·         przesuwanie tylko dolnej szczęki raz w lewą, raz w prawą stronę, z zaznaczeniem pozycji środkowej,

·         wysuwanie do przodu i cofanie dolnej szczęki ,

·         chwytanie górnej wargi dolnymi zębami,

·         naśladowanie ruchów żucia gumy, żucia trawy przez krowę,

·         wymawianie "szerokiego a" i przechodzenie do wymawiania "a" połączonego z głoską "s",

Są to ćwiczenia najłatwiejsze w tej grupie. Poruszanie dolną szczęką to czynność fizjologiczna, która najwcześniej pojawia się w rozwoju dziecka, np. przy ziewaniu, ssaniu, jedzeniu. Ćwiczenia te często wykorzystywane są do korekcji nieprawidłowego zgryzu.

Ćwiczenia warg i policzków:

·         szerokie otwieranie ust i zamykanie,

·         zamknięte usta przesuwać raz w lewą, raz w prawą stronę,

·         oddalanie od siebie kącików ust, jak przy wymawianiu "i" oraz zbliżanie, jak przy wymowie "u"

·         nabieranie powietrza pod górną wargę, potem pod dolną,

·         nadmuchiwanie policzków i uwalnianie powietrza nagromadzonego w jamie ustnej (przypomina to wymowę głoski "p")

·         nadymanie policzków, wargi są zwarte,

·         nadymanie jednego policzka i przesuwanie powietrza z jednej strony jamy ustnej na drugą, wargi pozostają zamknięte,

·         zabawa w "żabkę"- robienie z buzi dużego balonu, naciskanie lekko palcami na policzki i wypuszczanie porcjami powietrza,

·         wciąganie policzków do jamy ustnej,

·         zwieranie i rozwieranie warg przy zaciśniętych zębach

·         zaokrąglanie i spłaszczanie warg przy zwartych szczękach(przy spłaszczaniu wargi pozostają złączone)

·...