© tygodnik ,,Niewe Tijdinghe” Abraham Verhoeven z Antwerpii 1605
© najstarsze zachowane periodyki – Niemcy, 1609 – wszystkie cechy nowoczesnego czasopisma. Rok 1609 uznaje się za datę narodzin czasopisma niemieckiego.
„Avisa” w Wolfenbuttel
„Relation aller Historien” w Strasburgu, Jan Carollus
© Anglia 1621 tygodnik ,,Corante or Weekely News“
© 1625 ,,Mercurius Britannicus” – całkowicie uformowany periodyk angielski
© Francja, Paryż 1631 ,,La Gazette” Teofrast Renaudot (inspirowanai wspierana przez kardynała Richelieu, przyczynił się do powstania dziennikarstwa politycznego)
© W Polsce „Merkuriusz Polski”
© Pierwsza gazeta codzienna – Lipsk, Tymoteusz Ritzsch, 1 stycznia 1660, związana z funkcjonowaniem poczty, o zabarwieniu politycznym.
Termin „gazeta” - kiedy Włochy prowadziły w XVI w. wojnę z Turcją relacje z pola walk można było czytać w pewnych miejscach za opłatą drobnej, weneckiej monety gazetta.
Zakres tematyczny gazet:
© aktualne wiadomości sensacyjne i polityczne
© tematyka pouczająca i rozrywkowa
© naukowa (I czasopismo naukowe - paryski ,,Journal des Savants” 1665)
© w Polsce polit.-liter. ,,Monitor” dopiero w XVIII w.
Od tego czasu źródła wiedzy- książki, czasopisma, gazety
· Nim pojawiła się prasa, wydawane były w Polsce kalendarze (II połowa XV w.) - pewne cechy magazynu: zawierały informacje o świętych, o różnych wydarzeniach, ciekawostki itp.
· W XVI w. zaczęły pojawiać się pierwsze druki ulotne, wydawane w językach obcych - głównie po niemiecku i po łacinie.
o Pierwszy zarejestrowany druk ulotny - druk w języku niemieckim, z 1513 r. , relacjonujący wydarzenia dworskie.
o Pierwszy taki druk po polsku - 1550 r., "Nowiny z Konstantynopola".
o Pojawiało się ich najwięcej w czasie wojen, np. w czasie wojny polsko-szwedzkiej w połowie XVII w., w dobie reformacji
o Po zakończeniu wojny, dwór królewski Jana Kazimierza postanowił stworzyć periodyczną gazetę o charakterze informacyjno - publicystycznym. Był to ewenement, ponieważ dotychczas na świecie periodyki takie pełniły funkcję informacyjną. Celem tego pisma miało być przekonanie opinii publicznej do zmian o charakterze ustrojowym (bo panoszyło się liberum veto i elekcyjna ordynacja wyborcza).
· W 1661 roku pojawia się "Merkuriusz Polski Ordynaryjny", pierwsze polskie pismo periodyczne, oraz pierwsze pismo w Europie, które miało na celu pozyskanie opinii dla jakiegoś programu politycznego.
o Ukazał się w 41 edycjach: od stycznia 1661 do lipca 1661 r.
o 27 numerów wyszło w Krakowie, a 14 w Warszawie (od maja 1661)
o Redakcją zajął się Hieronim Pinocci, osobisty doradca Jana Kazimierza.
o Współpracował z krakowskim drukarzem Janem Aleksandrem Gorczynem.
o Pinocci z poczty dyplomatycznej, która spływała do Polski, układał tzw. bruliony depesz, i przesyłał Gorczynowi do druku.
o "Merkuriusz Polski" to pomysł marszałka nadwornego koronnego Łukasza Opalińskiego.
o Treść obejmowała także informacje ze źródeł ustnych, dotyczące wydarzeń w kraju i za granicą.
o Były tam także teksty publicystyczne.
o Nakład: 250 - 300 egzemplarzy - niewielki, ale i docelowa grupa odbiorców liczyła nie więcej niż 200 osób.
o Wydawano również wersję włoską o wydarzeniach z Polski
o Ta propaganda okazała się jednak bezskuteczna, i wtedy zrezygnowano z jego wydawane.
· Po upadku "Merkuriusza" znowu dominowały druki ulotne.
· Pewną niewielką zmianą było wydanie w 1695 r. przez króla Jana III Sobieskiego pierwszego przywileju na wydawanie drukiem wszelkich nowin cudzoziemskich Włochowi Janowi Aleksandrowi Priamiemu.
o Przewidział zbyt duży nakład i nieatrakcyjną dla szlachty formułę pisma.
o W ramach tego przywileju wydawał: "Awizo", "Gazetę z Warszawy", "Wiadomości różne Cudzoziemskie".
o Na początku w. XVIII inicjatywa Priamiego upadła i nadal dominowały druki ulotne.
· W 1718 r., w Królewcu, czyli poza granicami Polski, Jan Dawid Cenkier, wydał kilkanaście egzemplarzy informacyjnego pisma "Poczta królewiecka".
o Zawierało ono przedruki z gazet niemieckich i austriackich oraz korespondencję od znajomych Cenkiera z terenu Królestwa.
o Było nastawione na czytelnika w Polsce.
o Jest to najznakomitszy przykład polszczyzny tego okresu.
Oświecenie było okresem szybkiego rozwoju, różnicowania się rodzajów oraz wzrostu znaczenia i wpływu czasopism na opinię publiczną. Głównym ośrodkiem wydawniczym była Warszawa, coraz częściej jednak pojawiają się czasopisma i poza stolicą. Oprócz gazet informacyjnych rozwinęły się w tym okresie czasopisma naukowe, literackie, ekonomiczne i obyczajowe zwane moralnymi. Prasa obejmowała stopniowo swym zasięgiem i zainteresowaniem wszystkie dziedziny życia, wpływając na rozwój kultury narodowej i kształtowanie się poglądów społeczeństwa.
· 1729 r. to początek polskiej informacyjnej prasy periodycznej.
o Przyczyny:
§ Wzrost znaczenia Warszawy.
§ Czas uspokojenia sytuacji międzynarodowej.
§ Brak ograniczeń formalno-prawnych.
o W 1729 r. król wydał pozwolenie o charakterze monopolu dla zakonu pijarów na wydawanie gazet informacyjnych w języku polskim w Koronie.
o W ten sposób od stycznia 1729 r. ukazują się:
§ "Nowiny polskie" - problematyka krajowa (później "Kurier polski")
§ "Relata refero" - wiadomości zagraniczne (później "Uprzywilejowane wiadomości z cudzych krajów"
· Do przejęcia monopolu pretenduje Franciszek Bohomolec, ale dostaje go dożywotnio ex-jezuita, ks. Stefan Uskina (reprezentant konserwatywnej szlachty, bardzo dobrze wykształcony, wzór intelektualisty).
o W 1774 r. Uskina wydaje pierwszy numer "Gazety warszawskiej".
o Łączyła ona w sobie informację i wątki publicystyczne (sprawy ideologii i ustroju).
o Serwis składał się z doniesień listowych i nie odbiegał od standardu europejskiego.
o Uskina był pierwszym redaktorem, który manipulował informacją.
o "Gazeta warszawska" szczególną rolę odegrała w momencie przełomowym dla Polski, czyli w okresie obrad Sejmu Wielkiego (1788 - 1792), wspierając przeciwników reformy ustrojowej i konstytucji III maja.
o Uskina wprowadził ogłoszenia i prenumeratę.
· Zaczął tworzyć się rynek prasowy: istniały gazety obcojęzyczne, wydawane nadal przez pijarów oraz były dostępne gazety zagraniczne.
· Zaczęły też pojawiać się gazetki pisane.
· Czasopisma społeczno-kulturalno-literackie:
o W II połowie XVIII w Europie pojawiły się czasopisma moralizatorskie, które miały wykonywać czytelników w duchu ideologii oświeceniowej.
o Zaczął tam dominować esej filozoficzno-moralizatorski.
o Pierwsze takie polskie pismo to, wychodzące od 1761 r., "Patriota polski, kartki tygodniowe zawierający".
o Drugie - "Monitor":
§ forum dyskusji ludzi oświecenia,
§ redagowany przy współpracy Ignacego Krasickiego, Franciszka Bohomolca i Jana Albertrandiego
§ Na jego łamach poruszano zagadnienia polityczne, gospodarcze i społeczne.
§ "Monitor" lansował nowe poglądy, nowe obyczaje, modę i sposób bycia.
§ wychodził 1765 - 1785 r.,
§ o formule ściągniętej ze "Spectatora",
§ publikował: Diderota, Bohomolca, Naruszewicza.
§ zawierał eseje i felietony (Bohomolca).
o "Zabawy przyjemne i pożyteczne":
§ pismo inspirowane przez otoczenie króla Stanisława Augusta.
§ Red. Adam Naruszewicz, pisał tam ks. Ignacy Krasicki.
§ Pismo rozrywkowe, dominowały w nim formy literackie.
§ "Bawić ucząc i ucząc bawić" (moim zdaniem raczej "bawić ucząc i uczyć bawiąc").
§ Uznawane za nieformalny organ Obiadów Czwartkowych.
§ Pierwszy tygodnik
o "Pamiętnik Polityczny i Historyczny"
§ wydawany od 1782 r. przez ks. Piotra Świtkowskiego (jezuita).
§ Przedruki zagraniczne i informacje z różnych dziedzin (ekonomia, nauka)
§ Pierwsze polskie pismo popularno-naukowe.
Podsumowanie:
§ Grupa czasopism społeczno - literacko - naukowo - moralizatorskich w Polsce nie odbiegały poziomem od europejskich tego typu wydawnictw.
1
Choniczek.pl