STANOWISKO KOMPROMISOWE W SPRAWIE POCHODZENIA POLSKIEGO JĘZYKA OGÓLNEGO I LITERACKIEGO.
Dzisiejsza nauka wiąże genezę języka ogólnego z dwiema hipotezami: wielkopolskiego lub małopolskiego podłoża gwarowego.
Stanowisko kompromisowe w sprawie pochodzenia polskiego języka ogólnego i literackiego przyjęli:
WŁADYSŁAW KURASZKIEWICZ
ZDZIAŁAW STIEBER (czyt. sztiber)
ZENON KLEMENSIEWICZ
Przyjmując za podstawę kształtowania się średniowiecznego języka ogólnego dialekt wielkopolski, dopuszczają i z większym niż inni naciskiem podkreślają wczesne uczestnictwo w jego strukturze gramatycznej i w słownictwie składników innych dialektów, ale zwłaszcza małopolskiego.
Krytyczna analiza właściwości systemu gramatycznego i słownictwa dostarcza następujących wniosków:
Wpływ wielkopolski
Wpływ małopolski
Neutralne
· Brak mazurzenia w ogólnym języku polskim to wpływ działania normy, która ustala się na podstawie dialektu wielkopolskiego.
· Brak wymiany – ch w –k to objaw starego wpływu wielkopolskiego.
· Brak wymiany chw- na f- można interpretować jako działanie normy, która powstała na podstawie prawidłowości wielkopolskiej, a wzmocniła się dzięki wpływom czeskim.
· Obecność grup śrz, źrz,
· Przewaga – sko nad obocznym –sk
· Panujące stanowisko formantu na- (wobec obocznego naj-)
· Sposób użycia form biernika zaimków mie cie sie i mię cię się w XVI w. dowodzi okresowego wpływu dialektu małopolskiego, ale ostatecznie zwyciężają związane z tradycją wielkopolską formy na –ę
· Przewaga i ostateczne zwycięstwo spójnika iże nad eże dowodzi genetycznej łączności j. ogólnego z podłożem dialektycznym wielkopolskim.
· Upowszechnienie się w j. ogólnym wyrazu trzymać na szkodę wypartego dzi(e)rżeć przemawia za wpływem tradycji wielkopolskiej.
· Wymiana prepozycji s(e) na z(e) jest wątpliwym argumentem na rzecz hipotezy małopolskiej.
· Zbieżność wymowy rz i ż stanowi mniej istotny wpływ dialektu małopolskiego.
· Postać bać się wskazuje na udział dialektu małopolskiego.
· Przewaga -in nad obocznym - ino
· Obecność formantu - isty w staropolszczyźnie wskazuje na rozwojową łączność z dialektem małopolskim.
· Formy typu robiłech są produktem przejściowego wpływu dialektu małopolskiego na normalizujący się język literacki XVI w.
· Okresowe szerzenie się zakresu użycia końcówki msc. l. mn. - och dowodzi wpływu dialektu małopolskiego
· Samogłoski nosowe nie dają się wykorzystać jako element interpretacji genezy języka.
· Oboczności ew / ow nie można wciągnąć w dyskusję o genezie języka, a ostateczne upowszechnienie się postaci ow dowodzi wpływu dialektu małopolskiego na normalizujący się język w XVI w.
· Nieobecność struktur typu work, kupc (worek, kupiec) nie musi dowodzić słuszności hipotezy małopolskiej.
· Nieobecność w nagłosie grup re-je- (w ich miejscu ra-ja-) niekoniecznie wiąże się z pochodzeniem małopolskim.
· Pisownia typu twardy, świat nie dostarcza żadnego argumentu.
· Użycie końcówki l. podw. –wa nie da się wyzyskać w rozważaniu genezy j. ogólnego.
Podstawę dialektycznej charakterystyki języka literackiego w pierwszej fazie rozwojowej integracji gwar stanowią:
· zabytki wielkopolskie: Kazania gnieźnieńskie (koniec XV w.);
· środkowomałopolskie: Psałterz floriański (cz. I koniec XIV w.), Żywot Błażeja (koniec XIV lub początek XV), Psałterz puławski (może z 2 poł. XV w.);
· północnomałopolskie: Kazania świętokrzyskie (poł. XIV w.), Psałterz floriański (cz. 2 i 3 – 1. poł. XV w.), Biblia szaroszpatacka (poł. XV w.);
· mazowieckie: Kodeks Świętosława z Wocieszyna (1449 r.), Rozmowa mistrza ze śmiercią (koniec XV w.), Legenda o św. Aleksym (koniec XV w.).
· Cennym źródłem dialektologii są także roty przysiąg schyłku XIV w.
1
Zulka20