M. Babicka, Sklepienia kryształowe na Warmii i Mazurach TEKST.pdf

SKLEPIENIA KRYSZTAŁOWE NA WARMII I MAZURACH

W S T Ħ P

Do interesuj Ģ cych i bogatych form. sklepie ı pó Ņ nogotyckich nale ŇĢ

sklepienia kryształowe, których zasi ħ g terytorialny obejmuje na prze-

łomie XV i XVI w. wył Ģ cznie obszar Europy Ļ rodkowej i północno--

wschodniej. Spo Ļ ród wielu o Ļ rodków, posiadaj Ģ cych budowle zasklepione

kryształowo,, na uwag ħ " zasługuj Ģ ..dawne Prusy Wschodnie. Mimo swej

oryginalno Ļ ci sktepieni Ģ kryształowe z tego terenu, jak równie Ň i z in-nych,

nie dcczekały si ħ do drugiej wojny Ļ wiatowej Ň adnego 'wi ħ kszego

opracowania w polskiej i obcej literaturze naukowej. Spotykamy w niej

jedynie wzmianki, z których warto wymieni ę najwa Ň niejsze.

Jedn Ģ z najstarszych zawiera praca A . E s s e n w e i n a 2 , w której

autor wiele uwagi po Ļ wi ħ ca sklepieniom kryształowym kru Ň ganków

Uniwersytetu Jagiello ı skiego w Krakowie próbuj Ģ c wyja Ļ ni ę konstruk-

cj ħ bez wnikni ħ cia jednak w ich genez ħ .

Problem omawianych sklepie ı ujmuje szerzej A. Szyszko-

Bohusz 3 . W zwi Ģ zku z ko Ļ ciołem Ļ w. Michała w Łom Ň y zasklepionym

kryształowo s Ģ dzi, Ň e sklepienia te, tak charakterystyczne dla pó Ņ nego

gotyku rzadko były stosowane na Mazowszu , natomiast cz ħĻ ciej na

Litwie, a tak Ň e w Prusach Wschodnich i to wył Ģ cznie w XV w., jak np.

1 Praca niniejsza' została opublikowana po raz pierwszy w formie referatu

wygłoszonego przez autork ħ na zebraniu naukowym Stowarzyszenia Historyków

Sztuki, Oddział w Lublinie, 29 IV 1961.

2 A. Essenwein, Oie mittelalterliche Kunstdenkmaler der Stadt Krakau,

Nurnberg 1866, s. 149.

3 A. Szyszko-Bohusz, Ko Ļ cioły gotyckie na Mazowszu. Sprawozdania

Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce, t. VIII, 1907, s. 277—300.

4 Redakcja Sprawozda ı prostuje w przypisie wypowied Ņ autora, słusznie

twierdz Ģ c, Ň e na Mazowszu dałoby si ħ znale Ņę wiele przykładów sklepie ı krysz-

tałowych.

w-ko Ļ ciele Ļ w. Jerzego w K ħ trzynie. Jest to jednak sprzeczne z wła Ļ ciw Ģ

dat Ģ pojawienia si ħ sklepie ı k ħ trzy ı skich (1515 r.). W dalszym ci Ģ gu

pracy autor wysnuwa ciekaw Ģ hipotez ħ , dotycz Ģ c Ģ genezy sklepie ı

kryształowych 5 .

Z kolei J. Sas Zubrzycki 6 , analizuj Ģ c układ sklepienia kru Ň gan-

ków Uniwersytetu Jagiello ı skiego w Krakowie, stara si ħ wykaza ę , i Ň

sklepienia kryształowe na równi ze sklepieniami krzy Ň owymi, klasztor-

nymi i gwia Ņ dzistymi s Ģ oparte na zasadzie trójdzielno Ļ ci wyst ħ puj Ģ cej

w sklepieniu piastowskim 7 . W zwi Ģ zku z tym poddaje on krytyce wy-

wody A. Essenweina, który nie dostrzega trójdzielnej zasady układu

omawianych sklepie ı .

Dopiero obecnie, tzn. po drugiej wojnie Ļ wiatowej, zagadnienie-skle-

pie ı kryształowych staje si ħ coraz cz ħ stszym przedmiotem bada ı nauko-

wych. Szczególnie du Ň e zainteresowanie wykazuje literatura czeska,

a tak Ň e i niemiecka! D. L i b a 1 8 , wymieniaj Ģ c przykłady czeskich skle-

pie ı kryształowych, • uwa Ň a je za samodzielny przejaw artystyczny.

Wa Ň nym problemem według tego autora-byłoby wy Ļ wietlenie ich genezy.

Pjzy tym podaje mylnie i Ň dot Ģ d nie udało si ħ nigdzie znale Ņę sklepie ı

sprzed 1500 r. a sklepienia kryształowe zagraniczne uwa Ň a za współ-czesne

czeskim. Wspomina równie Ň o formach kryształowych wyst ħ pu j Ģ cych na

terenie Prus Wschodnich i Gda ı ska, lecz nie widzi Ň adnego zwi Ģ zku

mi ħ dzy nimi a twórczo Ļ ci Ģ czesk Ģ . T. Kubatova 9 , mówi o

sklepieniach kryształowych wyst ħ puj Ģ cych na terytorium czeskim oraz na

obszarach Austrii, Niemiec i a Ň po Bałtyk. W sprawy pochodzenia

sklepie ı czeskich s Ģ dzi, Ň e nie mo Ň na wykaza ę Ň adnej zale Ň no Ļ ci ich

form

od zagranicznych ani pod wzgl ħ dem artystycznym, ani z punktu widzenia

chronologii. Uwa Ň a te Ň , Ň e na terenie Czech wyst Ģ piły one najliczniej

i na oryginalniej. V.M e n c 1 19 . podkre Ļ la natomiast du ŇĢ rol ħ Saksonii

oraz twórcy sklepienia kryształowego, Arnolda z Westfalii, budowniczego

zamku w Mi Ļ ni. Jednocze Ļ nie nadmienia, Ň e formy kryształowe przenik-

n ħ ły stamt Ģ d do Czech, gdzie wyst ħ powały do pierwszej ę wierci XVI w.,

stosowane cz ħ sto przy budowie domów mieszcza ı skich 11 . Do Ļę

powa Ň n Ģ warto Ļę naukow Ģ przedstawia praca M. Radovej-Stikavej 12 w

której autorka wiele uwagi po Ļ wi ħ ca sklepieniom kryształowym

znajduj Ģ cym si ħ na. terenie Mi Ļ ni i ich wykonawcy Arnol-dowi z

Westfalii, Nast ħ pnie przeprowadza k l a s y f i k a c j ħ z a b y t k ó w c z e s -

kich, posiadaj Ģ cych takie Ň formy sklepienne. W zwi Ģ zku- z nimi autorka

dochodzi do wniosku, Ň e południowoczeskie sklepienia kryształowe prze-

wy Ň szaj Ģ pod wzgl ħ dem artystycznym i rozwojowym równol ħ gle z nimi

wyst ħ puj Ģ ce analogiczne sklepienia w północnej Polsce i Litwie. Na tych

bowiem terenach ich gwia Ņ dziste i sieciowe układy u Ň yte s Ģ nie we

wszystkich polach sklepiennych, lecz w s Ģ siedztwie pól ze sklepieniami

Ň ebrowymi, oraz Ň e wyst ħ puj Ģ one nie tylko w budowlach halowych, ale

i pseudobazylikowych.

Problemem sklepie ı kryształowych zaj Ģ ł si ħ tak Ň e K. H. Clasen 13 , w

zwi Ģ zku z ró Ň norodno Ļ ci Ģ pó Ņ nogotyckich form sklepiennych." Przy-

puszcza on, ze sklepienia kryształowe zostały prawdopodobnie najwcze Ļ -

niej zastosowane w salach zamku Albrechta w Mi Ļ ni. Wprowadził je tam

w latach 1471—1485 budowniczy Arnold z Westfalii. Czy rzeczywi Ļ cie

ten uproszczony sposób sklepienny powstał w Mi Ļ ni, a nie gdzie indziej,

tego autor nie jest pewien. Podkre Ļ la jednak, Ň e sklepienia kryształowe

ch ħ tnie b yły stoso wane na terenie Saksonii i Ň e wywodz Ģ si ħ nie

z architektury monumentalnej, lecz z prostych budowli ludowych. Dalej

K. H. C 1 a s e n wymienia Czechy, Austri ħ , Prusy Wschodnie i Polsk ħ ,

w których wyst ħ puj Ģ do Ļę licznie owe formy sklepienne.

Jedn Ģ z ostatnich prac na temat nas interesuj Ģ cy jest artykuł

M. i O. Radovi c h 1 4 , w którym autorzy zajmuj Ģ si ħ problematyk Ģ

czym b ħ dzie mowa w dalszym ci Ģ gu niniejszego -artykułu.

6 J.

Sas Zubrzycki, Utwór ksztattu, Kraków 1915/ cz. III, s. 102—105;

t e n Ň e ,

Sklepienia polskie z doby ĺ redniowiecza i Odrodzenia, Lwów 1926,

s. 180.

Nie z a le Ň n ie o d J . S a s Z u b r z y c k ie g o p o d trz y mu je te n p o g l Ģ d K. H.

Clasen, Deutsche Gewólbe der Sp&tgotik, Berlin 199^ s. 35—36, przypuszczaj Ģ c, Ň e

form Ģ zasadnicz Ģ bogatych sklepie ı pó Ņ nogotygkich jest sklepienie trój-dzielno-

Ň ebrowe. Przypuszczenia te kwestionuje M. Ku tzner w recenzji pracy K. H.

C l a s e n a w Kwartalniku Architektury i Urbanistyki, t IV, i 3/4, 1959, s. 311,

dopatruj Ģ c si ħ w pierwotnym sklepieniu trójdzielno- Ň ebrowym funkcji konstrukcyjnej,

polegaj Ģ cej na oznaczeniu miejca szwów wysklepków. Natomiast układy trójdzielne

w sklepieniach gwia Ņ dzistych i sieciowych s Ģ wg niego wył Ģ cznie elementem

dekoracyjnym.

19 V. Mencl, Ceskd architektura doby lucemburski, Praha 1948, s. 177. 20

Ponadto zagadnienie sklepie ı kryształowych poruszaj Ģ mi ħ dzy innymi prace: V.

Drazan, Pozdne goticky dum v Chomutovi, Zpravy Pamatkove Pe ę e t. IX,

1949; V. Mencl, Miitanky dtlm c eskeho stridoviku, tam Ň e, t. XIII 1953; O.

Rada, Pozdni goticki dum v Jachymovi, tam Ň e, t. XVIII, 1958. 12 M. Radowa-

Stikowa, Sklipkowa klenba, Umeni, t III, 1958, s. 217—231 11 K. H. CIa,sen, op.

cit., s. 86—88. 14 M. i O. R a d o v i, Sklipkovi kltnba a prostor, Umeni, t V, 1960, s.

437—465.

D. Li bal, Goticka architektura v Wschach a na Moravł, Praha 1948,

s. 248.

T. KubatoTł, Sklipkovia klenba, Pamatky, t XLIII, 1948, s. 08.

1 3

SKLEPIENIA KRYSZTAŁOWI

MARIA BABICKA

1 2

Krzy Ň ackiego 17 . W Ļ ród nich najwi ħ ksze znaczenie zdobyła sklepienie,

spełniaj Ģ ce wybitn Ģ rol ħ w kształtowaniu przestrzeni architektonicznej.

Ju Ň na przełomie XIII i XIV w. pod wpływem architektury angielskiej

pojawiaj Ģ si ħ pierwsze na tym terenie sklepienia Ň ebrowo-gwia Ņ dziste 18 ,

które na przełomie XV i XVI w. przybieraj Ģ coraz bogatsze formy. Ko ı -

cowym etapem tej ewolucji stało si ħ sklepienie kryształowe.

Przy jego analizie nasuwa si ħ pytanie, w jaki sposób doszło do wy-

kształcenia tej formy. Tak A. S z y s z k o-B o h u s z l9 , jak i w wiele

lat pó Ņ niej K. H. C 1 a s e n 20 wysuwaj Ģ hipotez ħ , i Ň wywodzi si ħ ona

nie z architektury monumentalnej, lecz z budowli ludowych. Przy tym

A. S z y s z k o-B o h u s z na podstawie analizy sklepie ı litewskich przy-

puszcza, iz kryształowe wykształciły si ħ z Ņ ebrowo-gwia Ņ dzistych i Ň e-

browo-sieciowych, maj Ģ cych analogiczny rysunek. Z czasem ich coraz

liczniejsze i przeplataj Ģ ce si ħ Ň ebra w sk Ģ pych przestrzeniach naw bocz-

nych wytworzyły szereg drobnych wkl ħ sło Ļ ci, po których zatynkowaniu

powstały owe pryzmatyczne wn ħ ki i kanty 21 . Otrzymanie ich dzi ħ ki

zatynkowaniu Ň eber wraz z wysklepkami nasun Ģę mogło budowniczym

koncepcj ħ stworzenia uproszczonej, bez Ň ebrowej techniki sklepienia

kryształowego.

Na ile słuszne s Ģ te przypuszczenia, trudno wykaza ę . Z pewno Ļ ci Ģ

jednak sklepienia kryształowe, b ħ d Ģ ce ostatnim stadium rozwojowym

dekoracyjnych sklepie ı pó Ņ nogotyckich, zarówno jak I sklepienia Ň ebrowo-

gwia Ņ dziste oraz Ň ebrowo-sieciowe, wywodz Ģ si ħ ze sklepienia krzy- Ň owo-

Ň ebrowego, przez co w pewnym stopniu oparte s Ģ na tym samym systemie

konstrukcyjnym 22 . Bez Ň ebrowa za Ļ technika polega na spe-

sklepie ı kryształowych rozszerzaj Ģ c j Ģ dalszymi badaniami. Przede

wszystkim kład Ģ nacisk na przyczyny rozpowszechniania si ħ kryształo

wych form sklepiennych w Ļ rodkowej i północno-wschodniej Europie.

Przyczyny te wi ĢŇĢ z warunkami politycznymi, gospodarczymi i społecz

nymi tak silnie wówczas ł Ģ cz Ģ cymi, poszczególne kraje. Przoduj Ģ c Ģ rol ħ

przypisuj Ģ Niemcom, a Ļ ci Ļ lej Saksonii, która w drugiej połowie XV

i na pocz Ģ tku XVI w. stała si ħ nie tylko miejscem powstania sklepie ı

kryształowych, ale umocniona politycznie i gospodarczo przyczyniła si ħ

tak Ň e do infiltracji nowych idei artystycznych na ziemie s Ģ siednie.

Autorzy podkre Ļ laj Ģ zwłaszcza silny zwi Ģ zek mi ħ dzy Saksoni Ģ i Czecha

mi, powstały dzi ħ ki skoligaceniu ksi ĢŇĢ t saskich z czeskimi Wettinami.

Z drugiej za Ļ strony dopatruj Ģ si ħ powi Ģ za ı Saksonii z Prusami Wschod

nimi w czasie, gdy syn Albrechta mi Ļ nie ı skiego, Fryderyk, został w. mi

strzem Zakonu Krzy Ň ackiego. W dalszym ci Ģ gu, na podstawie inwenta

ryzacyjnej i monograficznej literatury „ niemieckiej dotycz Ģ cej Prus

Wschodnich, wymieniaj Ģ niektóre budowle z tego obszaru zasklepione

kryształowo, przypisuj Ģ c wiele z nich muratorowi Matzowi. Nie wydaje

si ħ to zbyt pewne, z powodu braku potwierdzenia w archiwaliach. W pra

cy tej wiele uwagi po Ļ wi ħ cono analizie porównawczej sklepie ı pruskich

ze sklepieniami czeskimi, która wypadła raczej na korzy Ļę tych osta

tnich 15 .

Powy Ň szy ogólny przegl Ģ d stanu bada ı nad zagadnieniem sklepie ı

kryształowych wykazał, i Ň problem ten w literaturze obcej jest poru-

szany w coraz szerszym zakresie. W literaturze polskiej brak natomiast

wi ħ kszych opracowa ı na ten, niewyczerpany jeszcze temat, co skłoniło

autork ħ do opublikowania niniejszego artykułu 10 .

1 7 G. Chmarzy ı ski, Historia sztuki [w:] Warmia i Mazury, Pozna ı

1953, cz. I, s. 200.

K. H. C1 a s e n, Deutschlands Anteil am Gewolbebau der Spdtgotik,

Zeitschrift des Deutschen Vereins fur Kunstwissenschaft, t. IV, 1937, s. 163;

ten Ň e, Deutsche Cewólbe, s. 34.

19 A. S z y s z k o-B o h u s z, op. cit., s. 277.

Architektura Ļ redniowieczna Warmii, Mazur i Powi Ļ la, a wi ħ c daw-

nych Prus Wschodnich, przynale Ň na do architektury ceglanej kr ħ gu nad-

bałtyckiego, wytworzyła na przestrzeni XIV i pierwszej połowy XV w.

swoje odr ħ bne i specyficzne formy cz ħĻ ciowo pod wpływem Zakonu

K. H. C1 a s e n, Deutsche Cewólbe, s. 88.

W celu podtrzymania hipotezy pochodzenia sklepie ı kryształowych od

sklepie ı Ň ebrowych A. S z y s z k o-B o h u s z zwraca uwag ħ na reminiscencje

zworników, wyst ħ puj Ģ cych cz ħ sto w sklepieniach kryształowych, a odgrywaj Ģ cych

wył Ģ cznie rol ħ dekoracyjn Ģ .

P. B o h d z i e w i c z słusznie zwrócił uwag ħ podczas wykładu uniwersy-

teckiego, i Ň niewła Ļ ciwe jest dzielenie sklepie ı pó Ņ nogotyckich na Ň ebrowe,

gwia Ņ dziste, sieciowe, kryształowe itd., chyba Ň e si ħ uwzgl ħ dnia tylko kształt;

pod wzgl ħ dem konstrukcyjny m wystarczy podzieli ę je na sk le pienia Ň ebrowe

1 be z Ň eb ro we , b o wie m wz ó r g wia z dy lu b s ia tk i mo Ň e b y ę z a s to s o wa n y jak

w Jednych, tak i w drugich.

Zagadnieniem sklepie ı kryształowych zajmował si ħ równie Ň H. M e u c h e w

dysertacji zło Ň onej na uniwersytecie w Greifswald, o czym wspominaj Ģ K. H.

C1 a s e n oraz M. i O. R a d o v i. Praca ta nie była im dost ħ pna, jak równie Ň

i autorce tego Ň artykułu.

14 Praca niniejsza powstała niezale Ň nie od omówionego powy Ň ej artykułu

uczonych czeskich; w chwili bowiem jego ukazania si ħ badania autorki były

ju Ň wła Ļ ciwe uko ı czone.

MARIA BABICKA

cjalnym układzie cegieł na kanty, które spełniaj Ģ rol ħ Ň eber. Miejsca

wysklepków sklepie ı Ň ebrowych zajmuj Ģ pryzmatyczne wgł ħ bienia

utworzone przez sko Ļ nie biegn Ģ ce powierzchnie. Przy tym rola konstrukcyjna

przypada najcz ħĻ ciej głównym kantom

sklepiennym, pozostałe za Ļ kraw ħ dzie

układane s Ģ na zasadzie dekoracyjnej

gwiazdy lub siatki. Przy budowie

sklepienia kryształowego niezb ħ dne

było u Ň ycie kr ĢŇ yn 23 , które wyzna-

czaj Ģ linie kantów (ryc. 1). Praw-

dopodobnie były one stosowane tylko

przy formowaniu kantów głównych,

pozostałe za Ļ kraw ħ dzie formowano

wprost na podpórkach z desek

rozpi ħ tych w kr Ģ - Ň ynach. Do Ļ wiadczeni

murarze najprawdopodobniej

zasklepiali drobniejsze kanty „od r ħ ki"

24 ).

której trójnawowa hala otrzymała w nawie głównej sklepienie Ň ebrowo--

sieciowe, nawy boczne za Ļ , oddzielone od głównej arkadami wspartymi na

filarach, sklepienia kryształowe o układzie gwia Ņ dzistym. Pochodz Ģ one

prawdopodobnie z ko ı ca XV lub z pierwszych lat XVI w.

Zwykle otynkowane sklepienie

kryształowe uzyskiwało dzi ħ ki na

przemian o Ļ wietlonym wgł ħ bieniom i wypukłym kantom du Ň e walory

plastyczne i malownicze. Nie powstały one przypadkowo, lecz były

wynikiem ducha pó Ņ nego gotyku, d ĢŇĢ cego do maksymalnej ma-

lowniczo Ļ ci i ekspresyjno Ļ ci przez gr ħ Ļ wiatła i cienia zarówno w rze Ņ -

bie, malarstwie, jak i w architekturze.

Ryc. 1. Schemat budowy sklepienia kry-

ształowego przy u Ň yciu kr ĢŇ yny

Ryc. 2. Mor Ģ g, ko Ļ ciół parafialny. Rzut poziomy

B. Schmid 26 wskazuje na zale Ň no Ļę sklepie ı malborskich od skle-

pie ı ko Ļ cioła Panny Marii w Gda ı sku i przypuszcza, Ň e ich wykonawc Ģ

był murator Henryk Matz. Hipotez ħ sw Ģ opiera na wzmiankach doku-

me ntó w ma lbor skic h, w któr yc h wymie nio ny je st Mac z Meure r

w 1498 r. 27 , a wi ħ c w tym czasie mniej wi ħ cej, kiedy powsta ę mogły

Przechodz Ģ c do szczegółowego przegl Ģ du sklepie ı kryształowych

z terenu dawnych Prus Wschodnich warto wpierw zwróci ę uwag ħ na

jedne z wcze Ļ niejszych, zastosowane w ko Ļ ciele Ļ w. Jana w Malborku.

Budow ħ tego ko Ļ cioła zacz ħ to w XIII w., a w latach 1457-1460 uległ on

zniszczeniu. Odbudowy doczekał si ħ dopiero około 1500 r. 25 , w wyniku

2 6 B. Schmid, recenzja ksi ĢŇ ki: E. Witt, Sankt Georg — die Wehrkirche zu

Rastenburg, Berlin 1933 [w:] Altpreusstsche Forschungen, L 11, Konigsberg, 1934, s.

131. 2 7 Ch. Kr l l m a n n, Alt pr eu s si sc he Biog ra phle , KS n i gs b er g 194 2, t . 2 , s.

426. (Dane biograficzne Matza opracował B. Schmid).

23 A. Essanweln, op. clt., a. 149.

24 O. Rada, Pozdni gotickd dilm v Jachymovi, s. 34.

25 K. H. Clasen, Marienburg und Mariinwerder, Berlin 1931, s. 19, 28.

SKLEPIENIA KRYSZTAŁOWE

wow Ģ , pseudobazylikow Ģ , z prezbiterium zamkni ħ tym trójbocznie. Naw ħ

główn Ģ oddzielaj Ģ od naw bocznych arkady wsparte na filarach. Nawy

boczne s Ģ przykryte trójprz ħ słowymi sklepieniami kryształowymi z sze Ļ -

cioramienn Ģ gwiazd Ģ w wierzchołku ka Ň dego prz ħ sła (ryc. 2—3). Powstały

one prawdopodobnie w okresie przebudowy ko Ļ cioła, by ę mo Ň e około

1505 r. Okres powstania sklepie ı mor Ģ skich oraz autorstwo Matza

mo Ň na przyj Ģę na podstawie opublikowanego przez H. Schmaucha

dokumentu z 1505 r. Dowiadujemy si ħ z niego, Ň e rada miasta Mor Ģ ga

skar Ň y si ħ radzie miasta Gda ı ska na tamtejszego muratora Henryka

Hetzla, za którego przyczyn Ģ zawarli umow ħ o zasklepienie ko Ļ cioła

z muratorem Matzem, a ten si ħ uchyla od jej wykonania 30 . Mo Ň na przy-

puszcza ę , i Ň w wyniku tej skargi nie kto inny, a wła Ļ nie Matz zasklepił

ko Ļ ciół w Mor Ģ gu i o ile nie w 1505 r., to wkrótce potem.

Ryc. 4. Rzut poziomy ko Ļ cioła w Mariance, pow. pasł ħ cki

Na wi ħ ksz Ģ uwag ħ zasługuje równie Ň wiejski ko Ļ ciółek w Mariance

(pow. pasł ħ cki), obecnie pod wezwaniem Matki Boskiej Nieustaj Ģ cej Po-

mocy. Istnieje on ju Ň w 1334 r. 31 Składa si ħ z jednej nawy i z trójbocz-

Hyc. 3. Mor Ģ g, ko Ļ ciół parafialny. Sklepienie kryształowe w nawie bocznej

Zb iory IS PAN

sklepienia kryształowe w ko Ļ ciele Ļ w. Jana w Malborku 28 . Matzowi

równie Ň przypisuje si ħ sklepienia kryształowe w ko Ļ ciele parafialnym

w Mor Ģ gu. Ko Ļ ciół ten, pod wezwaniem Ļ w. Piotra i Pawła, został wy-

budowany prawdopodobnie w latach 1305—1312, a wzmiankowany po raz

pierwszy w dokumentach w 1331 r. 29 . Obecnie jest budowl Ģ trójna-

30 H. S c h m a u c h, recenzja pracy: F. B u c h h o 1 z, Bilder ans Wormditts

Vergangenheit, Wormditt 1931 [w:] Zeitschrift ftir die Geschichte und Alter-

tumskunde Ermlands, t. 24, Braunsberg 1932, s. 259—260. Autor publikuje tamie

podobn Ģ skarg ħ wniesion Ģ do rady Gda ı ska w 1497 r. przez proboszcza ze ĺ wi ħ tej

Siekierki

(Heiligenbeil)

Matza,

który

mimo

upomnie ı

nie

uko ı czył

28 O ko Ļ ciele w Malborku wspominaj Ģ M. i O. R a d o v i, Skliplcoud ktenba

a proitor, s. 444.

29 A. B o e t t l c h e r , Die Bau- und Kunstdenkmaler der Prouinz Ostpreus-

sen, Das Oberland, t. III, Konigsberg 1893, s. 78.

powierzonej mu pracy.

31 A. B o e t t i c h e r , op. cit., s. 87. M. i O. R a d o v 1 nie wymieniaj Ģ sklepie ı

kryształowych w ko Ļ ciele w Mariance Pasł ħ ckiej.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: