PEDAGOGIKA SPECJALNA
01/10/2013
Pedagogika specjalna – przedmiot subdyscypliny pedagogiki specjalnej
· Wczesna diagnoza i interwencja w Polsce, zagadnienia profilaktyki w pedagogice
· zmiany w paradygmatach pedagogiki specjalnej:
- trudności w tworzeniu definicji zaburzeń
- miejsce rodziny w pracy terapeutycznej
· Diagnostyka oraz praca z dziećmi wybitnie zdolnymi
· Kreatywne wspieranie rozwoju od początku
· Metody terapeutyczne stosowane w pedagogice specjalnej – przegląd
· Wychowanie i kształcenie osób upośledzonych umysłowo, przyczyny upośledzenia,, możliwości i ograniczenia rozwojowe, metody rehabilitacji a stopień upośledzenia
· Diagnostyka i terapia dzieci z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi, autyzm i zespół Aspergera
Literatura:
- Firkowska – Mankiewicz, Podręcznik akademicki, pedagogika specjalna, tom I i II
- Pielecki A., Problemy pedagogiki specjalnej
- Wilczura B. (2012) Dzieci z zaburzeniami łączonymi, Trudne ścieżki rozwoju
- Pisula E. (2005), Małe dziecko z autyzmem.
Warunki zaliczenia: test wiadomości (test wyboru)
Neuropsychologiczne podstawy wiedzy o rozwoju OUN a potrzeba wczesnej interwencji
- Mózg jest strukturą ogromnie dynamiczną zarówno pod względem morfologicznym, jak i funkcjonalnym, a podstawą tych procesów są zmiany plastyczne komórek nerwowych.
- Mózg – najpotężniejszy z komputerów
- Składa się z biliona komórek nerwowych
- Z biliona komórek mózgowych prawdopodobnie 100 miliardów to aktywne neurony. Każda z nich może stworzyć do 20 000 różnych połączeń z innymi komórkami. Wg Ornsteina liczba tych połączeń jest prawdopodobnie większa niż liczba atomów we wszechświecie.
- Mózg zawiera około biliona komórek, ale ta gigantyczna liczba wydaje się małą w porównaniu z ilością możliwych połączeń między nimi. Liczba konfiguracji jest tak ogromna, że trzeba by ją zapisać szeregiem cyfr (normalnej wielkości) przekraczającym półtora miliona kilometrów.
- Uczenie – stereotypowo nadano temu pojęciu znaczenie pejoratywne, sztucznie podzielono czas na taki, w którym celowo się uczymy i odpoczywamy od tego
- Jak podkreśla większość neurofizjologów, taki stan rzeczy nie jest zgodny z naturą ludzką
- Mózg ludzki to niezwykle efektywna maszyneria stworzona do tego, aby pochłaniać bodźce. Mózg nie potrafi funkcjonować inaczej jak tylko odbierać wszystkie otaczające nas informacje i przetwarzać w najbardziej efektywny sposób. Podział czasu na typowy dla uczenia się i odpoczynku jest błędem – mózg uczy się nieustannie.
Pół mózgu – przypadek dziecka, któremu usunięto lewą półkulę mózgu, dziecko jest sprawnie, posługuje się dwoma językami (możliwości kompensacyjne mózgu) – [przykład ten ilustruje jak plastyczny jest mózg.
PLASTYCZNOŚĆ MÓZGU
- Okres krytyczny – etap w rozwoju, w którym organizm jest bardziej wrażliwy na określone rodzaj bodźców oraz jest bardziej podatny na zranienie ze strony czynników środowiskowych.
- Plastyczność układu nerwowego – dostosowanie układu nerwowego do zmian środowiska zewnętrznego (odbieranych przez systemy sensoryczne) lub wewnętrznego (efekty uszkodzeń układu nerwowego).
Termin plastyczność po raz pierwszy wprowadził polski uczony Jerzy Konorski, który zwrócił uwagę, iż komórki nerwowe charakteryzują się pobudliwością, a w określonych układach neuronów powstają trwałe przekształcenia funkcjonalne w wyniku działania określonych bodźców. Wyróżnia się różne rodzaje plastyczności mózgu: plastyczność rozwojową, pamięciową i kompensacyjną.
Plastyczność rozwojowa jest odpowiedzialna za tworzenie się oraz reorganizację połączeń synaptycznych we wczesnym okresie rozwoju OUN.
Plastyczność pamięciowa – odgrywa rolę w procesach uczenia się oraz procesach usprawniających. Dochodzi do wzmocnienia i reorganizacji połączeń między neuronami, w odpowiedzi specyficzne bodźce.
Plastyczność kompensacyjna – w procesach plastyczności kompensacyjnej dochodzi do wytworzenia połączeń między nietypowymi partnerami. Umożliwia to w przypadku uszkodzenia mózgu przywrócenie częściowo lub w pełni utraconych połączeń.
Czy istnieje plastyczność układu nerwowego u dorosłych?
- Mózg jest najbardziej plastyczny we wczesnym okresie rozwoju.
- Przed rokiem 1980 uważano, że wszystkie neurony powstają we wczesnym okresie rozwoju układu nerwowego, a po tym okresie można spodziewać się wyłącznie nieustannego zmniejszania się ich liczby, gdyż umierające neurony nie są zastępowane przez nowe komórki
- Obecnie późna neurogeneza jest szeroko przyjętym faktem (dotyczy to także kory kojarzeniowej)
Wpływ doświadczenia na rozwój OUN
- Rozwój układu nerwowego zachodzi poprzez interakcję pomiędzy neuronami a środowiskiem.
- Odpowiednia stymulacja rozwijającego się organizmu i aktywności jego nowo powstałych neuronów wpływają na dalszy rozwój.
- Neurony i synapsy, które nie zostają uaktywnione przez doświadczenie zazwyczaj umierają.
- Badania: U muzyków grających na instrumentach smyczkowych obszary czuciowe prawej półkuli mózgu są znacznie powiększone.
We wczesnej fazie rozwoju układu nerwowego występuje nadmiar neuronów, aksonów i synaps, podkreślić należy, iż niewykorzystane elementy lub słabiej wykorzystywane elementy zanikają.
Neurofizjolodzy podkreślają: „use it or lose it”
Dlaczego wczesna interwencja?
- Dla A. Twardowskiego (2005) istotą wczesnego wspomagania rozwoju jest dostarczanie fachowej, wszechstronnej I wielospecjalistycznej pomocy medycznej, psychologicznej I pedagogicznej. Wczesna pomoc powinna mieć charakter kompleksowy tzn. powinna być udzielana zarówno niepełnosprawnemu dziecku, jak i członkom jego rodziny.
- Wczesna interwencja to wielodyscyplinarne usługi oferowane dzieciom w celu poprawy ich stanu zdrowia i samopoczucia, zwrócenia uwagi na ich kompetencje, zredukowania do minimum opóźnień rozwojowych, usprawnienia istniejących lub pojawiających się niepełnosprawności, zapobieżenia pogarszaniu się funkcjonowania oraz pomocy rodzinie w przystosowaniu do zaistniałej sytuacji.
Na gruncie pedagogiki specjalnej określa się trzy etapy profilaktyki (Kosakowski, 2000):
- pierwszorzędowa: działania dotyczące eliminowania czynnika patogennego
- drugorzędowa: czynnik patogenny już wystąpił, działania nakierowane są na zapobieganie wystąpienia odchylenia od normy
- trzeciorzędowa: działania zmierzające do zmniejszania następstw odchyleń od normy
Proces dojrzewania układu nerwowego a potrzeba wczesnej stymulacji
Za jak najwcześniejszym zdiagnozowaniem zaburzeń oraz podjęciem terapii przemawia:
- wyjątkowo duża plastyczność centralnego układu nerwowego we wczesnym okresie rozwoju i wynikające z tego następujące możliwości korekcji i kompensacji
- możliwość zahamowania rozwoju zaburzenia
- większa podatność małych dzieci na oddziaływania terapeutyczne
- szybsze niż u starszych postępy usprawniania
- łatwiejsze generalizowanie przez dzieci wypracowanych umiejętności i nawyków w odróżnieniu od utrudnień występujących w terapii dzieci starszych (nawarstwianie się następstw braku wczesnej interwencji)
- Założenie, iż na świecie jest Ok. 780 mln małych dzieci z niepełnosprawnością intelektualną sprawia, iż nadzieje związane z prewencją oraz wczesną stymulacją są ogromne.
Oczekiwania:
1. ograniczenie liczby dzieci dotkniętych różnymi postaciami niepełnosprawności oraz, jeśli nie poprawienie poziomu funkcjonowania intelektualnego dziecka, to zahamowanie spadku IQ oraz zmiana trajektorii rozwojowej tak, by zapobiec nasilaniu się wtórnych komplikacji.
2. wczesna stymulacja – pomoc rodzinie w przetrwaniu najtrudniejszych momentów związanych z przyjęciem diagnozy oraz pomoc w aktywnym, konstruktywnym przystosowaniu do zaistniałej sytuacji
3. długofalowe korzyści w polityce społecznej (ograniczenie przyszłości wydatków na opiekę zdrowotną, świadczenia socjalne)
Badania nad wczesną interwencją
- Badania Guaralnicka – brak wczesnej interwencji w przypadku małych dzieci z podejrzeniem upośledzenia umysłowego powoduje spadek IQ aż średnio o 20 pkt., natomiast dzięki programom wczesnej interwencji funkcjonowanie intelektualne tych dzieci nie ulega obniżeniu
- Badania Lefebvre (1994) – dokonali oceny efektywności programów wczesnej stymulacji wykazując, iż wczesna stymulacja pozwala zapobiegać niepełnosprawności intelektualnej i wpływa pozytywnie na późniejsze radzenie sobie dziecka w szkole i przystosowanie.
WWKSC założenia
- jednym z najlepiej przygotowanych innowacyjnych programów dotyczących wczesnego wspomagania rozwoju był wdrożony do realizacji w latach 2005-2007 program rządowy WWKSC.
Opieka:
- wczesna
- wielospecjalistyczna
- kompleksowa
- skoordynowana
- ciągła
Uzasadnienie potrzeby wczesnej, wielospecjalistycznej, kompleksowej i ciągłej pomocy
- niepełnosprawność staje się udziałem coraz większej rzeszy ludzi, zwłaszcza w związku z postępem medycyny ratującej życie w przypadkach ciężkich uszkodzeń organizmu, wad wrodzonych i wcześnie nabytych, dzieci przedwcześnie urodzonych i o niskiej wadze urodzeniowej, a także w związku z wydłużaniem się życia
- nie jest wyłącznie zjawiskiem medycznym, czy problemem medyczno-opiekuńczym
- obejmuje wszystkie sfery rozwoju człowieka ujmowanego holistycznie oraz wszystkie aspekty funkcjonowania człowieka, angażując przy tym potencjał rodziny i pokaźne zasoby społeczne
Czynniki charakteryzujące sytuację wczesnego wspomagania w Polsce
Spóźniona diagnoza:
- obecnie w obszarze diagnozowania zagrożenia niepełnosprawnością zwracają uwagę niepokojące zjawiska, które zgłaszają rodzice dzieci z zaburzeniami rozwoju.
1. diagnoza stanu ich dziecka jest stawiana zbyt późno, tzn. nawet, gdy ma ono 2-5 lat mimo, że objawy zaburzeń bywają widoczne wcześniej i są sygnalizowane przez samych zaniepokojonych rodziców
2. lekarze, którzy badają dzieci w pierwszym okresie życia, niedostatecznie reagują na niepokojące objawy i nie kierują dziecka, np.: na dodatkowe badania, do specjalisty.
3. dostęp do opieki specjalistycznej jest utrudniony (lekarze zgrupowani w dużych centrach, klinikach, jest ich niewielu), a informacja dla rodziców – niewystarczająca.
Wielką bolączką dla sprawnego funkcjonowania wczesnej interwencji jest fakt, iż istniejące w Polsce podziały resortowe organizacyjne czynią pomoc cząstkową, prowadzoną oddzielnie lub nie prowadzoną wcale.
W ramach resortu zdrowia funkcjonuje wczesna interwencja medyczno-rehabilitacyjno-terapeutyczna, która dotyczy obszarów opieki zdrowotnej nad dzieckiem i rodziną.
Resort oświaty to wczesne psychopedagogiczne wspomaganie rozwoju, które dotyczy kształcenia i wychowania dziecka i pomocy psychologiczno-pedagogicznej dziecku i rodzinie.
Aga2906