Przyborowski Walery - MYSZY KRÓLA POPIELA.rtf

PRZYBOROWSKI WALERY

MYSZY

Króla Popiela

OPOWIADANIE PRZEDHISTORYCZNE

rzed dworcem swoim, na ławie czerwonem suknem krytej, za stołem na którym stały ^ dzbany i kubki, pod cieniem olbrzymiej lipy, | otoczony wojewodami, siedział król Popiel. Dworzec był duży, gontem kryty i przypierał z jednej strony do sadu, w którym drzewa obcią­żone owocami, bo to był wrzesień, szemrały pod lekkim wietrzykiem, ozłocone zachodzącem słoń­cem jesiennem. Z drugiej strony dworca rozle­wały się wielkie wody jeziora Gopła. Ciemne fale z pluskiem głośnym lizały piasczysty brzeg, przy którym przywiązana łykiem do pala wbite­go w ziemię, chwiała się obszerna łódź królew­ska, pomalowana jaskrawo.

Pod wieczór się miało, i białe mgły unosiły się z jeziora, otulając sobą niedaleką wyspę i na niej mieszczącą się* wieżę, murowaną z wielkich, głazów, którą król wznieść niedawno kazał nie­wolnikom Łużyckim. Ciemna, posępna ta wieża,

o              maleńkich okienkach, rysowała się na tle błę-

Myszy króla 1’opiola.              1

kitnego nieba, błękitnych wód jeziora 1 białej mgły wieczornej. Poza dworcem, z boku nieco, za zieloną łąką i za ścierniskiem niw, widniało kilkadziesiąt chat słomą krytych, rozrzuconych wśród sadów, otoczonych po większej części czę­stokołem i parkanem drewnianym. / chat tych, z otworów na słomianych strzechach wznosiły się kleby dymu, mieniąc się kolorami tęczy pod zło­te jesienne słońce. W dali, na wzgórzu błysz­czała duża goutyna, okopana dokoła, otoczona częstokołem i mocnym z wielkich dylów parka­nem. W gontynie tej stal sławny na całą pol­ską ziemie posąg drewniany bożka Swiatowita, obrońcy Kruszwicy.

Król Popiel ubrany' w krótki kubrak z nie­mieckiego czerwonego sukna, w trzewiki żółte, z gołą głową, o włosach długich, czarnych, roz- strzępionych niedbale, zarośnięty jak niedźwiedź, czarny cały, czerwony na twarzy, łyskał wielki­mi, dzikiemi oczami dokoła. Przed nim stał kubek pele,u miodu, a obok niego oparty o ławę stal duży niemiecki miecz, z rękojeścią w kształcie krzyża. Po [jolach, po dalekich niwach, zakoń­czonych sinem pasmem borów, włóczyły się wielki**, nici babiego lata,, wieszały po drzewa,cli, i na kołpakach współbiesiadników królewskich.

Jeden z nich o głowie dużej ryżym włosem pokrytej, koltunowatym i kędzierzawym, z twa­rzą golą jak u kobiety, o oczkach maleńkich, ziełonawych i niespokojnych, wielkim czerwonym

nosie i ustach szerokich, ubrany w płócienną ko­szule, rozwartą na, piersiach i pasem rzemiennym przepasany, mial właśnie uczepioną u włosów taką nić babiego lata. Hyla ona długa i za każdem wstrząśnieniem głowy, chwiała się śmiesznie.

—              Hej, Zając! zawołał grubym głosem król, zdejmże sobie tę pajęczynę ze łba!

Zając podniósł się na nogi, ale pijany zaraz ciężko usiadł na lawie.

—              .laką pajęczynę, Popielił? zapytał głosem cienkim, piszczącym, co śmiesznie wyglądało przy jego postawie, bo był wielki i gruby, a ręce mial ogromne, obrośnięte i potężne.

—              Ha! ha! ha! zaśmiał się ktoś z pomiędzy siedzących, Zając nie wie, czy żyje.

—              Nie wie, czy żyje! zapiszczał Zając, otóż wiem! i wiecej niż ty Bolku, chocieś mądrala i na Niemcach bywałeś.

" ’Wyciągnął swą wielką, kosmatą rękę, chwy­cił dzban z miodem i przyłożył go do szerokich swych ust. Pił długo, a wypiwszy westchnął głę­boko, obtarł rękawem od świty usta i rzekł:

—              A wiesz ty Dołku i ty Popiela co się święci ty 11 nas w Kruszwicy?

—              No, co? mruknął ponuro Popiel.

—              O! jakiś ty król, kiedy niejwiesz,co się dzie­je u ciebie pod nosem. Malowany król, żebym tak zaraz pęki! Ja się zawżdy dziwię, żeś ty królem został. Mówiłem twoim stryjcom, i Zbiszkowi,

l*

i Leszkowi, i Mieszkowi, i Ziemkowi i wszystkim, żeby ciebie królem nie robili, jeno mnie, Zająca!...

—              Ha! ha! ha! zagrzmiał śmiech między ze- \ branymi; Popiel tylko się nie śmiał, ale patrzał po-( nurym, pełnym błyskawic wzrokiem w pijanego Zająca.

—              I czego wy się śmiejecie? obrócił się Zając do zebranych, co to za głupi naród ci twoi woje­wodowie, Popielu!... ach! jaki głupi naród! Siedzą tu i piją kiepski, chociaż królewski miód, a nie wiedzą, że dzisiaj o dwa stajania ztąd, wspaniała odbędzie sie uczta.

* <

—              Jaka uczta? zapytał Popiel.

Zając wytrzeszczył na niego swe maleńkie oczka, mrugnął niemi kilkakrotnie i począł się śmiać, a śmiał się tak, że mu się tłusty podbródek i tłuściejszy jeszcze brzuch trząsł:

—              Hi! hi! hi! i to mi król. Nic nie wie, nic nie wie! Ty, Popielu, twoich wojewodów powinieneś poobwieszać i potopić w (Jopie jak szczenięta, bo do czego oni są i biednych kmieciom wydzierają ostatnią miarkę krup i ostatnie jagnię z obory za­bierają! I po co ty ich trzymasz?

Teraz wojewodowie się nie śmiali, a król pa­trzał na nich i szydersko się uśmiechał. Zając da­lej zaś mówił:

—              Ja nie jestem żaden wojewoda a wszystko 11 lepiej wiem od nich.

Popiel uderzył niecierpliwie pięścią w stół, | !■

aż dzbany i kubki zadzwoniły i zawołał swym gru­bym głosem:

—              Do biesa, co wiesz? gadaj mi zaraz!

—              O! o! o! piszczał Zając, król się sierdzi, będzie źle.

To rzekłszy nachylił się nad stołem, wlepił swe ruchliwe, maleńkie oczki w Popiela i rzekł:

—              Mój robaczku, mój Oliościaku, mój Popic­iu, nie sierdź się, bo jeszcze królowa usłyszy, pię­kna złotowłosa i niebieskooka Hilderyka i przyj­dzie do nas, a wiesz, że uas nie lubi. Zaszkodzi ci to Chościaku, zaszkodzi.

Wyprostował się, podniósł z czoła włosy, ode­tchnij,! głęboko i mówił:

—              N o, kiedy się sierdzisz Popiel u, to ci po­wiem. Dziś u kołodzieja Piasta postrzyżyny je­go synka i wielka uczta. Wszystkich zaprosił: i Sobiesława i Wladyboja i Bolka Jaszczurkę i kapłanów z gontyny, i mnie Zająca. Zaraz tam idę, zaraz, bo tu niema co robić. Miód kiepski i jeść nie ma co. A Piast zabił wołu i trzech ba- ranów, i gęsi sześć i kur co niemiara, i dwa cielaki i.w puszczy ubil żubra i jelenia, i ma trzy beczki miodu i trzy beczki piwa. Ho! ho! to mi uczta, (lała Kruszwica tam będzie. Rzepicha napiekła podpłomyków i clileba przaśnego i barszczu ugo­towała.

Popiel słuchał tego w milczeniu, potem rzek! ponuro:

—              Piast niecił sobie wyprawia uczty. \V!a-

dyką jest, a mnie co do tego? Powiedz mu tyl­ko Zającu...

Nagle przerwał i wpatrzył się w gościniec, wijący się śród pól i patrzał tak z otwartemi na pół ustami, szepcząc:

—              A to co ?...

Wszyscy odwrócili głowy i patrzą ciekawie na drogę, przysłaniając sobie oczy od słońca, które coraz bardziej chyliło się ku zachodowi. Promie­nie jego padały ukośnie i złocista kurzawa unosiła się nad drogą, którą postępowało wolno, oglądając się na wszystkie, strony dwóch mężów, w długich białych, szatach. Szli oni, mając wysokie kap­tury nadziane na głowy, wspierając się na długich laskach, w tym blasku zachodzącego słońca, ozło­ceni jego promieniami, otoczeni pyłem świetlnym, wyglądali jak jakieś cudowne, nieziemskie, zjawi­ska. Posuwali się wciąż ku dworcowi Popiołowe­mu, a na ich długich, białych szatach słońce zapa­lało oślepiające blaski.

—              Co to ? powtórzył Popiel powstawszy z za stołu i wpatrując się w idących.

—              Hm! mruknął któryś z wojewodów, czy ja wiem? jacyś obcy mężowie, podróżni... 'Bóg ich tam wie.

—              Idą tu, to zaraz się dowiemy! zauważył inny.

Jakoż dwaj mężowie zbliżali się coraz bardziej i już weszli w rozwarte na oścież wrota obejścia, dworskiego. Teraz można im było lepiej się przy-

patrzyć. Mieli więc na sobie długie białe suknie, z grubego sukna przepasane białym, cienkim sznurkiem, u którego wisiały paciorki i wielki krzyż czarny. Nogi mieli bose, jeno w trepki drewniane obute i rzemieniami do nóg przytwier­dzone. Z pod kapturów wyglądały twarze ogorza­łe od słońca, chude, zawiędłe i wielkie brody. Je­den z nich, młodszy, miał brodę jak len złocistą, drugi śnieżnej białości. Szli wspierając się na dłu­gich laskach, u szczytu których widniały takież krzyże, jakie zwieszały im się u pasa. Wszedłszy w obejście dworskie zatrzymali się, spoglądając, dokoła; a właśnie z poza domu wypadło kilka psów i ujadając, zawzięcie., poskoczyło ku po­dróżnym. Jeden zwłaszcza olbrzymi, kudłowaty pies, ulubieniec Popiela, z rozwartą paszczą, uja­dając zajadle, biegł ku podróżnym, gotów ich roz­szarpać. Ale w tejże c.lrwili, starszy, ów sinobro­dy zwrócił się twarzą ku psom; podniósł z powa­gą rękę i psy skomląc przywarowały do ziemi. Właśnie Zając, który się opamiętał pierwszy, sko­czył z ławy i chwyciwszy jakiś kij na podwórzu leżący, począł psy odpędzać, okładając je niemiło­siernie. Skomląc, naszczekując ciągłe, rozżarte z wierz ęt,a uciekły.

Podróżni tymczasem zbliżyli się do stołów pod lipą, gdzie Popiel i jego wojewodowie stali, wszyscy w milczeniu ciekawie pogląd aj ąc na przybyłych. <Ji zatrzymali się wprost króla, zsu­nęli kaptury i wtedy biesiadnicy ujrzeli ich głowy

obnażone, z włosem krótko ostrzyżonym, wygolo­nym tak, że okrągłą czapeczkę, tworzył.

—              Pokój temu domowi i ludziom dobrej woli, rzekł starszy głosem drżącym i poważnym. Mowa jego nie była taka jak wszystkich i widać było, że to obcy. .1 eden nawet z młodszych wojewodów począł śmiać się z wymowy starca i szepnął do ucha sąsiada:

—              .Tak on gada? ni to Niemiec, ni Czech!...

Popie! tymczasem, który nie spuszczał ani na

chwile wzroku z podróżnych, zapytał:

—              Kto jesteście, mężowie?

—              Mnichy zakonu św. P»enedykta! odparł starszy.

—              (Jo to za naród mnichy? jeszczem nie sły­szał o takim narodzie! zauważył Popiel.

—              To nie naród żaden, ale ludzie poświęca­jący się Bogu i niosący światło prawdziwej wiary.

—              Wiary? a to wy może Niemcy i niemiecką wiarę tu niesiecie? Czegóż wy chcecie!

—              Prosić cie chcemy o gościnę. Noc jest bliska, a przez dwa dni i dwie noce błądziliśmy po puszczy co tę ziemię oddziela od Szlązka, i zdrożeni jesteśmy wielce. O gościnę prosimy...

Popiel już miał coś odrzec, gdy nagle odsu­nęło sie okienko we dworze i ukazała sie w niem

*              c              *■

głowa niewieścia, o złotych włosach, krótko ostrzy­żonych i czepcem nakrytych, i rozległ się głos nie­wieści:

—              Popielu! I/opiel u!

Popiel odwrócił się żywo i zawołał:

—              Czego chcesz?

—              Chodź tu do mnie!              < ^ Tedy Popiel mruknął coś niechętnie i krokiem

wolnym wrszedł do dworu. Z sieni, która przedzie­lała cały dworzec na dwie połowy, pchnął drzwi na prawo; przekroczył przez wysoki p7-óg i zna­lazł się w dużej świetlicy o dwóch okienkach zamykanych na drewniane zasuwy. Świetlica była \ wielka, o ścianach wapnem bielonych, o kominie Iz dużym okapem i zapieckiem, wylepiona gliną, 'zawieszona kilku czerwonemi płatami sukna, na których świeciły zbroje, hełm, miecze, łuki, topo- / ry i wielka błyszcząca tarcza, na której namalo­wany byl misternie biały orzeł zrywający się do lotu, w czerwonem polu. Do koła ścian stały ła­wy drewniane, suknem niebieskiem kryte, duży stół a na nim kubki srebrne i talerze. Na środku j świetlicy, w czepcu na głowie, w białej lnianej świtce, w czerwonych butach i krótkiej modrej spódnicy, z mnóstwem paciorków na piersiach stała kobieta. Wysoka była i piękna, a jej duże niebieskie oczy niecierpliwie wpatrywały się w Popiela.

—              Popielu, rzekła, gdy ten tylko wszedł, nie przyjmuj w gościnę tych mężów, jeżeli nie chcesz nieszczęścia na swój dom i na całą krainę sprowadzić.

—              A to czemu, Hihleryko? Podróżni są, jak­że ich nie przyjąć?

—              Oto mi mąż! oto mi król! załamała ręce Hilderyka, ty nie masz w głowie ani krzty mózgu. Nie widzisz-że, że to są Niemcy? mnichy niemieckie? Przyszli tu twe bogi wypędzić, wiarę niemiecką wprowadzić, na zatracenie ciebie i wszystkie!i zawieść. Znam ja ieb. Wszak z rodu Obotrytów idę i wiem co to wiara niemiecka. Wypędź ich, wypędź ich jak najprędzej, psami wyszczuj, żeby ci nie kalali powietrza. O! gdybym ja była kró­lem i mężem, wiedziałabym co zrobić.

—              Oóżbyś zrobiła? zapytał Popiel markotno.

—              ("Jo? kazałabym im kamienie do szyi przy­wiązać i potopiłabym ich w Gople.

—              Ale, co ty mówisz, Plil dery kol zawołał z uśmiechem Popiel. Goście są i pod mój dach weszli, włos im z głowy spaść ni.«»- może.

—              Goście są! goście! tobie kądzie] prząść i barszcz gotować a nie mężem być i królem! Mó­wię, ci, potopić ich, potopić!

—              Nie! zawołał Popiel — tego nie uczynię. Bogowie by mię za to pokarali. Nie uczynię!

—              Ha! jęknęła, załamując ręce, Hilderyka i dodała: to przynajmniej nie przyjmuj ich na noc. Nieszczęście ci sprowadzą, niech sobie idą, dokąd chcą, gdzie ich oczy poniosą.

Mówiąc to zbliżyła się do Popiela i białą rącz­ką gładzić go poczęła po twarzy i złotą główkę, kładąc, mu na ramieniu, szeptała:

—              Mój Popielku, moje, złotko, wypędź ich, wypędź jak najprędzej, bo życie stracisz i tron.

—              Dobrze., Hilderyko, nie przjjme icli do domu, niech sobie gdzieindziej szukają gościny.

I gniewny trochę, mrucząc coś pod nosem zawrócił i ciężkim krokiem wyszedł ze świetlicy. Hilderyka patrzyła za nim a gdy drzwi zamknął, skoczyła do okienka i nadstawiając uszów nadsłu­chiwała, co się dzieje na podwórzu.

(Idy Popiel znalazł się. pod lipą, mężowie wciąż jeszcze stali rozmawiając, z Zającem, a obok nich spostrzegł nową. osobę. l>ył to mężczyzna nizki, krępy, zbudowany jak dąb, z gołą głoAvą

o              jasnych wypłowiałych od słońca włosach, ubra­ny w i.iałą szatę, czerwonym rzemiennym pasem objętą, w postoły lipowe rzemieniami do nóg przy­mocowane. Twarz nie młoda już, ogorzała od słońca i wichrów, okolona była długą, jasną, siwie­jącą gdzieniegdzie brodą. Dwoje siwych oczów, przysłoniętych wielkiemi brwiami patrzało przed siebie śmiało i rozumnie. (Idy Popiel się poka­zał, podszedł do niego, pokłonił nui się, do kolan.

—              Jak się macie władyko Piaście? rzeki Popiel i nie czekając odpowiedzi Piasta, zwrócił się do dwóch podróżnych i nie patrząc im w oczy, rzekł swym grubym, ponurym głosem:

—              Mężowie, jam jest tu królem i nie mogę was przyjąć pod swój dacii. Idźcie gdzie indziej szukać gościny.

Między wojewodami rozległ się szmer nie­zadowolenia, a starszy z podróżnych nadziewając kaptur na głowę., odezwał się:

—              Bądź zdrów, królu Popielu. Nawet psu daje się schronienie a cóź człowiekowi! Pokój niech będzie temu domowi. Pójdź Rodrygu, za­wrócił się do towarzysza, Bóg dał nam namiot swój gwiaździsty i pod namiotem tym spoczniemy. Niegościnna to ziemia i oby Pan nasz Jezus Chry­stus zlał na nią Swą najwyższą łaskę i oświecić ją raczył światłem wiary prawdziwej.

Już mieli ruszyć, gdy nagle władyka Piast zatrzymał ich i rzekł:

...