Zagadnienia na egzamin - Metrologia techniczna.pdf - Opracowania, zagadnienia, ściągi - Poliwer93

ZAGADNIENIA NA EGZAMIN Z METROLOGII:

pomoc Ģ odchyłki podstawowej. Poło Ň enie pola tolerancji wzgl ħ dem linii zerowej mo Ň na

wyznaczy ę – odchyłkami granicznymi, lub – tolerancj Ģ i jedn Ģ odchyłk Ģ .

Poło Ň enie pól tolerancji okre Ļ lanych odchyłk Ģ podstawow Ģ wzgl ħ dem wymiaru nominalnego

przyj ħ to okre Ļ la ę symbolami literowymi: dla wałków przyj ħ to zasad ħ oznaczania małymi

literami, dla otworów za Ļ du Ň ymi literami alfabetu łaci ı skiego.

Zasada stałego wałka h jest to zasada tworzenia pasowa ı , zgodnie z któr Ģ luzy i wciski

wynikaj Ģ z poł Ģ czenia wałka podstawowego z otworami o ró Ň nych polach tolerancji .

1. Tolerancja i pasowania:

a.) UKŁAD TOLERANCJI ĺ REDNIC wg. ISO:

D – wymiar nominalny jest to taki wymiar, wzgl ħ dem którego oznacza si ħ odchyłki

pomiarowe. Ze wzgl ħ du na niedokładno Ļę Ļ rodków wytwarzania oraz zmysłów wykonawcy

wymiary nominalne praktycznie nie s Ģ osi Ģ galne.

B – wymiar górny jest to najwi ħ kszy dopuszczalny wymiar elementu.

A – wymiar dolny to najmniejszy dopuszczalny wymiar elementu.

ES, es – odchyłka górna – odchyłka graniczna b ħ d Ģ ca ró Ň nic Ģ algebraiczn Ģ wymiaru

górnego B w wałka lub otworu B w i wymiaru nominalnego D.

EI, es – odchyłka dolna – odchyłka graniczna b ħ d Ģ ca ró Ň nic Ģ algebraiczn Ģ wymiaru górnego

A w wałka lub otworu A o i wymiaru nominalnego D.

Linia zerowa (0–0) – jest to prosta odpowiadaj Ģ ca wymiarowi nominalnemu, wzgl ħ dem

której okre Ļ la si ħ odchyłki i tolerancje przy ich graficznym przedstawieniu. Odchyłki

dodatnie umieszcza si ħ powy Ň ej linii zerowej, ujemne za Ļ – poni Ň ej.

Otwór podstawowy jest to otwór, którego dolna odchyłka jest równa zeru, EI = 0 , natomiast

wałek podstawowy jest to wałek, którego górna odchyłka jest równa zeru, es = 0 .

Przez pasowanie rozumiemy skojarzenie 2 cz ħĻ ci (otworu i wałka), których poł Ģ czenie daje

charakterystyczne luzy lub wciski mi ħ dzy ich współpracuj Ģ cymi powierzchniami. Ogólnie

pasowanie mo Ň emy podzieli ę na stałe (brak ruchu wzgl ħ dnego) i ruchome (ruch wzgl ħ dny

pasowanych cz ħĻ ci).

Tolerancja pasowania T p jest sum Ģ tolerancji otworu T o i tolerancji wałka T w tworz Ģ cych

poł Ģ czenie i mo Ň emy traktowa ę j Ģ jako miar ħ dokładno Ļ ci pasowania elementów:

b.) UKŁAD PASOWA İ :

Podobnie jak poło Ň enie pola tolerancji wymiaru, równie Ň poło Ň enie pola tolerancji wzgl ħ dem

linii zerowej mo Ň na okre Ļ li ę 2 sposobami – luzami (S) lub wciskami (N) granicznymi:

Tworzenie pasowa ı powinno si ħ odbywa ę wg zasady stałego otworu (z odchyłk Ģ

podstawow Ģ H) lub wg zasady stałego wałka (z odchyłk Ģ podstawow Ģ h).

Zasada stałego otworu H jest to zasada tworzenia pasowa ı , zgodnie z któr Ģ ró Ň ne luzy i

wciski wynikaj Ģ z poł Ģ czenia otworu podstawowego z wałkami o ró Ň nych polach tolerancji.

T p

lub

T p

max

min

max

min

TOLERANCJA JEST ZAWSZE DODATNIA!!!

Rodzaj pasowania 2 cz ħĻ ci zale Ň y od wzajemnego pasowania pól tolerancji obu ł Ģ czonych

elementów. Ze wzgl ħ du na poło Ň enie wyró Ň niamy 3 podstawowe rodzaje pasowa ı :

– lu Ņ ne (S), – mieszane (luz – S lub wcisk – N), – ciasne (N).

Zbiór warto Ļ ci odchyłek został opracowany w taki sposób, Ň e dla znormalizowanych warto Ļ ci

tolerancji IT okre Ļ lono odpowiednie poło Ň enie pola tolerancji wzgl ħ dem linii zerowej za

c.) tolerancja k Ģ tów i sto Ň ków,

d.) PARAMETRY CHROPOWATO ĺ CI POWIERZCHNI:

Wysoko Ļę wzniesienia chropowato Ļ ci y p jest to odległo Ļę najwy Ň szego punktu wzniesienia

od linii Ļ redniej chropowato Ļ ci w przedziale odcinka elementarnego l.

Gł ħ boko Ļę wgł ħ bienia linii chropowato Ļ ci y v jest to odległo Ļę najni Ň szego punktu

wgł ħ bienia od linii Ļ redniej profilu chropowato Ļ ci w przedziale odcinka elementarnego l.

ĺ rednie odchylenie profilu chropowato Ļ ci R a jest to Ļ rednia arytmetyczna warto Ļę

bezwzgl ħ dnych odchyle ı profilu y od linii Ļ redniej m w przedziale odcinka elementarnego l

Maksymalna wysoko Ļę wzniesienia profilu chropowato Ļ ci R p to odległo Ļę od linii

wzniesie ı profilu chropowato Ļ ci do linii Ļ redniej w przedziale odcinka elementarnego l.

Maksymalna gł ħ boko Ļę wzniesienia profilu chropowato Ļ ci R p to odległo Ļę od linii

wgł ħ bie ı profilu chropowato Ļ ci do linii Ļ redniej w przedziale odcinka elementarnego l.

( )

Poło Ň enia pól tolerancji wzgl ħ dem Ļ rednic nominalnych s Ģ okre Ļ lone odchyłkami

podstawowymi: doln Ģ EI dla gwintów wewn ħ trznych i górn Ģ es dla gwintów zewn ħ trznych.

W zale Ň no Ļ ci od warto Ļ ci odchyłek podstawowych (EI i es) ustala si ħ poło Ň enia pól tolerancji.

Poło Ň enia (E, F) G, H przewidziano dla gwintów wewn ħ trznych, a (d) e, f, g, h dla gwintów

zewn ħ trznych. Nowa norma nie przewiduje poło Ň e ı pól tolerancji E i F dla nakr ħ tek i d dla

Ļ rub.

e.) TOLERANCJA PASOWANIA ZŁ ġ CZY GWINTOWYCH:

Charakter pasowania gwintów jest okre Ļ lony przez wzajemne poło Ň enie pól tolerancji

Ļ rednicy zewn ħ trznej i podziałowej gwintów Ļ ruby i nakr ħ tki. W prasowaniu lu Ņ nym pole

tolerancji gwintu Ļ ruby jest poło Ň one poni Ň ej pola tolerancji gwintu nakr ħ tki. Pasowanie

suwliwe jest szczególnym przypadkiem pasowania lu Ņ nego.

Rozró Ň niamy nast ħ puj Ģ ce symbole dotycz Ģ ce pasowania gwintu :

T D1 – tolerancja Ļ rednicy wewn ħ trznej gwintu wewn ħ trznego,

T D2 – tolerancja Ļ rednicy podziałowej gwintu wewn ħ trznego,

EI – dolna odchyłka Ļ rednic gwintu wewn ħ trznego,

ES – górna odchyłka Ļ rednic gwintu wewn ħ trznego,

ei – dolna odchyłka Ļ rednic gwintu zewn ħ trznego,

es – górna odchyłka Ļ rednic gwintu zewn ħ trznego,

T d – tolerancja Ļ rednicy zewn ħ trznej gwintu zewn ħ trznego,

T d2 – tolerancja Ļ rednicy podziałowej gwintu zewn ħ trznego.

Maksymalna wysoko Ļę chropowato Ļ ci R m jest odległo Ļ ci Ģ mi ħ dzy najwy Ň szym i

najni Ň szym punktem profilu przedziale odcinka elementarnego l.

Wysoko Ļę chropowato Ļ ci wg 10 punktów R z jest Ļ redni Ģ arytmetyczn Ģ warto Ļ ci

bezwzgl ħ dnych warto Ļ ci pi ħ ciu najwy Ň szych wzniesie ı i gł ħ boko Ļ ci pi ħ ciu najni Ň szych

wgł ħ bie ı profilu chropowato Ļ ci w przedziale odcinka elementarnego l.

f.) BŁ Ħ DY KZTAŁTU:

Odchyłka kształtu jest to ró Ň nica kształtu elementu rzeczywistego i kształtu opowiadaj Ģ cego

elementu nominalnego. Warto Ļ ci Ģ odchyłki jest najwi ħ ksza odległo Ļę punktów elementu

rzeczywistego od elementu przylegaj Ģ cego kierunku normalnym do elementu przylegaj Ģ cego.

Tolerancja kształtu jest to najwi ħ ksza dopuszczalna odchyłka kształtu ograniczaj Ģ ca

przedział odchyłek dopuszczalnych.

powierzchni zmniejszaj Ģ si ħ proporcjonalnie do wzrostu warto Ļ ci odchyłki. powierzchni

rzeczywistej s Ģ krzywoliniowe – wkl ħ słe.

Odchyłka walcowo Ļ ci jest to najwi ħ ksza odległo Ļę Ș punktów powierzchni rzeczywistej od

powierzchni walca przylegaj Ģ cego w granicach przekroju cz Ģ stkowego.

Odchyłka zarysu przekroju wzdłu Ň nego jest to najwi ħ ksza odległo Ļę Ș punktów tworz Ģ cej

rzeczywistej powierzchni walcowej od odpowiadaj Ģ cej jej tworz Ģ cej powierzchni walca

przylegaj Ģ cego w płaszczy Ņ nie przechodz Ģ cej przez o Ļ walca przylegaj Ģ cego w granicach

obszaru cz Ģ stkowego.

Odchyłka prostoliniowo Ļ ci:

g.) bł ħ dy poło Ň enia,

h.) koła z ħ bate.

2. Przyrz Ģ dy pomiarowe:

a.) wzorce (płytki, liniały,…)

b.) przyrz Ģ dy ( suwmiarka , mikrometr, czujniki , mikroskop, k Ģ tomierz , poziomnice ,…).

SUWMIARKA:

Przyrz Ģ dy suwmiarkowe tworz Ģ grup ħ najbardziej rozpowszechnionych przyrz Ģ dów

pomiarowych – stosowanych bezpo Ļ rednio w wymiarowej kontroli drobnych cz ħĻ ci maszyn.

Przyrz Ģ dem suwmiarkowym nazywa si ħ przyrz Ģ d, w którym po prowadnicy zaopatrzonej w

podziałk ħ kreskow Ģ przesuwa si ħ suwak. Popularnie zwany noniuszem, słu ŇĢ cy do

zwi ħ kszenia dokładno Ļ ci odczytywania wyniku pomiaru.

Wypukło Ļę jest to odchyłka prostoliniowo Ļ ci lub płasko Ļ ci elementu charakteryzuj Ģ ca si ħ

tym, Ň e jej warto Ļę zmniejsza si ħ od granic obszaru cz Ģ stkowego w kierunku jej Ļ rodka.

Wkl ħ sło Ļę jest to odchyłka prostoliniowo Ļ ci lub płasko Ļ ci elementu charakteryzuj Ģ ca si ħ tym,

Ň e jej warto Ļę zwi ħ ksza si ħ od granic obszaru cz Ģ stkowego w kierunku jej Ļ rodka.

Szczególne przypadki odchyłki walcowo Ļ ci i odchyłki zarysu przekroju

wzdłu Ň nego:

Sto Ň kowo Ļę jest to odchyłka walcowo Ļ ci lub odchyłki zarysu przekroju wzdłu Ň nego Ș

powierzchni walcowej, których warto Ļę zmienia si ħ proporcjonalnie do odległo Ļ ci od granicy

obszaru cz Ģ stkowego. ĺ rednice odpowiednich przekrojów poprzecznych powierzchni

zmniejszaj Ģ si ħ proporcjonalnie do wzrostu warto Ļ ci odchyłki i odwrotnie. Tworz Ģ ce

powierzchni rzeczywistej s Ģ prostoliniowe lecz nie równoległe.

Baryłkowo Ļę jest to odchyłka walcowo Ļ ci lub odchyłki zarysu przekroju wzdłu Ň nego Ș

powierzchni walcowej charakteryzuj Ģ cej si ħ tym, Ň e ich warto Ļę zmniejsza si ħ od granic

obszaru cz Ģ stkowego w kierunku jego Ļ rodka. ĺ rednice odpowiednich przekrojów

poprzecznych powierzchni zmniejszaj Ģ si ħ proporcjonalnie do zmniejszenia warto Ļ ci

odchyłki. Tworz Ģ ce powierzchni rzeczywistej s Ģ krzywoliniowe – wypukłe.

Siodłowo Ļę jest to odchyłka walcowo Ļ ci lub odchyłki zarysu przekroju wzdłu Ň nego Ș

powierzchni walcowej charakteryzuj Ģ cej si ħ tym, Ň e warto Ļę zwi ħ ksza si ħ od granic obszaru

cz Ģ stkowego w kierunku jego Ļ rodka. ĺ rednice odpowiednich przekrojów poprzecznych

Suwmiarka dwustronna z gł ħ boko Ļ ciomierzem

1. prowadnica

2. suwak

4. szcz ħ ka płasko-kraw ħ dziowa

6. szcz ħ ka kraw ħ dziowo wewn ħ trzna

8. zacisk

9. płaska pow. pomiarowa

11. podziałka prowadnicy

12. podziałka suwak

Odchyłka okr Ģ gło Ļ ci:

Owalno Ļę jest to odchyłka okr Ģ gło Ļ ci Ș , której warto Ļę zmienia si ħ w ten sposób, Ň e zarys

rzeczywisty tworzy figur ħ zbli Ň ona do elipsy, której Ļ rednice (najwi ħ ksza i najmniejsza)

wyst ħ puj Ģ w kierunkach wzajemnie prostopadłych.

Graniasto Ļę jest to odchyłka okr Ģ gło Ļ ci Ș , której warto Ļę zmienia si ħ w ten sposób, Ň e zarys

rzeczywisty tworzy figur ħ zbli Ň ona do wielok Ģ ta foremnego z zaokr Ģ glonymi bokami i

wierzchołkami.

CZUJNIKI:

K Ģ tomierz poziomicowy.

– za pomoc Ģ 2 par wałeczków:

K ġ TOMIERZ:

POZIOMNICE:

3. Techniki pomiarowe:

a.) otworów,

b.) wałków,

c.) K ġ TÓW I STO ņ KÓW:

Pomiar liniałem sinusowym:

Pomiary k Ģ tomierzami:

Pomiar za pomoc Ģ wałeczków pomiarowych:

– par Ģ jednakowych wałeczków:

K Ģ tomierz ogólnego przeznaczenia – uniwersalny , K Ģ tomierz optyczny.

Pomiar z u Ň yciem wałeczków pomiarowych:

a.) metoda trzech wałeczków:

Dokładn Ģ metod Ģ pomiaru Ļ rednicy podziałowej jest pomiar z u Ň yciem 3 wałeczków

pomiarowych o jednakowej Ļ rednicy d w dobranej w zale Ň no Ļ ci od podziałki p i k Ģ ta 2 ŋ

zarysu gwintu. Pomiar wykonuje si ħ metoda po Ļ redni Ģ . Bezpo Ļ rednio mierzy si ħ rozstawienie

wałeczków M p uło Ň onych we wr ħ bach gwintu. Odległo Ļę M p mierzy si ħ uniwersalnymi

przyrz Ģ dami pomiarowymi.

c.) metoda jednego wałeczka:

ĺ rednic ħ podziałow Ģ gwintów wielozwojnych o tolerowanej Ļ rednicy zewn ħ trznej mierzy si ħ

z u Ň yciem 1 wałeczka pomiarowego. Odległo Ļę M p okre Ļ la si ħ za pomoc Ģ mikrometru lub

innych przyrz Ģ dów pomiarowych, np. optimetru pionowego. ĺ rednic ħ podziałow Ģ obliczamy,

korzystaj Ģ c z zale Ň no Ļ ci:

d.) POMIAR GWINTÓW ( ĺ REDNICA PODZIAŁOWA):

ĺ rednic ħ podziałow Ģ gwintu mo Ň emy mierzy ę zarówno metod Ģ stykow Ģ jak i optyczn Ģ .

STYKOWE

(

)

ĺ rednic ħ podziałow Ģ d 2 mierzonego gwintu oblicza si ħ z zale Ň no Ļ ci:

sin

Pomiar za pomoc Ģ mikrometra:

Mikrometry do pomiarów gwintów MMGe wyposa Ň ony jest w komplet wymiennych

ko ı cówek pomiarowych o okresowym kształcie. Ko ı cówk ħ sto Ň kow Ģ osadza si ħ we

wrzecionie , a ko ı cówk ħ pryzmatyczn Ģ – w nastawnym kowadełku mikrometru. Par ħ

ko ı cówek dobiera si ħ do mierzonego gwintu w zale Ň no Ļ ci od jego podziałki.

Niepewno Ļę pomiarów Ļ rednic podziałowych gwintów do 100 mm mikrometrami do gwintów

mie Ļ ci si ħ w granicach od ±40µm do ±150µm.

natomiast dla gwintu metrycznego otrzymujemy:

(

)

d 2 = 2M p – d – 3d w + 0,866 P

sin

gdzie:

M p – Ļ rednia arytmetyczna z 2 pomiarów w płaszczyznach wzajemnie prostopadłych,

M p – zmierzone rozstawienie wałeczków,

d w – Ļ rednica zewn ħ trzna gwintu zmierzona z t Ģ sam Ģ dokładno Ļ ci Ģ co odległo Ļę M p .

d w – Ļ rednica wałeczków pomiarowych,

ŋ – k Ģ t pochylenia boku zarysu,

P – podziałka gwintu (skok),

p – suma poprawek wynikaj Ģ cych z bł ħ dów.

b.) metoda dwóch wałeczków:

ĺ rednic ħ podziałow Ģ gwintów o małej liczbie zwojów mierzy si ħ z u Ň yciem 2 wałeczków . W

tym przypadku Ļ rednic ħ podziałow Ģ oblicza si ħ ze wzoru:

(

)

sin

gdzie:

M p – zmierzone najwi ħ ksze rozstawienie wałeczków,

d w – Ļ rednica wałeczków,

P – podziałka gwintu (skok).

OPTYCZNE:

Pomiar za pomoc Ģ mikroskopu:

W celu pomiaru Ļ rednicy podziałowej na mikroskopie linie przerywan Ģ okularu doprowadza

si ħ do pokrycia z bokiem zarysu gwintu, (rys.). ĺ rodek krzy Ň a okularu powinien si ħ

znajdowa ę w przybli Ň eniu w połowie długo Ļ ci boku zarysu. Wymiar Ļ rednicy podziałowej

b ħ dzie okre Ļ lony z ró Ň nicy 2 wskaza ı układów odczytowych przesuwu poprzecznego

(np.d 2 =I 1(1) – I 1(2) ). Pierwszego odczytu dokonuje si ħ po ustawieniu krzy Ň a na zarysie I 1(1) ,

drugiego – po przesuni ħ ciu gwintu prostopadle do osi głównej gwintu i ustawieniu na zarysie

I 1(2) . Dokładno Ļę pomiaru mo Ň na zwi ħ kszy ę poprzez zastosowanie no Ň yków pomiarowych.

Pomiar grubo Ļ ci z ħ ba obejmuj Ģ cy n z ħ bów:

Pomiar jest oparty na zasadzie powstawania ewolwenty. Jest to pomiar bezodniesieniowy.

e.) POMIAR GRUBO ĺ CI Z Ħ BA KOŁA Z Ħ BTEGO:

f.) POMIAR BŁ Ħ DÓW KSZTAŁTU:

Grubo Ļę z ħ ba w kole z ħ batym jest najcz ħĻ ciej kontrolowan Ģ wielko Ļ ci Ģ . Stosuje si ħ ró Ň ne

sposoby pomiaru ró Ň nych grubo Ļ ci z ħ ba, zale Ň nie od warunków oraz postawionych wymaga ı

technicznych. Teoretycznie grubo Ļę z ħ ba, mierzona po łuku koła podziałowego w kole o

z ħ bach normalnych – zerowych, jest równa szeroko Ļ ci wr ħ bu:

Pomiar odchyłki okr Ģ gło Ļ ci

a.)metody bezodniesieniowe:

Pomiar grubo Ļ ci z ħ ba za pomoc Ģ wałków wkładanych w przeciwległe wr ħ by:

Do pomiaru u Ň ywa si ħ 2 wałków o jednakowych Ļ rednicach. Wałki te wkładamy w

przeciwległe wr ħ by i mierzymy wymiar M mikrometrem. Wielko Ļę M jest inna przy parzystej

i przy nieparzystej liczbie z ħ bów.

Dla parzystej liczby z ħ bów:

= p

Pomiar grubo Ļ ci z ħ ba suwmiark Ģ modułow Ģ :

= 2

W pomiarach warsztatowych do oceny grubo Ļ ci z ħ ba stosuje si ħ suwmiark ħ modułow Ģ ,

b ħ d Ģ c Ģ najprostszym przyrz Ģ dem pomiarowym.

Dla parzystej liczby z ħ bów:

cos

metody odniesieniowe:

g.) POMIAR CHROPOWATO ĺ CI:

Pomiar za pomoc Ģ mikrointrerferometru:

Pomiar za pomoc Ģ mikroskopu Schmaltza:

Zagadnienia na egzamin - Metrologia techniczna.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: