28. MALARSTWO NIDERLANDZKIE XV WIEKU:
- Uwarunkowania historyczno-socjologiczne.
- Twórczość mistrzów : Melchiora Broederlama, Roberta Campin, Jana van Eycka, Petrusa Christusa, Rogiera van der Weyden, Hansa Memlinga.
- Epigoni przełomu XV i XVI wieku.
Uwarunkowania historyczno-socjologiczne.
*Umiejętność przedstawiania z niesamowitym artyzmem realnej rzeczywistości w obrazach.
Bogactwo przedstawień, piękno barw bądź nasyconych bądź przejrzystych, niedościgła finezja modelunku i spokojna zawartość kompozycji. Bogactwo szczegółów, które nie prowadzi do chaosu. Każda postać i każdy przedmiot zajmuje określone przez autowa miejsce.
Sztuka wczesnego średniowiecza przypominała raczej pismo obrazkowe – artyści z właściwą dla epoki rezerwą traktowali przedstawianie pięknych form. Dzieła, zamiast samej formy ukazywały kilka charakterystycznych cech jakiegoś kształtu (uproszczenia). Z czasem zaczęło się to zmieniać.
W XIII wieku ukształtowało się przekonanie, że nie tylko istoty świata ducha godne są uwagi artystów, lecz również człowiek i natura. Są one bowiem także dziełami Boga i są uczestnikami kryjącego się w nim piękna. Od, ok. XIV w. w sztuce pojawia się więc coraz więcej pięknych wizerunków człowieka i natury.
*Św. Bonawentura i jego definicja obrazu: „Obraz – uczy, budzi nabożne uczucia i wspomnienia.”
*Emil Zola i jego definicja obrazu: „Obraz – wycinek natury oglądany przez temperament.”
Próba pogodzenia NATURALIZMU z tysiącletnimi TRADYCJAMI CHRZEŚCIJAŃSTWA – SYMBOLIZM
O dziełach Jana Van Eycka :
„U niego znaczenia przybrały postać realną, lub inaczej mówiąc, każdy realny szczegół nasycony został znaczeniami.”
Jan Białostocki:
„W tym czasie sztuka wywalczyła sobie prawo, które z czasem stało się obowiązkiem, by dawne, a później coraz to nowe idee przekazywać w pięknej formie. Coraz częściej ubiegano się o posiadanie obrazów, tylko dlatego, że znajdowano w nich radość jako w godnych podziwu i rzadkich przedmiotach.”
U mieszczan ceniących w pierwszym rzędzie rzemiosło, największe uznanie zyskiwały dzieła, w których artyście udało się osiągnąć doskonałe podobieństwo do rzeczywistości.
Iluzja
*-Nowa technika malowania farbami olejnymi („dzięki technice olejnej kolory zyskały głębię, światło we wnętrzach poczęło wibrować i dawało się nawet stworzyć w nich wrażenie obecności powietrza”)
-coraz większa popularność obrazów tablicowych
[Malarstwo flamandzkie, poprzedza Gotyk międzynarodowy lat ok. 1400.
Mecenasami oraz zleceniodawcami były najczęściej dwory książęce i wyższa szlachta.
Finezję tego stylu (nawet jego przerafinowanie) zwykło się tłumaczyć arystokratycznym zamiłowaniem do elegancji, wytworności i przepychu(mimo, że formy nie zmieniały się gdy zamawiającym był mieszczanin.)
Poł. XIV w. – 1415-20 – Ostatni Złoty Wiek iluminatorstwa
Iluminatorzy podejmuję te same zagadnienia formalne jakie zaprzątały umysły malarzy tego czasu.
Bracia Jan, Pol i Herman Limbourg
„Godzinki Księcia de Berry”, ok. 1410.
*Księgi Godzinek, to specjalny, późnośredniowieczny rodzaj modlitewników dla ludzi świeckich, będący odpowiednikiem brewiarza. Modlitwy złożone głównie z fragmentów psalmów, dostosowane były do roku kościelnego i towarzyszył im kalendarz oraz miniatury przedstawiające w krajobrazie ludzi zajętych czynnościami charakterystycznymi dla poszczególnych miesięcy.
O Braciach Limbourg „Ich obrazy, a zwłaszcza słynne ilustracje miesięcy ewokują atmosferę świata na poły z marzeń sennych, na poły świata powszedniości, świata wyobraźni i uchwytnej rzeczywistości.”
Cechy sztuki Braci Limbourg:
-każdy szczegół jest niemalże doskonały (Bracia przez wiele lat trudnili się złotnictwem)
-trafne, wyjątkowe obserwacje- na jednej z miniatur widnieje nie tylko postać oracza ale i jego cień
-intensywne (nie jaskrawe) barwy, zestawiane z największą subtelnością
-wierne odtwarzanie ludzi i przedmiotów
-troska o efekty dekoracyjne (*moda burgundzka – spiczaste buty, nakrycia głowy na kształt turbanów, ząbkowane lub faliste obrzeża sukien, bogato haftowane złotą nicią sięgające aż do ziemi płaszcze )
-studiowanie natury ]
Zakłada się, że historia tablicowego malarstwa niderlandzkiego zaczęła się od Mistrza z Flemalle, inaczej znanego jako Robert Campin.
Pojawienie się dzieł Mistrza z Flemalle oznacza koniec panowania gotyku międzynarodowego i początek szkoły flamandzkiej, która, w XV w. zdobyła ogromną sławę.
Jego dzieła odznaczają się niezwykłym realizmem.
Charakterystyczna dla Flamandów – UKRYTA SYMBOLIKA
Nie malowali aureoli nad głowami świętych, a sygnalizowali jej obecność jednym lub dwoma cienkimi promykami (nigdy grubymi, sztywnymi kołami co było zwyczajem Włochów).
Chodziło im zapewne o to, by nie zewnętrzne akcesoria decydowały o świętości postaci, lecz ich spokój i poważne skupienie.
O malarstwie niderlandzkim mówi się, że jest „ZWIERCIADŁEM ŚWIATA”
„Treści malarstwa niderlandzkiego to metafory ucieleśniające rzeczy duchowe.”
O sytuacji w XV w. Johan Huizing (wybitny znawca historii XV w.) :
„… Był to okres straszliwej depresji, gorzkiego pesymizmu. Ludzie w tym stuleciu, żyli w nieustannym strachu, w poczuciu stałego zagrożenia w postaci niesprawiedliwości i przemocy, w stałej obawie przed piekłem i Sądem Ostatecznym, zarazą, ogniem i głodem, przed diabłem i czarownicami.”
Pomijając sporadyczne wyjątki (van der Goes), malarze uwiecznili dostojną, pogodną, a nawet promienną stronę tego stulecia.
-perspektywa liniowa (geometryczna) – (promieniowa) piramida widzenia
-perspektywa powietrzna
W malarstwie niderlandzkim wykształcił się trójstopniowy obraz planów barwnych- w celu uzyskania sugestywnego wyrazu głębi pejzażu
1- ciepły brunatny
2- ciepły zielony
3- zimny niebieski
Kolorystyka:
-szeroka gama barwna
-żywe intensywne, nasycone barwy, m.in. białemu gruntowi
-zróżnicowanie barwne planów określa przestrzeń w obrazie
Światłocień:
-światło pada spoza obrazu
-światło naturalne, dzienne lub ponad naturalne – np. bijące od leżącego Dzieciątka Jezus
-światło modeluje kształty postaci i przedmiotów, różnicuje materię
-współtworzy materialność przedmiotów
Walor – zróżnicowanie natężenia tonu barwy :
„Zwiastowanie” Jan van Eyck – szata Marii!
Melchior Broederlam (czynny 1378-1409)
-„Ołtarz z Dijon, Zwiastowanie” 1394-1399.
-Kompozycja symultaniczna,
-Złożoność architektury ma charakter symboliczny.
-Zestawienie architektury gotyckiej i orientalnej.
-Ukryta symbolika:
-Lilia w wazonie- czystość Marii
-Światło- nowe światło mające przynieść ludziom zbawienie
-Mieczyk – symbol boleści
„Ołtarz z Dijon,
Ofiarowanie w Świątyni i ucieczka do Egiptu”
1394-1399.
-kompozycja symultaniczna
-miękkie, nasycone kolory
- przepiękny pejzaż,
którego urok podnosi droga wijąca się wśród skał
- na zakręcie – spadający z kolumny posąg bożka –
ilustracja jednego z apokryficznych tekstów :
„Gdy mały Jezus uciekając przybył do Egiptu”
-ciekawa zabawa z perspektywą-
źródło na pierwszym planie stwarza wrażenie oddalenia grupy,
a ścieżka biegnąca w głąb wzmaga wrażenie przestrzeni na obrazie –
prymitywna metoda,
którą posługiwali się malarze późnego średniowiecza, gdy zaczęli żywiej interesować się krajobrazem
Ołtarz z Dijon to tryptyk, którego część centralną oraz wewnętrzne partie s dekorowane są rzeźbami a skrzydła od strony zewnętrznej – malowidłami Melchiora Broederlama.
- Wewnątrz
Twórczość Broederlama stała się inspiracją, m.in. dla Jana van Eycka. Podobnie jak u Broederlama – w dziełach van Eycka wyraźnie zaznaczony jest kontrast między krajobrazem przedstawionym w tonacji zielonej i brązowej a ludźmi ubranymi w jaskrawoczerwone i niebieskie szaty. U Broederlama postacie ludzkie są jednak mniej plastyczne niż u Jana van Eycka.
Robert Campin, zw. Mistrzem z Flemalle
„Malarze żyją w dwóch światach – w świecie dostrzegalnym zmysłami, który stanowi źródło ich realizmu i w świecie pozaziemskim ”
Obrazy przesycone są światłem Boskim
Większość z jego obrazów przedstawia wnętrza mieszkalne
- Kompozycja- dominują formy prostokątne, często są to prostokąty ustawione pionowo
-Stworzył własną, realistyczną wizję świata
-Malował liczne obrazy o tematyce Biblijnej i portrety
-„Portret mężczyzny (w czerwonym turbanie)” 1400-1410
-twarz modelowana trójwymiarowo
-ujęcie en trois quarts – częściowo zwrócony w bok
-niezwykły światłocień
-„Portret kobiety” 1430
-ręce schowane w długie rękawy
-wyrazistość białego nakrycia głowy
-ciepła karnacja
-„Św. Weronika”, ok. 1410
-ukazanie PRZEZROCZYSTEJ, poskładanej tkaniny
-„Boże Narodzenie”, ok. 1420-1425
-bardzo podwyższony horyzont
-niezwykła dbałość o szczegóły
-zwarte, potężne postacie,
które wychodzą jakby poza płaszczyznę obrazu
-pejzaż zaczyna nabierać cech nierozerwalnej,
autonomicznej całości
-niedowierzająca położna, której za wątpienie uschła ręka
-Tryptyk Mistrza z Flémalle, (Ołtarz z Mérode/Tryptyk Zwiastowania), ok. 1425
-ukryta symbolika
-biała tkanina- symbol czystości
-lwy-mądrość
-książka, modlitewnik – symbol Marii
-Maria siedzi na ziemi- podkreślenie jej pokory
(takie ujęcie pojawia się często w malarstwie włoskim)
-widok ulicy z okna Józefa –
najstarsze przedstawienie tego tematu w malarstwie flamandzkim
-pułapka na myszy- przynętą pułapki, na którą miał się złapać szatan jest sam Św. Józef w służbie zbawienia ludzkości
-z lewej – postacie donatorów
-Tryptyk z Werl, Donator ze Św. Janem Chrzcicielem i Św. Barbarą ,1438
-środkowa część dzieła zaginęła i jest nieznana
Jan van Eyck 1390- 1441
-Ołtarz Gandawski (Adoracja Mistycznego Baranka) ,1438
-En Grisaille – malowidło monochromatyczne naśladujące płaskorzeźbę, rzeźbę czy sztukaterię, wykonane kolorem szarym w różnych odcieniach do białego i czarnego włącznie; czasem w brązach – patrz Jan van Eyck, Ołtarz Gandawski – Kain i Abel
Czasem podkreślano w ten sposób boskość, świętość, nieziemskość postaci
-ołtarz ma dwie sfery: niebiańską u góry i ziemską na dole
-gra realności z widzem- prawdziwe ramy drewniane i domalowane cienie
-napis na ramie Ołtarza Gandawskiego:
„Wytrawny w sztuce malarskiej – nie masz nadeń większego- mnożący piękno- Apelles jemu nierówny- Jan obficie tworzący na prośbę Joosta Vijdta, wierszem tym zaprasza do obejrzenia dzieła.”
-światłocień!
-Otwarte okno z pejzażem miejskim interpretowane jako sfera życia codziennego-świeckiego
-zewnętrzna strona ołtarza stanowi zapowiedź wewnętrznej jego części
-Madonna Kanclerza Rolin ,1435
-Madonna kanonika van der Paele, 1436
-boskie, ponadczasowe światło
-Badacz David G. Carter odkrył na zbroi św. Jerzego odbicie człowieka, prawdopodobnie autora obrazu
-Małżeństwo Arnolfinich ,1434
-Madonna w kościele/Madonna jako Kościół, 1426
-światłocień wydobywający trójwymiarowość Marii
-niezwykłe studium architektury
Petrus Christus
Prawdopodobnie był uczniem Jana van Eycka. Inspirował się dziełami Rogera van der Weyden.
-Madonna, 1445
-malowanie widocznych części ciała na podobieństwo form geometrycznych (zdarza się w późniejszych pracach van Eycka)
-cechy charakterystyczne dla Rogera van der Weyden – umieszczenie postaci pod łukiem arkadowym
i otwierający się za nimi kwitnący krajobraz
-Christus umieścił w sposób tradycyjny postać za arkadą
-charakterystyczna dla Christusa fizjonomia postaci –
duża głowa i wielkie oczy osadzone w nieco pustej,
pozbawionej wyrazu twarzy
-dominują kolory brązowe i kasztanowe
-Narodzenie, ok. 1450
-scena umieszczona wewnątrz rzeźbionego łuku
-po obu stronach łuku widoczne są rzeźbione wizerunki Adama i Ewy
-powyżej płaskorzeźby przedstawiają Ce sześć scen z Księgi Rodzaju, od wygnania z Raju do zabicia Abla przez Kaina
-Opłakiwanie, 1455-1460 -Portret dziewczyny - po 1460
...
question90