Normy dotyczące umowy ubezpieczenia znajdują się w kodeksie cywilnym w art. 805-834 kc. Są to ogólne ramy prawne, w których musi się mieścić każda umowa ubezpieczenia. Przepisy tam zawarte mogą mieć różny charakter jeśli chodzi o sposób stosowania.
Wyróżniamy:
· przepisy imperatywne (bezwzględnie obowiązujące)
· przepisy semi-imperatywne
· przepisy dyspozytywne (względnie obowiązujące).
Zasada ubezpieczeń umownych mówi, że warunkiem powstania stosunku ubezpieczenia jest zawarcie umowy ubezpieczenia. Umowa jest zatem jedynym źródłem stosunku ubezpieczenia. Nie może on powstać np. w drodze ustawy lub decyzji administracyjnej.Wymienione przepisy kodeksu cywilnego nie mają zastosowania do ubezpieczeń morskich oraz reasekuracji.
Specyfikę umowy ubezpieczenia na tle innych rodzajów umów można pokazać poprzez określenie charakteryzujących ją cech prawnych:
dwustronnie zobowiązująca- to taka, która dla obu stron stwarza prawa i obowiązki, czyli że każda strona w tym stosunku zobowiązaniowym jest jednocześnie wierzycielem i dłużnikiem (np. umowy sprzedaży, kontraktacji, przewozu, najmu, spedycji).
kwalifikowana- taka która może być zawierana tylko przez profesjonalistę (osobę stale, zawodowo i zarobkowo trudniącą się tego daną działalnością).
nazwana-umowa posiadająca szczególną regulację ustawową - do umowy takiej odnosi się grupa przepisów prawa, gdzie określone są wzajemne uprawnienia i obowiązki stron właściwe dla stosunku prawnego danego rodzaju
losowa-jej treść, rozmiar świadczenia, a nawet samo jego istnienie są zależne od zaistnienia pewnego zdarzenia określonego np. w umowie ubezpieczenia, umowie gry lub zakładu
przyczynowa (kauzalna)- umowa, w której przyczyna jest elementem koniecznym i wpływa na jej ważność
odpłatna- Umowa ma charakter odpłatny gdy obie strony odnoszą pewne korzyści majątkowe, np. przy umowie sprzedaży, dostawy, przewozie itp.
Wzajemna- Ich cechą charakterystyczną jest to, że świadczenie jednej strony stanowi ekwiwalent świadczenia drugiej, przy czym decyduje o tym subiektywne przeświadczenie stron, a nie obiektywna miara wartości (np. sprzedaż, najem, dzierżawa).
adhezyjna- to kategoria umów, których najważniejsze warunki określa jeden z kontrahentów, zwykle ekonomicznie silniejszy występujący często w pozycji monopolistycznej, drugi natomiast może je zaakceptować i przystąpić do umowy lub zrezygnować z jej zawarcia. Cechą umów adhezyjnych jest ich powtarzalność, masowość i w zasadzie jednakowa treść.
Konsensualna-zostaje zawarta, gdy dwie lub więcej stron złożą zgodne oświadczenia woli
kontrakt najwyższego zaufania- umowa ubezpieczenia, w której ubezpieczyciel podejmując ryzyko musi polegać na informacjach dostarczanych przez ubezpieczającego
umowa o świadczenie usług-?
Zdarzenie losowe- to niezależne od woli ubezpieczającego zdarzenie przyszłe i niepewne, którego nastąpienie powoduje uszczerbek w dobrach osobistych lub w dobrach majątkowych albo zwiększenie potrzeb majątkowych po stronie ubezpieczającego lub innej osoby objętej ochroną ubezpieczeniową.
Z definicji tej wynikają dwa istotne wnioski:
1) Cechy ubezpieczalności ryzyka:
· niezależność – ubezpieczony nie może mieć wpływu na prawdopodobieństwo realizacji ryzyka (wyjątek: samobójstwo)
· zdarzenie przyszłe – nie można ubezpieczyć szkody, która już miała miejsce (ale można zawrzeć umowę ubezpieczenia z datą wsteczną - patrz art. 806 kc)
· niepewność – realizacja ryzyka nie jest dla danego podmiotu nieuchronną koniecznością; wystąpienie zdarzenia jest prawdopodobne, ale nie przesądzone. Wyróżniamy 3 aspekty niepewności:
o niepewność co do samej możliwości wystąpienia zdarzenia losowego,
o niepewność co do czasu wystąpienia zdarzenia,
o niepewność co do siły i intensywności zdarzenia losowego.
2) Potencjalne skutki realizacji zdarzenia losowego, które mogą być przedmiotem ubezpieczenia:
· uszczerbek w dobrach osobistych (takich, jak: życie, zdrowie, zdolność do pracy)
· uszczerbek w dobrach majątkowych (np. utrata mienia, utrata nalezności, powstanie zobowiązań, nieosiągnięcie korzyści, utrata zysku)
· zwiększenie potrzeb majątkowych ubezpieczonego (dotyczy takich sytuacji życiowych, jak urodzenie dziecka, start w dorosłe życie, itp.).
Ekspektatywa. Z chwilą powstania prawnego stosunku ubezpieczenia, ubezpieczający (ubezpieczony) nabywa jedynie potencjalne prawo do uzyskania świadczenia pieniężnego, które nazywane jest ekspektatywą powstania wierzytelności lub inaczej wierzytelnością przyszłą. Przekształcenie się ekspektatywy w prawo do świadczenia pieniężnego nastąpi dopiero w razie zajścia przewidzianego w umowie ubezpieczenia wypadku.
Wypadek ubezpieczeniowy to objęte ochroną ubezpieczeniową zdarzenie losowe.
Stosunek ubezpieczenia, czyli ogólnie stosunek cywilnoprawny, to ustanowiona w przepisach prawnych więź o charakterze powinnościowym pomiędzy ludźmi lub utworzonymi przez nich organizacjami, uznanymi przez normę prawną za podmioty prawa. Podmioty stosunku mają wobec siebie wynikające z dyspozycji normy prawnej uprawnienia i obowiązki, ich realizacja zaś jest prawnie gwarantowana.
Instrumentem, przy pomocy którego podmioty mogą kształtować treść stosunku cywilnoprawnego, są czynności prawne. Koniecznym elementem każdej czynności prawnej jest oświadczenie woli. Jednym z najważniejszych rodzajów oświadczenia woli jest umowa. Umowa zostaje zawarta przez zgodne oświadczenia woli stron. Jedna ze stron oświadcza drugiej stronie wolę zawarcia umowy (składa ofertę), określając istotne postanowienia tej umowy (art. 66 § 1 kc), zaś adresat oferty oświadcza o jej przyjęciu lub odrzuceniu.
W podobny sposób, poprzez umowę ubezpieczenia, kreowany jest cywilnoprawny stosunek ubezpieczenia.
Treść stosunku ubezpieczenia kształtowana jest przez następujące elementy:
1. Zgodne oświadczenia woli stron (umowa ubezpieczenia)
2. Normy prawne (kodeks cywilne i inne akty szczegółowe)
3. Ogólne warunki ubezpieczeń (w skrócie OWU), które pełnią rolę wzorca umownego
4. Zasady współżycia społecznego
5. Ustalone zwyczaje
W każdym stosunku ubezpieczenia występują trzy podmioty (ubezpieczyciel, ubezpieczający, ubezpieczony). Ponadto w ubezpieczeniach na życie może pojawić się uposażony, zaś w ubezpieczeniach OC - poszkodowany.
1. Ubezpieczyciel – zakład ubezpieczeń, który przyjmuje na siebie ryzyko i udziela ochrony ubezpieczeniowej
2. Ubezpieczający – osoba będąca stroną umowy ubezpieczenia, zobowiązana do płacenia składek
3. Ubezpieczony - osoba, na której rzecz świadczona jest ochrona ubezpieczeniowa
4. Uposażony – osoba uprawniona do otrzymania świadczenia w razie zajścia wypadku ubezpieczeniowego, jakim jest śmierć ubezpieczonego
5. Poszkodowany – osoba trzecia, na rzecz której ubezpieczyciel wypłaca odszkodowanie w związku ze zdarzeniem objętym ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej
Ogólne warunki ubezpieczenia, czyli wzorzec umowy ubezpieczenia danego rodzaju, muszą zawierać ściśle określone ustawą informacje, takie jak:
1. rodzaj i przedmiot ubezpieczenia
2. warunki zmiany sumy ubezpieczenia, jeżeli owu taką zmianę przewidują
3. prawa i obowiązki stron
4. zakres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń
5. przy ubezpieczeniach majątkowych – sposób ustalania rozmiaru szkody
6. sposób określania sumy odszkodowania lub innego świadczenia, jeżeli owu przewidują odstępstwa od zasad ogólnych
7. sposób ustalania i opłacania składki ubezpieczeniowej
8. metoda i sposób indeksacji składek, jeżeli owu indeksację przewidują
9. tryb i warunki dokonania zmiany umowy ubezpieczenia zawartej na czas nieokreślony
10. przesłanki i terminy wypowiedzenia umowy przez każdą ze stron.
Zakres podmiotowy ochrony konsumenckiej (czyli komu ona przsługuje?):
· konsumentowi w rozumieniu art. 22 §1 kc , jak również
· osoby fizyczne zawierające umowy ub. związane bezpośrednio z ich działalnością gospodarczą lub zawodową (art. 805 §4 kc)
Na czym polega ochrona konsumenta:
· W szczególności, ochrona dotyczy stosowania niedozwolonych postanowień umownych (klauzule abuzywne) – art. 385 i nast. kc. Jeżeli postanowienia te kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, nie mają one mocy wiążącej
· Obowiązek dostarczenia konsumentowi wzorca umowy (OWU) przed zawarciem umowy (art. 384 kc)
· Wzorzec umowy (OWU) powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się na korzyść konsumenta
Umowa ubezpieczenia- "Przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę.”(art. 805 kc)
Rodzaje świadczeń ubezpieczyciela:
· w ubezpieczeniach majątkowych – odszkodowanie
· w ubezpieczeniach osobowych – świadczenie pieniężne, renta lub inne
Tryby zawierania umowy ubezpieczenia:
1) Tryb ofertowy prosty (oferta klienta – przyjęcie oferty przez ubezpieczyciela)
· zwarcie umowy następuje w chwili złożenia przez ubezpieczającego oferty i jej przyjęcia poprzez zakład ubezpieczeń
· zawarcie umowy ubezpieczyciel musi potwierdzić dokumentem ubezpieczenia
· w razie wątpliwości, umowę uważa się za zawartą z chwilą doręczenia ubezpieczającemu dokumentu ubezpieczenia
2) Tryb ofertowy złożony (oferta klienta – kontroferta ubezpieczyciela – przyjęcie oferty przez klienta)
· jeżeli w odpowiedzi na złożoną ofertę ubezpieczyciel doręcza ubezpieczającemu dokument ubezpieczenia zawierający postanowienia, które odbiegają na niekorzyść ubezpieczającego od treści złożonej przez niego oferty, ubezpieczyciel obowiązany jest zwrócić ubezpieczającemu na to uwagę na piśmie przy doręczeniu tego dokumentu, wyznaczając mu co najmniej 7-dniowy termin do zgłoszenia sprzeciwu
3) Tryb rokowaniowy (warunki ubezpieczenia ustalane indywidualnie w drodze negocjacji)
4) Tryb przetargowy (zawarcie umowy z wykorzystaniem procedur przewidzianych w prawie zamówień publicznych)
Formalny początek ubezpieczenia to moment zawarcia umowy ubezpieczenia (nie zawsze oznacza to równoczesne objęcie ochroną ubezpieczonego przedmiotu).
Materialny początek ubezpieczenia to moment rozpoczęcia odpowiedzialności odszkodowawczej ubezpieczyciela. Zgodnie z ogólnie obowiązującymi normami ubezpieczyciel przejmuje odpowiedzialność:
· od dnia następnego po zawarciu umowy, nie wcześniej niż od dnia następnego po zapłaceniu składki
· ochrona ustaje w razie niezapłacenia w terminie raty składki (7 dni, OWU).
Typową formą umowy ubezpieczenia jest umowa na własny rachunek. Osoba ubezpieczająca jest równocześnie ubezpieczonym, a zatem ta sama osoba opłaca składkę i ubezpiecza własny interes majątkowy.
Prawo dopuszcza jednak zawarcie umowy ubezpieczenia na rzecz osoby trzeciej w dwóch formach:
1)Ubezpieczenie na cudzy rachunek (art. 808 kc)
· ubezpieczający ubezpiecza cudzy interes majątkowy lub niemajątkowy i płaci składkę
· nie jest konieczne imienne wskazanie osoby ubezpieczonej (np. bancassurance)
· ubezpieczony:
o ma prawo do odszkodowania
o może żądać odszkodowania bezpośrednio od ubezpieczyciela
o ...
pikaczuxp