Zagadnienia – WYKŁADY
Pojęcia
Ochrona przyrody - ogół działań zmierzających do zachowania w niezmienionym lub optymalnym stanie przyrody ożywionej i nieożywionej, a także krajobrazu. Głównym celem ochrony przyrody jest utrzymanie stabilności ekosystemów i procesów ekologicznych oraz zachowanie różnorodności biologicznej.
Główne zadania ekologii:
a) sporządzanie charakterystyki i opisu zespołów organizmów
b) wytłumaczenie tego, co zostało opisane, czyli wytłumaczenie w jaki sposób organizmy znalazły się razem i razem dają sobie radę na określonej przestrzeni i w specyficznych warunkach środowiska
c) badanie układów nie tylko naturalnych, ale i środowiska antropogenicznego (takie jak np. pola uprawne) jak również wpływ wszelakich przejawów działalności człowieka na funkcjonowanie przyrody.
d) do zadań ekologii należy badanie wzajemnych zależności między organizmami, a także pomiędzy organizmem, a jego środowiskiem życia
Formami ochrony przyrody w Polsce są:
a) parki narodowe - to obszar powołany celem ochrony występującej tam przyrody ożywionej (rzadziej np. cech krajobrazu, także kulturowego), na którym prawnie ograniczona jest możliwość prowadzenia działalności gospodarczej, osiedlania się itd.
b) rezerwaty przyrody - "obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi"; Przedmiotem ochrony może być całość przyrody na terenie rezerwatu lub szczególne jej składniki: fauna, flora, twory przyrody nieożywionej;
c) parki krajobrazowe - "Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe, w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju."
d) obszary chronionego krajobrazu – obszary zajmują rozleglejsze tereny niż parki krajobrazowe i obejmują pełne jednostki środowiska naturalnego takie jak doliny rzeczne, kompleksy leśne, ciągi wzgórz, pola wydmowe, torfowiska; obszary chronionego krajobrazu są przeznaczone głównie na rekreację, a działalność gospodarcza podlega tylko niewielkim ograniczeniom (zakaz wznoszenia obiektów szkodliwych dla środowiska i niszczenia środowiska naturalnego).
e) obszary Natura 2000 - program utworzenia w krajach Unii Europejskiej wspólnego systemu (sieci) obszarów objętych ochroną przyrody. Podstawą dla tego programu jest Dyrektywa Ptasia, Dyrektywa Siedliskowa (Habitatowa) oraz szereg innych rozporządzeń i dokumentów wykonawczych. Celem programu jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali całej Europy i wymienia w załącznikach Dyrektyw.
f) pomniki przyrody - pojedyncze krzewy, drzewa i grupy drzew odznaczające się sędziwym wiekiem, wielkością, niezwykłymi kształtami lub innymi cechami, a także zabytkowe aleje drzew. Natomiast do pomników przyrody nieożywionej należą: największe głazy narzutowe, tzw. erratyki oraz interesujące formy powierzchni ziemi ;np. - źródła, wodospady, jary, skałki, wywierzyska, przełomy rzeczne, jaskinie, odkrywki itp.
g) stanowisko dokumentacyjne - niewyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do wyodrębnienia, ważne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych."
h) użytki ekologiczne - są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt, i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania.
i) zespoły przyrodniczo-krajobrazowe - są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe i estetyczne."
j) ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.
Konferencje i konwencje oraz organizacje międzynarodowe dotyczące ochrony przyrody i środowiska oraz zdrowia
Konwencja sztokholmska Narodów Zjednoczonych nt. ,,Człowiek i jego środowisko” – czerwiec 1972r. Uczestniczyło w niej 113 państw. Efekt- Deklaracja sztokholmska zawierająca:
- 26 zasad ochrony środowiska;
-międzynarodowy plan działania, obejmujący 109 swoistych rekomendacji do działania na rzecz ochrony środowiska;
-postanowienia instytucjonalne i finansowe, m.in. dot. Utworzenia organizacji międzynarodowej pod nazwą Program Narodów Zjednoczonych Ochrony Środowiska UNEP.
Deklaracja ta jest uważana za dok., który stworzył podstawy międzynarodowego i ponadnarodowego prawa środowiska. Deklaracja uznaje, że podstawowym prawem człowieka jest prawo do życia w środowisku, które pozwala na życie godne w dobrobycie. Dała początek zintensyfikowanej i zorganizowanej współpracy państw w dziedzinie ochrony środowiska.
Po konferencji sztokholmskiej odbyło się wiele ważnych konferencji, takich jak: KBWE w Helsinkach, UNESCO w Belgradzie(1975), UNESCO i UNEP w Tbilisi(77), Międzynarodowy Kongres UNEP i UNESCO w Moskwie (87). W wyniku tych konwencji powstały dok., m.in. Karta belgradzka, Deklaracja tbiliska, w których wytyczono kierunki rozwoju ochrony przyrody i racjonalnego wykorzystania jej zasobów, podkreślono wagę ścisłej współpracy międzynarodowej, określono podstawowe cele edukacji ekologicznej.
II konferencja w Rio de Janeiro, tzw. ,,Szczyt Ziemi” nt. ,,Środowisko i rozwój”-czerwiec 1992r. Wizja nowego ładu społeczno-gospodarczego świata, który – w harmonii z przyrodą – zapewni ludzkości dalszy rozwój cywilizacyjny. Osiągnięcie – idea łącząca problem ochrony środowiska z koncepcją rozwoju. Oto dokumenty:
Deklaracja z Rio (tzw, Karta Ziemi) w sprawie środowiska i rozwoju prezentująca 27 zasad ekorozwoju, przyszłych praw oraz obowiązków państw i obywateli wobec środowiska naturalnego;
Globalny program działań, zwany AGENDĄ 21, zawierający plan rozwoju zrównoważonego w kategoriach gospodarczych, społecznych i ekologicznych;
Konwencja w sprawie zmian klimatu, mająca na celu ustabilizowanie zawartości gazów cieplarnianych w atmosferze na poziomie, który nie doprowadzi do zachwiania światowego systemu klimatycznego;
Konwencja o zachowaniu różnorodności biologicznej:
Deklaracja wytyczająca kierunki zrównoważonego rozwoju lasów, ich ochrony i użytkowania.
Zgodnie z ustaleniami Konwencji w sprawie zmian klimatu do obowiązków wszystkich państw należy:
-podawanie informacji o ilości emitowanych gazów cieplarnianych oraz o tym, jaka ilość tych gazów ulega absorpcji w ekosystemach;
-regularne publikowanie informacji o obecnych osiągnięciach programów ograniczania emisji i adaptacji do zmian klimatycznych;
-zachęcanie do właściwej gospodarki i zachowywania ekosystemów stanowiących odbiorniki gazów cieplarnianych, różnych formacji roślinnych, lasów i oceanów;
-współpraca w dziedzinie planowania działań zaradczych w odpowiedzi na wpływ zmian klimatycznych na strefę przybrzeżną, zasoby wodne i rolnictwo;
-współpraca w zakresie ochrony obszarów szczególnie podatnych na powodzie lub suszę;
-informowanie społeczeństw o zmianach klimatu i ich skutkach: popieranie i ułatwianie społecznego uczestnictwa w przygotowywaniu przeciwdziałań tym skutkom.
W Konwencji na uwagę zasługuje rozdział o ochronie różnorodności biologicznej, a zwłaszcza działaniom na rzecz ochrony i utrzymania genów, gatunków i ekosystemów. Współczesny postęp w biotechnologii wykazał, że materiał genetyczny roślin i zwierząt może znaleźć zastosowanie w rolnictwie, ochronie zdrowia i zaspokajaniu potrzeb ludzkich, jak również w ochronie środowiska.
Katastrofa przyrodnicza – to skoncentrowane w czasie i przestrzeni wydarzenia, podczas których giną ludzie (w skrajnych przypadkach nawet kilkaset tys osób), a straty materialne bywają ogromne. Niektóre z nich wykraczają poza ramy lokalne i obejmują swym oddziaływaniem cały glob. Niektóre z nich można przewidzieć, a inne SA zupełnie nieoczekiwane. Wiele spowodowanych jest czynnikami naturalnymi, ale za niektóre odpowiedzialny jest człowiek. Stopień natężenia i niszczących skutków katastrof przyrodniczych określa się z reguły ilością ofiar śmiertelnych i osób dotkniętych żywiołem, jak też i szacunkiem ekonomicznym spowodowanych przez nie strat materialnych.
Klasyfikacja katastrof przyrodniczych:
a) geologiczne – trzęsienia ziemi, erupcje wulkaniczne, ruchy masowe, tsunami, erozja;
b) hydrologiczne- powodzie, pustynnienie, lawiny śnieżne;
c) oceanograficzne – powodzie w strefie przybrzeżnej, zmiany poziomu morze, zanieczyszczenie akwenów;
d) meteorologiczne – sztormy, cyklony, tornada, huragany, zawieje śnieżne;
e) związane z pokrywą wegetacyjną – pożary, susze, szarańcze;
f) kosmiczne – kolizja z Ziemią meteoru, komety lub planetoidy.
Grupy zagrożeń przyrodniczych:
1) Zagrożenia naturalne:
a) trzęsienia ziemi;
b) huragany i wichury;
c) anomalie pogodowe;
d) epidemie i epizootie;
e) długotrwałe susze i pożary;
f) powodzie.
2). Zagrożenia cywilizacyjne – związane z działalnością człowieka; są następstwem niedoskonałości urządzeń technicznych, błędów człowieka, naruszaniem przez niego równowagi biologicznej, a także celowego działania na szkodę innych.
a) katastrofy w transporcie drogowym, kolejowym, morskim i lotniczym oraz katastrofy górnicze;
b) budowlane (zawalenia budowli);
c) awarie maszyn i urządzeń w zakładach oraz infrastruktury technicznej (instalacji wodociągowej, gazowej, elektrycznej, CO, kanalizacyjnej itp.);
d) awarie chemiczne instalacji w zakładach, także podczas magazynowania i transportu;
e) awarie i wypadki radiacyjne;
f) skażenia środowiska naturalnego środkami chemicznymi;
g) katastrofalne zatopienia spowodowane awariami obiektów hydrotechnicznych lub powodziami;
h) choroby cywilizacyjne;
i) akty terroru (celowe spowodowanie katastrofy technicznej, skażenia lub zakażenia, podłożenia ładunków wybuchowych)
a także:
j) zorganizowana przestępczość, wzrost narkomanii i aktów przemocy;
k) duże zapasy broni chemicznej i biologicznej, głównie w państwach o nieustabilizowanej sytuacji politycznej i gospodarczej;
l) duża liczba konfliktów lokalnych o zróżnicowanym podłożu;
m) duża wrażliwość na zniszczenie istotnych dla funkcjonowania państwa systemów i sieci teleinformatycznych;
n) starzejący się arsenał jądrowy;
o) zawodność systemów ostrzegania.
TRZĘSIENIA ZIEMII
Definicja: gwałtowne rozładowanie naprężeń nagromadzonych w skorupie ziemskiej, w wyniku przejściowego zablokowania ruchu warstw skalnych poruszających się wzdłuż linii uskoku.
Geneza: ze względu na genezę dzieli się na:
tektoniczne - (ok. 90%) wywołane nagłym rozładowaniem nagromadzonej w wyniku procesów tektonicznych (ruch płyt litosferycznych ) energii.wulkaniczne - (7%) poprzedzają wybuch wulkanu, spowodowane parciem magmy i przemieszczaniem się gazów wulkanicznych wewnątrz skorupy ziemskiej ; są mniej groźnezapadowe = zapadliskowe = zawałowe - (3%) wywołane zapadaniem się pustek podziemnych różnego pochodzenia np. zapadanie się jaskiń na obszarach krasowych, lawiny skalne w górach, tąpnięcia związane z działalnością górniczą
Rejestracja: Pomiary wstrząsów sejsmicznych dokonuje się za pomocą sejsmografów. Sejsmometrem określa się przyrząd rejestrujący, zaś sejsmogram to sam zapis wstrząsu.Aparatury pomiarowe zainstalowane w stacjach sejsmicznych zwykle pracują bez przerwy, w istocie notując nieustanne drgania (bardzo rzadko zdarza się, aby na sejsmogramie utrwalona została idealnie pozioma linia). Jest to najbardziej namacalny dowód na nieustanny ruch płyt tektonicznych.
Skutki: Trzęsienie ziemi może wywołać szereg skutków w otaczającym krajobrazie. Do najczęściej wymienianych i kojarzących się z tym zjawiskiem należą:-rysy i spękania na powierzchni ziemi;-szczeliny (niekiedy głębokością dochodzące do kilkunastu metrów);-uskoki gruntu ("pocięcie" formy wzgórza na osunięte rzędami bloki skalne);-przesunięcia poziomie wzdłuż uskoku-obrywy (na obszarach górskich);-zapadliska;-podniesienie wybrzeża i utworzenie klifu-odseparowanie części wybrzeża od stałego lądu i utworzenie płycizny;-nieckowate jeziorka (powstałe na skutek zaburzeń wód podziemnych);-wodospady (powstałe na skutek zatamowania osuwiskiem górnego biegu rzeki);-jeziora/rozlewiska (na skutek zatamowania biegu rzeki przez osuwisko);-wysychanie lub "przelanie się" części jeziora (na skutek uskoków gruntu);-przerwanie biegu rzeki (na skutek powstania szczeliny prostopadłej do nurtu, w której ów rzeka "znika");-tsunami;
Ocena: Skala Richtera - skala logarytmiczna określająca wielkość trzęsienia ziemi na podstawie amplitudy drgań wstrząsów sejsmicznych, wprowadzona w 1935 roku przez amerykańskich geofizyków Charlesa F. Richtera i Beno Gutenberga. Obecnie używana wyłącznie przez dziennikarzy, z powodu przyzwyczajenia odbiorców i mass mediów. Współczesna sejsmologiado oceny wielkości wstrząsów sejsmicznych wykorzystuje magnitudę, skalibrowaną w taki sposób, by w przedziale typowych trzęsień ziemi (od 3 do 7) pokrywała się ze skalą Richtera.
< 2,0
Najmniejsze wstrząsy, nieodczuwalne przez człowieka ani przez sejsmograf.
2 920 000 (8000 dziennie)
2,0-3,4
Wstrząsy nieodczuwalne dla człowieka, lecz rejestrowane przez sejsmograf.
800 000
3,5-4,2
Bardzo małe wstrząsy, odczuwane tylko przez niektórych ludzi.
30 000
4,3-4,8
Odczuwane przez większość osób, nieszkodliwe.
4 800
4,9-5,4
Odczuwane przez wszystkich, powoduje bardzo niewielkie zniszczenia.
1 400
5,5-6,1
Średnie wstrząsy, powoduje mniejsze uszkodzenia budynków.
500
6,2-6,9
Duże wstrząsy, powodują znaczne zniszczenia.
100
7,0-7,3
Poważne zniszczenia.
15
7,4-8,0
Ogromne zniszczenia.
4
8,0-8,9
Ogromne zniszczenia, katastrofalne skutki dla wielu krajów.
ERUPCJA WULKANICZNA
Produkty:
Nazwa
Charakterystyka
Powstawanie, uwagi
Produkty płynne
Lawa kwaśnaa
lekka o dużej lepkości; wypływa z krateru powoli, tworząc krótkie potoki lub kopuły; po zastygnięciu tworzy jasne skały bogate w krzemionkę, np. ryolity, porfiry, liparyty
lawa powstaje w wyniku wydostania się z głębi Ziemi (z krateru lub ze szczeliny) na jej powierzchnię roztopionej masy mineralnej (magmy) o temp. 700–1400oC; pochodzi ona z górnego płaszcza (astenosfery), jak również z topienia skał strefy bazaltowej i granitowej skorupy ziemskiej; w zależności od składu i zawartości gazów, a także warunków stygnięcia, tworzy różnego rodzaju formy (lawy blokowe, trzewiowe i powstające przy wybuchach wulkanów podmorskich lawy poduszkowe)
Lawa zasadowaa
ciężka o małej lepkości; po wypłynięciu z krateru tworzy długie potoki lub rozlewa się szeroko na duże odległości; zas...
reniatq