Kolejnym typem wtórojamowców są stawonogi ARTHROPODA
U bezkręgowców są one bardzo różnorodnie wykształcone. Mogą to być
pojedyncze komórki zwane nefrocytami wędrującymi albo magazynującymi.
Wędrujące wychwytują zbędne produkty metabolizmu i poprzez ścianę ciała
albo ścianę układu pokarmowego wydostają się na zewnątrz organizmu.
Nefrocyty magazynujące wychwytują i magazynują w swoim ciele zbędne produkty
met. i pozostają w organizmie do końca jego życia. Jako nefrydia określane
są narządy wydalnicze mające przewody wyprowadzające zbędne produkty
przemiany metabolizmu na zewnątrz ciała.
STAWONOGI
2 rodzaje narządów wydalniczych gruczoły i cewki Malphighiego.
Gruczoły : występują u skorupiaków i części szczękoczułkowców. Są
to narządy zamknięte od strony jamy ciała, co zapobiega dostawaniu się do
ich wnętrza hemolimfy. Skłądają się z cienkościennego pęcherzyka i
kanału wyprowadzającego nie orzęsionego, uchodzącego na zewnątrz ciała
otworem. Występują w niewielkiej liczbie par 1-4.Uchodzą u podstaw czułków
i wtedy nazywa się je gruczołami czułkowymi (antenalnymi), u podstaw
szczęk gruczoły szczękowe (skorupowe) albo na biodrach nóg, gruczoły
biodrowe (koksalne). Płynne zbędne produkty przemiany materii przenikają na
drodze osmozy przez ściany pęcherzyków do wnętrza gruczołów i poprzez
kanały wydostają się na zewnątrz organizmu.
Cewki Malphighiego funkcjonują u stawonogów lądowych cz. pajęczaków i
wszystkich tchawkowców. Są to cewkowate wypuklenia końcowej częsci jelita
środkowego (pajęczaki) albo początkowrj jelta tylnego (tchawkowce).
Wystepują w różnej liczbie, od pary do kilkuset par. Produkty przemiany materii
drogą osmozy dostają się do ich wnętrza , a stąd do światła jelita
tylnego i z odchodami na zewnątrz organizmu.
SKORUPIAKI CRUSTACEA OGÓLNIE
narządy wydalnicze występują w liczbie 1,2 par. Uchodzą u nasady
czułków II pary (gruczoły czułkowe) albo u nasady drugiej pary szczęk (gr.
szczękowe, skorupowe). Dojrzałe lasonogi mają obydwie pary narządów
wydalniczych, gałęziowe, małżoraczki i odsiężnice mają dobrze rozwinięte
gruczoły szczękowe i szczątkowe gruczoły szczułkowe, a u reszty skorupiaków
występuje tylko para gruczołów określonego typu. U larw występują para
lub obydwie pary gruczołów wyd.
Poj. gruczoł skł się z cienkościennego woreczka oraz z kanalika
cienkościennego wyprowadzającego , różnie długiego i poskręcanego, u
niektórych gatunków rozszerzonego w części końcowej w pęcherzyk wydalniczy,
uchodzący nefrydioporem na zewn ciała. Woreczek spełnia funkcję filtracyjną
ii sekrecyjną , wchłania zbędne prod prz met z hemolimfy i przekazuje do
kanalika. Skorupiaki są amonoteliczne, wydalają amoniak i to nie tylko przez
narządy wydalnicze ale też przez skrzela, a np lądowe równonogi wydalają
amoniak w formie gazowej przez pokrycie ciała.
Skrzelonogi -przedstawicielem Daphnia, czyli rozwielitka, narz wyd to
gruczoly szczękowe. folia rozwielitka DAPHNIA
Widłonogi - u larw gruczoły czułkowe, u postaci dojrzałych gruczoły
szczękowe. folia OCZLIK (widok z góry)
Wąsorogi - gruczoły szczękowe
Małżoraczki - gruczoły czułkowe i szczękowe
Pancerzowe - gruczoły czułkowe (częściej) lub szczękowe, rzadko
obydwie
Dziesięcionogi - układ wyd wykazuje najwyższy stopien skomplikowania w
obrębie podtypu. folia RAK
Funkcjonują gruczoły czułkowe, ze względu na zabarwienie zwane
gruczołami zielonymi. Jest to twór parzysty,znajduje się w części głowowej.
Składają się one z worka początkowego, długiego zwiniętego spiralnie
przewodu wyprowadzającego i pęcherza moczowego. Ujścia tych gruczołów są
zlokalizowane u podstawy anten, czułków 2giej pary, stąd nazwa antenalne
gruczoły.
Mocz powstaje w gruczole antenalnym przez filtrację i resorpcję, które
uzupełnia wydzielanie do przewodów wyprowadzających.
U skorupiaków morskich gruczoł ten służy do zatrzymania jonów potasu i
wapnia i usuwania jonów magnezowych i siarczanowych.
Worek jest pofałdowany do wewnątrz, kanalik jest długi poskręcany i ma
pofałdowane ściany i uchyłki, w części końcowej jest rozszerzony w
pęcherzyk moczowy i uchodzi nefrydioporem, u wielu gatunków zakrywanym
oskórkowym wieczkiem.
SZCZĘKOCZUŁKOWCE
Staroraki, podgromada ostrogonyXIPHOSURA
składa się z pary gruczołów biodrowych i zlożone budowie (z pecherza
wydalniczego i nefrydioporu). U postaci dojrzałych każdy gruczoł zbudowany
jest z 4 płatów, które uchodzą do wspólnego worka otwierającego się do
wielokrotnie poskręcanefo kanału, kanał uchodzą u podstaw piatej pary
odnóży lokomocyjnych głowotułowia.
GROMADA PAJĘCZAKI
dwa rodzaje układów wydalniczych
gruczoły biodrowe zbudowane podobnie jak u ostrogonów ale jednopłatowe,
i cewki malphighiego. Niektóre pajeczaki mają obydwa typy narz wyd. C. M.
składają się z 1,2 par długich, ślepych wypuklen tylnych czesci jelita
srodkowego sa to wiec struktury endodermalne. Komórki tych narządów
absorbują zbędne prod. prz mat z hemocelu i wydalają do jelita koncowego. Ponadto
wystepuja nefrocyty szczegolnie liczne w hemocelu glowotulowia.
Działanie CM - układ wydalniczy pająków i owadów
Złożone z cewek od 2 do kilkuset, i każda cewka ma ujście do jelita a z
drugiej strony jest ślepo zakończona i leży w hemocelu czyli wypełnionej
hemolimfą jamie ciała.
Mechanizm działania: do swiatła cewki czynnie wydziela się potas, a
biernie woda (przez osmozę)i powstaje bogaty w potas płyn, izotoniczny do
hemolimfy. Podlega resoorpcji i sekrecji a następnie przechodzi do jelita tylnego.
Tam woda ulega resorpcji, wytrąca się kwas moczowy. W końcu resztki są
wydalone na zewnątrz jao mieszanina moczu i kału.
SKORPIONY - n.w. to para gruczołów biodrowych uchodzących na biodrach
trzeciej pary nog lokomocyjnych i dwie pary cewek M.
PAJĄKI u.w gruczoły biodrowe (1,2 pary) , cewki M. (para), ściana kloaki,
do której przylegają cewki M i nefrocyty. Same gruczoly biodrowe w l. 2
par funkcjonują tylko u najprymitywniejszych pająków, a reszty druga para
jest zredukowana, pierwsza natomiast funkcjonuje razem z c.M.
zaleszczotki - n.w. gruczoły biodrowe uchodzące na biodrach 3 pary
odnóży krocznych.
roztocza- funkcjonują 1-4 pary gruczołów biodrowych, para c.m.albo oba
typy tych narządów. u lądzieni jako narząd wyd. f. zmienione jelito tylne.
solpugi - para c.m, para gruczołów biodrowych
kosarze - para gruczołów biodrowych o skomplikowanej budowie
Kikutnice - brak u.w. tylko rozproszone w hemocelu nefrocyty!
reniatq