Przystępując do Unii Europejskiej Polska stanie się podmiotem unijnej polityki regionalnej. Polityka ta jest realizowana w okresach wieloletnich. W obecnym okresie programowania, który obejmuje lata 2000-2006, polityka regionalna Unii Europejskiej ma wyznaczone trzy cele:
Celem 1 polityki regionalnej UE są objęte regiony NUTS II, w których produkt krajowy brutto na głowę mieszkańca regionu, mierzony według parytetu siły nabywczej i obliczony na podstawie danych statystycznych za ostatnie trzy lata jest niższy od 75% średniej unijnej wartości tego wskaźnika. Lista takich regionów przygotowywana jest przez Komisję Europejską. W obecnym okresie programowania programami Celu 1 objęte są między innymi południowe regiony Włoch, większość regionów Grecji, Portugalii i Hiszpanii, wschodnie landy Niemiec. Ponieważ żadne z polskich województw nawet nie zbliża się do progu 75% średniej unijnej wartości PKB na głowę mieszkańca, cała Polska po przystąpieniu do Unii objęta będzie pomocą strukturalną w ramach Celu 1. Nasz kraj jest dużo słabiej rozwinięty niż obecne kraje członkowskie Unii Europejskiej. Wartość wskaźnika PKB na 1 mieszkańca wyniosła w roku 2001 w Polsce niecałe 40% przeciętnego poziomu w Unii Europejskiej. W najbogatszym polskim regionie - województwie mazowieckim - wartość tego wskaźnika zbliża się zaledwie do 60% średniej unijnej.Celem 2 unijnej polityki regionalnej objęte są regiony z poziomu NUTS III lub niższego, które borykają się z problemami strukturalnymi związanymi ze zmianami społeczno-gospodarczymi w sektorze przemysłowym i usługowym, słabym rozwojem obszarów wiejskich, problemami na obszarach miejskich oraz w objętych kryzysem obszarach zależnych od rybołówstwa. Lista regionów kwalifikujących się do wsparcia, przygotowana w oparciu o odpowiednie wskaźniki ekonomiczno-społeczne, jest w formie propozycji przedstawiana Komisji Europejskiej przez poszczególne kraje członkowskie. Ostateczna lista regionów objętych Celem 2 jest opracowywana przez Komisję Europejską.W przeciwieństwie do dwóch omówionych powyżej Celów, w których podmiotem interwencji jest region, Celem 3 objęte są kraje członkowskie Unii Europejskiej. Warto podkreślić, iż regiony objęte Celem 1 nie mogą być jednocześnie objęte programami realizowanymi w ramach Celów 2 i 3.
REGION PKB PER CAPITA REGION PKB
EU 25=100
--- ---
LUBELSKIE (PL) 29.4 SLASKIE (PL) 47.1
PODKARPACKIE (PL) 30.5 STREDNÍ MORAVA (CZ) 49.6
PODLASKIE (PL) 31.8 SEVEROZÁPAD (CZ) 50.5
WARMINSKO-MAZURSKIE 31.9 MORAVSKOSLEZSKO (CZ) 51.4
SWIETOKRZYSKIE (PL) 33.5 STREDNÍ CECHY (CZ) 51.8
LATVIJA (LV) 34.0 IPEIROS (EL) 51.9
ÉSZAK-ALFÖLD (HU) 34.7 SEVEROVÝCHOD (CZ) 53.0
ÉSZAK-MAGYARORSZÁG (HU) 35.4 JIHOVÝCHOD (CZ) 53.9
OPOLSKIE (PL) 36.6 KÖZÉP-DUNÁNTÚL (HU) 55.0
LÓDZKIE (PL) 38.0 RÉUNION (F) 55.6
MALOPOLSKIE (PL) 38.2 DYTIKI ELLADA (EL) 56.3
KUJAWSKO-POMORSKIE (PL) 38.4 AÇORES (P) 57.0
LUBUSKIE (PL) 38.4 JIHOZÁPAD (CZ) 57.7
VÝCHODNÉ SLOVENSKO (SK) 39.1 EXTREMADURA (E) 58.4
LIETUVA (LT) 39.3 GUYANE (F) 59.2
DÉL-ALFÖLD (HU) 39.4 CENTRO (P) (P) 59.7
DÉL-DUNÁNTÚL (HU) 41.0 ALENTEJO (P) 60.0
ZACHODNIOPOMORSKIE (PL) 42.3 ANATOLIKI (EL) 60.2
STREDNÉ SLOVENSKO (SK) 42.6 MALTA (MT) 60.7
POMORSKIE (PL) 43.1 NORTE (P) 61.7
EESTI (EE) 44.2 NYUGAT-DUNÁNTÚL (HU) 62.4
DOLNOSLASKIE (PL) 44.3 GUADELOUPE (F) 63.5
WIELKOPOLSKIE (PL) 45.7 PELOPONNISOS (EL) 63.6
ZÁPADNÉ SLOVENSKO (SK) 47.0 MAZOWIECKIE (PL) 64.9
Osiąganie celów polityki regionalnej Unii Europejskiej przedstawionych w poprzednim rozdziale jest możliwe dzięki finansowemu zaangażowaniu czterech Funduszy Strukturalnych:
Regiony Celu 1 mogą korzystać ze wsparcia wszystkich czterech Funduszy Strukturalnych.
W regionach objętych Celem 2 wspólnotowej polityki regionalnej finansowanie jest przekazywane ze środków dwóch Funduszy Strukturalnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Społecznego.
Europejski Fundusz Społeczny jest z kolei jedynym źródłem finansowania programów realizowanych w ramach Celu 3.
Fundusz Spójności, zwany też Funduszem Kohezji, został utworzony w 1993 r. na mocy postanowień Traktatu z Maastricht w celu promowania społecznej i gospodarczej spójności regionów Wspólnoty. Szczegółowe zasady funkcjonowania funduszu uregulowane zostały w wydanym na tej podstawie Rozporządzeniu Rady z dnia 16 maja 1994 r. ustanawiającego Fundusz Spójności (1164/1994/EWG).
Podstawowym obszarem interwencji funduszu są duże projekty w zakresie ochrony środowiska oraz infrastruktury transportowej (ze szczególnym uwzględnieniem sieci o charakterze transeuropejskim). Tak określony zakres przedmiotowy funduszu prowadzić ma do stworzenia dogodnych warunków dla rozwoju peryferyjnych obszarów wspólnoty poprzez powiązanie ich rozbudowaną siecią komunikacyjną, ułatwiającą wymianę handlową i przepływ ludności, z regionami o wyższym poziomie rozwoju. W zakresie projektów środowiskowych, niezbędnych dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju, fundusz wspierać ma działania związane z gospodarką wodną, ochroną powietrza, gospodarką odpadami oraz produkcją i dostawą energii (w tym energii ze źródeł odnawialnych). Chodzi tu o projekty polegające m.in. na rozbudowie infrastruktury wodno-kanalizacyjnej, budowie oczyszczalni ścieków, wysypisk komunalnych, spalarni odpadów. Ponadto środki funduszu mogą być przeznaczone na pomoc techniczną związaną z przygotowaniem projektów (badania porównawcze), ich wdrażanie, monitoring i ewaluację.
Jako że celem funduszu jest wspieranie obszarów peryferyjnych, zakres terytorialny jego działania ograniczony został do krajów członkowskich, których produkt narodowy brutto (PNB) na jednego mieszkańca jest niższy od 90% średniego poziomu PNB na jednego mieszkańca we Wspólnocie. Ponadto, państwa członkowskie spełniające powyższy warunek, muszą spełniać warunek makroekonomiczny, jakim jest realizacja programu gospodarczego spełniającego tzw. kryteria konwergencji . Obecnie, środki funduszu dostępne są jedynie dla czterech krajów Unii Europejskiej. Są to Grecja, Portugalia, Irlandia i Hiszpania.
Chociaż Fundusz Spójności jest istotnym instrumentem polityki strukturalnej, stanowiącym wyraz dążenia Wspólnoty do zlikwidowania różnic rozwojowych pomiędzy poszczególnymi jej regionami, nie jest on Funduszem Strukturalnym. Jako instrument komplementarny, różni się od tych ostatnich zasięgiem terytorialnym (krajowy, a nie regionalny) oraz czasowym. Zgodnie z pierwotnym brzmieniem rozporządzenia, wsparcie dla wybranych członków UE zaplanowano na lata 1993-99, obecnie jego działanie przedłużono do 2006 roku.
Po przystąpieniu do Unii Europejskiej, Polska będzie odbiorcą pomocy pochodzącej zarówno z Funduszy Strukturalnych, jak i Funduszu Spójności. Strategiczne kierunki alokacji unijnych środków finansowych w pierwszych latach po akcesji określa Narodowy Plan Rozwoju. Na jego podstawie skonstruowane zostały bardziej szczegółowe dokumenty w postaci Programów Operacyjnych (dla Funduszy Strukturalnych) oraz Strategii Wykorzystania Funduszu Spójności na lata 2004-2006. Ten ostatni dokument określa proponowane przez Polskę kierunki i przedsięwzięcia, które uzyskają wsparcie z środków funduszu. Strategia będzie przedmiotem negocjacji z Komisją Europejską. Na tej podstawie określony zostanie przedmiotowy zakres wsparcia oraz jego wysokość.
Interwencja Funduszu Spójności w Polsce, będzie koncentrować się na dwóch kierunkach:
· rozwoju sieci transportowych: sieci drogowej (autostrady, drogi ekspresowe, drogi główne) oraz sieci kolejowej (linie o podstawowym i międzynarodowym znaczeniu, usytuowane z paneuropejskich korytarzach transportowych),
· rozwoju infrastruktury ochrony środowiska mającej największy wpływ na poprawę sytuacji ekonomicznej kraju. Strategia przewiduje współfinansowanie projektów mających na celu poprawę jakości wód (poprzez budowę kanalizacji sanitarnej, oczyszczalni ścieków, urządzeń uzdatniających wodę i sieci wodociągowych), poprawa jakości powietrza (modernizacja miejskich systemów ciepłowniczych) i zagospodarowanie odpadów (budowa, rozbudowa i modernizacja składowisk komunalnych, tworzenie systemu przetwarzania odpadów tzw. recyklingu, budowa spalarni odpadów).
Instytucją Zarządzającą i koordynującą całością wsparcia w ramach Funduszu Spójności jest Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej. Przekazuje ono wnioski o udzielenie pomocy Komisji Europejskiej oraz powołuje Komitet Monitorujący Fundusz Spójności. Funkcje zarządzania poszczególnymi projektami Ministerstwo oddelegowuje do Ministerstwa Infrastruktury (projekty dotyczące transportu) oraz Ministerstwa Środowiska (projekty dotyczące ochrony środowiska). Instytucjami wdrażającymi w ramach Funduszu Spójności są odpowiednio Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad oraz PKP Polskie Linie Kolejowe w zakresie transportu oraz Narodowy i Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w sektorze środowisko. Beneficjentami końcowymi będącymi zarazem beneficjentami ostatecznymi są gminy, firmy publiczne oraz prywatne odpowiedzialne za zlecanie operacji mających na celu realizację poszczególnych projektów. Funkcję Instytucji Płatniczej dla Funduszu Spójności pełni Departament Obsługi Funduszy Pomocowych w Ministerstwie Finansów.
Na podstawie aktualnych oszacowań, w latach 2004-2006, na realizację Strategii zaangażowanych zostanie 4,88 mld euro, w tym 3,733 mld euro z Funduszu Spójności oraz 1,14 mld euro z krajowych środków publicznych.
W obecnym okresie programowania 2000-2006 na realizację celów unijnej polityki regionalnej zagwarantowano w budżecie unijnym kwotę ok. 213 miliardów euro w cenach z roku 1999, z czego ok. 195 miliardów euro to środki Funduszy Strukturalnych. Większe kwoty ze wspólnej kasy Unii Europejskiej przeznacza się jedynie na finansowanie Wspólnej Polityki Rolnej.
Z ogólnej kwoty 195 miliardów euro:
· 69,7% przeznaczonych jest na realizację programów Celu 1 (135,9 miliardów euro):
· 11,5% na realizację programów Celu 2 (22,5 miliarda euro),
· 12,3% na wdrażanie programów Celu 3 (24,05 miliarda euro),
· 5,35% na Inicjatywy Wspólnotowe (10,4 miliarda euro),
· 0,65% na działania innowacyjne oraz projekty pomocy technicznej (1,27 miliarda euro) oraz
· 0,5% na działania Finansowego Instrumentu Wspierania Rybołówstwa poza regionami Celu 1 (0,975 miliarda euro).
Żaden kraj nie może otrzymać z Funduszy Strukturalnych oraz Funduszu Spójności w jednym roku środków większych niż 4% PKB danego kraju.
Kwota 195 miliardów euro nie obejmuje środków dla 10 nowych państw członkowskich, które wejdą do Unii Europejskiej w roku 2004. Zgodnie z postanowieniami szczytu Rady Europejskiej w Berlinie (1999) dla tych krajów zarezerwowano w budżecie unijnym na lata 2004-2006 kwotę 30 miliardów euro. Przewiduje się, iż po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej pomoc z Funduszy Strukturalnych oraz Funduszu Spójności będzie mieć wartość prawie 11,4 miliardów euro, przy czym z Funduszy Strukturalnych pochodzić będzie kwota ponad 7,6 miliardów euro. Ponieważ do każdego euro pochodzącego z budżetu unijnego musi zostać dodane współfinansowanie krajowe, szacuje się iż wielkość tego współfinansowania będzie mieć wartość ponad 3,5 miliarda euro.
Udział poszczególnych Funduszy Strukturalnych w finansowaniu Programów Operacyjnych oraz programów Inicjatyw Wspólnotowych przedstawia się w następujący sposób:
· Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego: 4,65 miliarda euro (60,9%);
· Europejski Fundusz Społeczny: 1,75 miliarda euro (22,9%);
· Sekcja Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej: 1,05 miliarda euro (13,8%);
· Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa: 179 milionów euro (2,4%).
Do kwoty tej dodać należy jeszcze wspomniane już 3,733 mld euro z Funduszu Spójności.
Punktem odniesienia dla projektowania polityki regionalnej są przyjmowane na każdy okres programowania przez Komisję Europejską regulacje w zakresie wykorzystania Funduszy Strukturalnych. W przypadku obecnego okresu programowania (lata 2000-2006), kwestie te uregulowane zostały w przytaczanym już niejednokrotnie Rozporządzeniu Rady nr 1260/1999/WE. Określa ono m.in. zadania poszczególnych instytucji w systemie pozyskiwania i zarządzania funduszami strukturalnymi, finansowy wkład funduszy, a także definiuje podstawowe pojęcia oraz zasady, jakimi należy się kierować w procesie prognozowania i wdrażania środków wspólnotowych. Jedną z nich jest zasada programowania, oznaczająca, iż środki pochodzące z Funduszy Strukturalnych mogą finansować tylko działania zawarte w ramach wieloletnich programach rozwoju, co wiąże się z obowiązkiem przygotowania stosownych dokumentów tzw. dokumentów programowych, które zostały opisane poniżej. Każdy z nich powinien obejmować okres siedmiu lat.
Pierwszym etapem w procesie programowania jest opracowanie Planu Rozwoju. Plan Rozwoju jest podstawowym dokumentem programowym przygotowanym przez państwo członkowskie, diagnozującym jego sytuację społeczną i gospodarczą oraz określającym jego potrzeby w kontekście celów polityki regionalnej. Na tej podstawie określa on planowaną strategię wykorzystania Funduszy Strukturalnych i innych środków finansowych stanowiących instrumentarium polityki regionalnej Unii Europejskiej. Zaprojektowana w Planie rozwoju strategia opiera się na krajowych i regionalnych programach gospodarczych i społecznych. Zgodność Planu Rozwoju ze strategicznymi z punktu widzenia rozwoju kraju dokumentami jest warunkiem koniecznym jego skutecznej realizacji.
Plan Rozwoju powinien zostać przygotowany przez właściwe władze wyznaczone przez państwo członkowskie na szczeblu krajowym lub regionalnym. Następnie, po konsultacjach z partnerami społecznymi, dokument ten powinien zostać przedłożony Komisji Europejskiej. Plan Rozwoju stanowi przedmiot oceny Komisji pod kątem jego zgodności z celami wskazanymi z rozporządzeniu 1260/1999/WE i stanowi punkt wyjścia dla opracowania Podstaw Wsparcia Wspólnoty lub Jednolitego Dokumentu Programowego .
W oparciu o Plan Rozwoju, Komisja Europejska w porozumieniu z państwem członkowskim przygotowuje Podstawy Wsparcia Wspólnoty. Podstawy Wsparcia Wspólnoty jest to dokument zawierający strategię interwencji Funduszy Strukturalnych w państwie członkowskim, jej cele szczegółowe oraz wielkość wkładu funduszy i innych środków finansowych. Dokument ten powinien określać priorytety, które będą wdrażane przy pomocy, określonych w Podstawach Wsparcia Wspólnoty, tzw. Programów Operacyjnych. Podstawy Wsparcia Wspólnoty są więc kluczowym dokumentem strategicznym wskazującym cele i strategię polityki regionalnej państwa członkowskiego, a co się z tym wiąże, kierunki interwencji Funduszy Strukturalnych i innych unijnych instrumentów finansowych w państwie członkowskim. Decyzje w sprawie Podstaw Wsparcia Wspólnoty lub Jednolitego Dokumentu Programowego powinny zostać opublikowane w Dzienniku Oficjalnym Wspólnot Europejskich.
Po przyjęciu Podstaw Wsparcia Ws...
stary_hipis