Joanna Sagan, Katarzyna Bogucka
Wpływ telewizji i reklamy na rozwój dzieci i młodzieży
Współczesne dziecko zalewa ogrom informacji i obrazów na temat jego
miejsca w otaczającym świecie, trendów w kulturze i sztuce, także przemian
gospodarczych i wydarzeń politycznych. Oddziaływaniu multimedialnemu
poddawany jest już w coraz młodszym wieku. Telewizja, kasety wideo, gry
komputerowe wyparły czytanie bajek, książek dla dzieci oraz tradycyjne gry i
zabawy. Media i środki techniczne coraz częściej zastępują drugiego
człowieka jako partnera dialogu. Mają ogromny wpływ na rozwój dzieci i
młodzieży.
Dominujące miejsce w życiu dzieci zajmuje telewizja. Towarzyszy ona dziecku
codziennie przez kilka godzin zwykle około 3, a nawet więcej. Nawet gdy
dziecko korzysta z niej przy odpowiednim oświetleniu i z zachowaniem
odpowiedniej odległości oraz właściwej postawy, nawet przy przestrzeganiu
najważniejszych zasad , jej wpływ jest niekorzystny . Dziecko jest bowiem
bierne, nieruchome a im młodsze ,tym bardziej jest mu potrzebny ruch.
Oglądanie filmów ogranicza najczęściej inne zajęcia ,przede wszystkim
ruchowe i pobyt na powietrzu. Ograniczenie to ma negatywny wpływ na
dzieci znajdujące się przecież w okresie intensywnego rozwoju fizycznego.
Telewizja wpływa na rozwój psychiczny dziecka. Dostarcza także wielu
wrażeń wzrokowych i słuchowych. Ciągłe ich doznawanie obciąża jednak
system nerwowy dziecka, zmusza do nieustannej pracy, a tym samym
prowadzi do zmęczenia. Przejawia się to słabszą koncentracją uwagi,
niepokojem ruchowym, mniej sprawnym wykonywaniem różnych czynności,
drażliwością. Dzieci mało odporne są bardziej pobudliwe. Podczas oglądania
filmów dzieci angażują swoją uwagę. Jeśli ich czas zostanie wykorzystany
przed telewizorem, później występują trudności w skupieniu się na innych
zajęciach, np. na lekcjach. W rezultacie telewizja zamiast przyczyniać się do
ułatwienia, nauki utrudnia ją. Przeżycia dzieci, jakie dostarczają im środki
masowego przekazu wpływają na ich rozwój emocjonalny. Dzieci bardzo
żywo reagują na treści prezentowane w filmach. Smucą je przeżycia jednych
bohaterów, śmieszą innych, a jeszcze innych przerażają. U niektórych dzieci
pod wpływem dramatycznych scen rośnie lękliwość. Ekrany telewizyjne
bardzo często uzupełniają filmy, w których dominuje przemoc i agresja. Dzieci
naśladują takie zachowania. Oddziaływanie scen przemocy jest tym większe,
im bardziej nasycone nimi są programy. Dzieci obserwując agresję w filmie
często odtwarzają ją w reakcjach z kolegami.
Naukowcy amerykańscy obliczyli, że aby obejrzeć tyle aktów przemocy, ile
dziecko ogląda między 6 a 7 r. życia, trzeba być w środowisku przestępczym
przez 580 lat.
Telewizja , oprócz zagrożeń, stwarza również szanse. Dzięki nim dzieci często
zaskakują nauczycieli i rodziców swoją wiedzą, zasobem słów, znajomością
faktów. To ona pozwala na wyrównanie poziomu wiedzy i wyobraźni dzieci z
różnych środowisk. Rodzice i nauczyciele, chcą aby wpływ telewizji na rozwój
dziecka był pozytywny, powinni pamiętać, żeby dziecko poświęcało na
telewizją tyle czasu, na ile pozwala jego wiek i stopień rozwoju. Czterolatki
powinny zadowolić 30 minutami dziennie; jeśli troszkę więcej, to nie w jednym
kawałku, ale z przerwą na odpoczynek od emocji. Dziesięciolatki mogą bez
szkody dla zdrowia poświęcić na oglądanie telewizji 60 minut, a jeżeli troszkę
więcej, to także z przerwą.
Dziecko powinno oglądać przede wszystkim programy dla niego
przeznaczone a rodzic powinien wiedzieć, co dziecko ogląda.
Dziecko w świecie mediów musi umieć z nich korzystać, wybierać, aby
czerpać z nich korzyści, doświadczenia, przeżycia, aby umiało wyrażać
stosunek do samego siebie i świata.
Wielką rolę odgrywa także reklama. Znaczenie reklamy wydaje się ogromne,
także z wychowawczego i pedagogicznego punktu widzenia. Reklama
stanowi ważny instrument kreowania potrzeb, sposobów ich zaspokajania,
stylów życia, wzorów osobowych. Niejednokrotnie w reklamie
„produkowane” są „zbiorowe marzenia”. Adresowana jest zarówno do
dorosłych, jak i do dzieci, we wszystkich przedziałach wiekowych-począwszy
od niemowlaka.
Wszystkie mechanizmy psychologiczne, którymi posługują się twórcy reklam
zmierzają do wzbudzenia lub uaktywnienia jakiejś potrzeby. Może się to dziać
przez jasną perswazję, modelowane zachowania lub budzenie emocji z daną
potrzebą, ale zawsze chodzi o to by wywołać w dziecku potrzebę, czyli
poczucie jakiegoś braku i pragnienie zaspokojenia go.
Szczególnie znaczące są tu mechanizmy modelowania i prowokowania
emocji. Emocje wywołane reklamami, zwłaszcza u dzieci, w większości
przypadków nie kończą się zakupami, stają się jednak składnikiem ich życia
psychicznego. Emocje wywołane przez bodźce nie percypowane świadomie
i pozostające w psychice mają znaczenie dla ich postaw i zachowania.
Reklamy oddziałują na współczesne dzieci już od pierwszych miesięcy życia i
stopniowo, wraz z rozwojem przybierają coraz szersze rozmiary. Dzieci w wieku
przedszkolnym nie rozumieją jeszcze istoty reklamy. Wierzą, że reklamy
mówią prawdę, są więc bardzo podatne na ich perswazję. Dzieci traktują
reklamy jak każdy inny film. Dopiero w wieku szkolnym zaczynają rozumieć, co
jest ich celem, a także różnicować reklamy z punktu widzenia tego, co
reklamują, dla kogo produkt jest przeznaczony, co im się w reklamie podoba,
a co nie podoba itp..
Dzieci stanowią znaczną część widowni reklam, korzystają z nich chętnie i
jako konsumenci mają duże znaczenie dla reklamodawców. Oglądanie
reklam zabiera dzieciom bardzo dużo czasu. Dla dziecka jest po prostu
filmem, a przez dorosłego widza może być traktowana jako swego rodzaju
konwencja. Dzieci nie rozumieją jeszcze mechanizmów stosowanych w
reklamach i są wobec nich całkowicie bezbronne. Reklamy mają wielki
wpływ na psychikę ludzi, a w szczególności dzieci. Spośród nich szczególnie
niepokojące wydaję się przyjmowanie postawy konsumpcyjnej, rozbudzanie
łakomstwa, agresywności i erotyzacja wyobraźni.
Ważne wydaję się tu nie tylko konkretne postępowanie, ale to że dzieci nie
mogą kupować wszystkich reklamowanych produktów. Rozbudza się w nich
pragnienie niemożliwe do zrealizowania, co powoduje frustrację
pobudzającą mechanizmy obronne, takie jak agresja i fiksacja. Niektóre
reklamy budzą u dzieci lęk i agresywność. Zakres tego oddziaływania zależy
od ilości czasu poświęcanego na oglądanie reklam przez dzieci i od stopnia
nasycenia reklam omawianymi emocjami. Zależy to także od emocjonalnej i
rodzinnej sytuacji dziecka. Dzieci często odnoszą obrazy reklamowe do
własnej sytuacji życiowej, warunków w jakich żyje ich rodzina. Często w
wypowiedziach dzieci z ubogich lub patologicznych rodzin pojawiają się
akcenty irytacji, złości, smutku i zakłopotania które zdradzają frustrację. Dzieci
te nie identyfikują się tak, jak większość ich rówieśników z reklamowanymi
postaciami i przedstawionymi realiami, to nie jest ich świat. Oby z czasem
frustrację te nie zaowocowały agresją wobec tych dostatnio żyjących ludzi.
Dzieci bardzo często oglądają reklamy telewizyjne i bardzo je lubią.
Oglądają je nie tylko przed oczekiwanym programem, ale przerywają w
domu ulubione zabawy, gdy usłyszą i zobaczą, że na ekranie jest reklama.
Orientują się, kiedy i w jakim czasie jest emisja reklam. Ulegają czarowi
reklamowanych produktów. Wierzą że reklamowany towar jest wysokiej
jakości, tzn. dobry, smaczny, piękny, doskonały, wspaniały, trzeba go
koniecznie mieć i wreszcie, że reklamy mówią prawdę, są wiarygodne.
To, co najbardziej podoba się dzieciom w programach reklamowych, to
wpadające w ucho melodyjne piosenki. Lubią je nucić i śpiewać przy różnych
okazjach. Często znajomość tych śpiewanych treści reklam jest źródłem
popisów dziecięcych w rodzinnym gronie, a także okazją do wykazania się
wśród rówieśników, kto jest lepszy.
Podoba się także dzieciom w reklamach animacja. Przemawia do ich
wyobraźni świat barw, spostrzegają piękną kolorystykę, estetykę i smak.
Podobają się im także śmieszne dialogi.
Reklamy telewizyjne wzbudzają dążenia do zaspokojenia potrzeb posiadania.
Dzieci chcą mieć reklamowane zabawki, słodycze i napoje. Choć nie zawsze
wywierają one dobry wpływ. Słodycze ze względów zdrowotnych powinny
być np. spożywane z umiarem. Jednak w reklamie jest inaczej. Baton Milky
Way według reklamy zastępuje szklankę mleka, a cudowne mleczne dropsy
„przeniosą każdego w krainę dzieciństwa” , co sugeruje, że są bardzo zdrowe.
Z reklamowanych napojów Coca- Cola jest szkodliwa dla uzębienia ze
względu na występujące w niej fosforany, ale reklama zachwala ten napój
jako najlepszy. Reklamy skłaniają dzieci do molestowania rodziców o ciągłe
kupowanie reklamowanych produktów. Przykładem może być reklama
„Kinder niespodzianki”. Są to czekoladowe jajeczka z małą zabaweczką w
środku. Ukazanie stołu zapełnionego zabawkami sugeruje coś więcej niż
jeden mały przedmiocik, skłania dzieci do regularnego kupowania tego
towaru.
Dzieci najczęściej i najchętniej oglądają reklamy przed dobranocką.
Najbardziej podobają im się reklamy prezentujące następujące zabawki: lalki
Barbie, klocki Lego, gry komputerowe. Oglądanie ich na ekranie telewizora
wywołuje u dzieci marzenia i pragnienia ich posiadania, a więc reklamy
poszerzają wyobraźnię dziecka. Reklama stała się tematem codziennych
rozmów. Niektóre z fragmentów są cytowane, a dzieci odgrywają też role
charakterystycznych postaci, próbują je naśladować, posługują się
zapożyczonym z reklam słownictwem (nie zawsze adekwatnym do
rzeczywistości). Podświadomie utożsamiają się czasem z ich bohaterami.
Magia reklam telewizyjnych oddziałuję na dzieci silnie, iż wymuszają one na
rodzicach zakup zabawek, słodyczy itp. , reklamy w rodzinach gorzej
sytuowanych stają się źródłem napięć i konfliktów, dziecko odbiera reklamę
bezkrytycznie, w przypadku posiadania reklamowanego przedmiotu, dziecko
często przekonuję się, że wymarzony przedmiot nie jest tak doskonały lub
funkcjonalny, a cukierek nie smakuje tak, jak sobie wyobrażało – i zaczyna
wątpić w autentyzm opinii ludzi dorosłych. To drastyczne odkrycie i
odsłonięcie utajonego fałszu stanowi dla dziecka prawdziwą klęskę.
Gwałtowny rozwój nowości technologicznych powodujący przeobrażanie się
społeczeństwa industrialnego w społeczeństwo informacyjne stawia nowe
wymogi przed systemem oświaty. Współczesna edukacja powinna
przygotować ucznia do życia w tym społeczeństwie. Wzrastająca rola
mediów i ich powszechność sprawiają, że zaczynają one odgrywać
dominującą rolę w procesie wychowania
Wiedza o mediach, czyli edukacja medialna staje się wyjątkowo istotnym
elementem wykształcenia młodego człowieka, gdyż różne media są
integralnym składnikiem każdego jednostkowego otoczenia. Kształtowanie
kompetencji komunikacyjnych ucznia zaowocuje świadomością
negatywnego wpływu niektórych przekazów medialnych. Wynikiem tego
procesu będzie skierowanie uwagi odbiorcy na przekazy wartościowe,
zawierające społecznie pozytywne treści i elementy kultury elitarnej. Pozwoli
uchronić młodego człowieka przed konsekwencjami przyjęcia mimetycznego
stylu odbioru mediów, skierowanego na przekazy proste, a wręcz prymitywne
Media wpływają na rozwój dziecka poprzez trzy funkcje jakie pełnią w
edukacji:
- funkcja poznawczo-kształcąca polega na tym, że media rozszerzają pole
poznawcze uczących się przez udostępnieni im całej, rozległej rzeczywistości,
rozwijając jednocześnie ich procesy percepcyjne, intelektualne i
wykonawcze.
- funkcja emocjonalno-motywacyjna jest silnie związana z funkcją
poznawczo-kształcącą. Media dydaktyczne nie tylko wywołują silne
przeżycia intelektualne, ale również wzruszenia, przeżycia emocjonalnoekspresyjne,
przez co rozbudzają zaangażowanie, zaciekawienie i
zainteresowanie materiałem nauczania. Między emocjami a motywacją
istnieje ścisły związek. Dlatego media, oddziałując na sferę emocjonalną
człowieka, tym samym uruchamiają u niego określone procesy motywacyjne.
Uczenie się bez należytych emocji i motywacji jest nieefektywne;
- funkcja interkomunikacyjna polega na tym, że niektóre media, np. oparte
na technice komputerowej, rozwijane na bazie komputera, nie tylko
przekazują komunikaty, ale również umożliwiają wzajemne komunikowanie
się, prowadzenie dialogu, co dotychczas było atrybutem jedynie ludzi.
Edukacja medialna poprzez zamierzone i celowe działania nauczycieli
powinna zatem zmierzać do kształtowania pozytywnych postaw wobec
mediów.
Postawa krytyczna, która angażując intelekt, wyklucza naiwny stosunek do
treści publikowanych w mediach, uległość wobec cudzych opinii i treści
propagandowych, zakłada zaś znajomość głównych mechanizmów
działania mediów, dystans emocjonalny wobec odbieranych komunikatów
oraz czerpanie informacji z wielu źródeł i porównywanie ich (ocenianie
wiarygodności).
Postawę selektywności, która zakłada przemyślany wybór odbieranych treści,
poprzez uświadamianie dzieciom konsekwencji jej braku, np. niepotrzebnej
straty czasu.
Postawy twórczej aktywności, która ma stanowić alternatywę wobec
biernego odbioru mediów, przygotowanie do posługiwania się mediami jako
narzędziami ,rozwoju intelektualnego, rozrywki i pracy zawodowej.
Nieprzemyślane, zbyt długie korzystanie z przekazów medialnych powoduje
spadek aktywności społecznej człowieka i zmiany zachodzące w jego
psychice oraz sposobie postrzegania świata. Do najczęściej występujących
zalicza się zmniejszenie wrażliwości słuchowej - młodzi ludzie potrafią
oglądać, nie potrafią natomiast słuchać innych i rozmawiać z nimi. Technika
utrudnia bowiem proces integracji międzyludzkiej, stwarzając jedynie
możliwość kontaktów pośrednich, które nie uczą bycia z ludźmi. W rezultacie
młody człowiek czuje się jeszcze bardziej samotny. Niepokojącym
symptomem są również trudności w koncentracji i pamięciowym
opanowywaniu tekstu. Zbyt długie przebywanie w świecie mediów może
doprowadzić także do rozwoju stanów lękowych, poczucia wyobcowania i
bezsilności człowieka wobec rzeczywistości, w której żyje.
U wielu młodych użytkowników mediów pojawia się również niebezpieczne
zjawisko fascynacji wirtualną rzeczywistością, zwłaszcza gdy dają one szansę
interaktywności. Nowe techniki multimedialne, łącząc dźwięk, obraz
trójwymiarowy, a nawet dotyk, stwarzają takie wrażenie realności, że powrót
do świata rzeczywistego staje się problemem. Często młody człowiek
utożsamia się z wirtualnym bohaterem, gdyż nie potrafi dostrzec granicy
między światem fantastycznym i realnym. Skutkiem częstego oglądania scen
agresji i przemocy pojawia się również akceptacja dla takich zachowań i
stępienie wrażliwości, określane mianem znieczulicy społecznej.
Coraz częściej pojawiają się także głosy o zjawisku uzależnienia od techniki
elektronicznej, którego szczególnym rodzajem jest uzależnienie od Internetu.
Wśród objawów tego uzależnienia wymienia: utrzymywanie kontaktów z
ludźmi tylko przez Internet, utratę zainteresowania innymi formami aktywności,
zmianę języka, brak kontroli czasu spędzanego w sieci.
Równie niebezpieczny wydaje się wzrost znaczenia mediów w dziedzinie
wychowania młodego człowieka, odbywający się kosztem rodziny. Bardzo
często rola rodziców sprowadza się do zaspokajania potrzeb materialnych
dziecka, brak natomiast codziennych kontaktów emocjonalnych z dzieckiem.
Media wypełniają czas przeznaczony na zabawę, rozmowę, dyskusję.
Edukacją medialną powinni więc zostać objęci także rodzice, po to, by mogli
od najmłodszych lat kierować rozwojem dziecka, wskazując bajki, programy i
filmy wzbogacające wiedzę i osobowość dziecka.
Dostrzegając możliwe zagrożenia ze strony mediów, nie należy zapominać
o ogromnych korzyściach płynących ze świadomego i przemyślanego
korzystania z przekazów medialnych. Taki sposób traktowania mediów może
przyczynić się do bardziej systematycznego i krytycznego uświadamiania
sobie świata i być źródłem rozwoju własnej osobowości. Media umożliwiają
...
stary_hipis