36. Krasiński-Przedświt_oprac. Halkiewicz-Sojak.docx

Strona3

36.Przedświt, Wstęp,  G. Halkiewicz- Sojak

Zygmunt Krasiński urodził się 19 lutego 1812 w Paryżu. Matka – Maria Urszula z Radziwiłłów. Ojciec Wincenty był pułkownikiem formacji szwoleżerów i uczestniczył w wyprawie na Moskwę, kiedy urodził się jego syn.

Krasińskiego określano jako profetycznego poetę historii, a także jako jednego z trzech wieszczów romantycznych. Pisarstwo Z. cechowało się filozoficzną głębią i konsekwentną obroną szlacheckiej tradycji. Później, w XX wieku określano go jako pisarza krytycznego wobec rewolucji, rzecznika narodowego solidaryzmu i konserwatyzmu(czyli niezbyt pozytywnie).
Poetyckość Krasińskiego:

·  wzniosłość,

·  Harmonijna instrumentacja,

·  Wizyjność

·  Poszukiwanie ideałów.

W listach Krasiński ujawnia szczególną wrażliwość na egzystencjalne doznania i skłonność  do autoanalizy, dzięki temu właśnie tworzy wiarygodny autoportret romantyka. Oprócz listów odnajdziemy w jego twórczości poematy, pisma polityczne i publicystyczne.

Autor Przedświtu był szczególnie wrażliwy na tragizm historii, przenikliwie widział symptomy schyłku i rozkładu w pejzażu dwudziestowiecznym kultury . I jeśli chodzi o jego duchową tożsamość, to  był polskim arystokrata i czuł się spadkobiercą szlacheckiej tradycji. Był katolikiem, Europejczykiem, identyfikował się z rycerską tradycją i uniwersalizmem kultury wzrastającej z chrześcijańskich inspiracji.  Najważniejsze – jako Polak i pisarz musiał zmierzyć się z tematem niewoli narodu.

W jego twórczości rycerski kostium i wątki gotyckie miały nadawać heroiczne rysy mazowieckiemu średniowieczu. Jego patriotyzm został wystawiony na ciężką próbę w powstaniu listopadowym. A nieobecność w powstaniu odczuwał jako hańbę.

Przedświt opublikowano w Paryżu w 1843 jako utwór Konstantego Gaszyńskiego. Pierwsze fragmenty pracy nad Przedświtem pochodzą z 1841 roku. Do pisania Zygmunt podchodził kilkukrotnie, ale najintensywniej pracował nad dziełem w  lutym i marcu 1843, kiedy to powstawał historiozoficzny Wstęp i ostateczna redakcja części poetyckiej. Na Przedświt można  spojrzeć jak na poetycka summę Krasińskiego.

Egzystencjalne inspiracje Przedświtu

Inspiracje Przedświtu łączą się wielostronnie z biografia autora. Poemat od początku miał być nie tylko utworem literackim, ale i świadectwem wewnętrznego życia pisarza. Odnajdujemy tu wspomnienie jednego z najszczęśliwszych epizodów w długim i zawiłym romansie Zygmunta z Delfiną Potocką. W październiku 1841 – spotkali się w Verennie (w Alpach, nad jeziorem Como). Tam zachwycali się pejzażem i celebrowali swoją miłość. Krasiński oprowadził Delfinę szwajcarskim szlakiem, którym kiedyś podróżował z Mickiewiczem (1820) do Melun we Francji. Po tym Zygmunt wrócił do Paryża i zamieszkał z filozofem i przyjacielem – Konstantym Danielewiczem. Wtedy wpadł na pomysł napisania Przedświtu z wizerunkiem Dantejskiej Beatrycze (Delfiny Potockiej), o czym też informował jak w liście z 29 listopada.

Beatrycze z Przedświtu: Krasiński wykreował ja na ideał kobiety i Polki, muzy i artystki, kochanki i miłosiernej samarytanki. Otrzymujemy tu wizerunek uduchowionej muzy obdarzonej pięknym głosem i innymi artystycznymi talentami, kobiety o subtelnym umyśle, skrzywdzonej przez męża tyrana, szukającej przyjaźni i głębokiej miłości (wg A. Rolle i J. Kleinera). Podsumowując, była silną i barwną osobowością.

Delfina urodziła się w 1807, jako osiemnastolatka wyszła za Mieczysława Potockiego w 1825 roku. Związek okazał się pasmem nieporozumień i nieszczęść, ale Delfina nie chciała rozwodu, ale zgodziła się na separację i wraz z częścią majątku wyjechała za granicę. Zygmunta Krasińskiego poznała w Neapolu w 1838, w wigilię. W dziejach ich romansu można wyodrębnić 3 okresy. Pierwszy do 1843 - bez śladów w twórczości Zygmunta. Najszczęśliwszy okres między nim a Delfiną. Zygmunt wtedy uciekał przed plotkarzami,  przed ojcem, który namawiał go do małżeństwa z Elizą Branicką, ale i modne było podróżowanie. Chociaż latem 1841 Wincenty (ojciec) doprowadził do zaręczyn z Branicką, a potem do zawarcia małżeństwa w 1843, w Dreźnie. Maleństwo nie zakończyło jego romansu z Delfiną, ale z czasem miłosną egzaltację zastąpiła przyjaźń. A Przedświt stanowił poetycki akord zamykający pierwszą fazę romansu, w zamyśle autora miał być jej podsumowaniem i idealizacją.  To miłość była inspiracją i tematem utworu. Ale kiedy autor tworzył dzieło, głównym uczuciem jakie mu towarzyszyło –było cierpienie. Miało on wymiar moralny, który wiązał się z konfliktem między miłością do Delfiny a przywiązaniem do ojca.
Zimą 1841/42 poeta przeżył niebezpieczny krwotok. Potem długo wracał od siebie, czemu towarzyszyły napady gorączki. W jednym z listów, poeta przekazał Delfinie niedokończony Przedświt – poetycką pamiątkę ich miłości. Kolejno poeta wciąż miewa  napady krwotoku, jest wyczerpany chorobą, widać to w listach, po zmienionym charakterze pisma (z trudem stawia duże litery).

1829 w trakcie konfliktu na Uniwersytecie Warszawskim jedną z przyjaznych osób okazał się właśnie wspomniany Danielewicz, który był uczniem Hegla.  W 1842, filozof zachorował, co określa Krasiński w listach jako tyfus. Mimo własnych cierpień, Krasiński otoczył  przyjaciela troskliwą opieką, który zmarł po dwóch miesiącach – 27 marca. Było to kolejne bolesne przeżycie, które zachwiało motywacja do działania, poeta opisuje w liście do Cieszkowskiego. Praca nad Przedświtem została ponownie odłożona.

Inspiracje filozoficzne i literackie

Poeta czerpał inspiracje nie tylko z uczuć: miłości, cierpienia, śmierci, ale tez z lektur i doświadczeń intelektualnych. Pisał o tym w liście do Cieszkowskiego z Rzymu, ze stycznia 1843 roku. Dodatkowo z listów do Jaroszyńskiego i Trentowskiego wiemy o ostatecznym krystalizowaniu się filozoficznych koncepcji (1839-43). Wymienieni korespondencji byli uczniami Hegla. Największy wpływ na kształt jego własnej refleksji wywarła lektura Prolegomenów do historiozofii Cieszowskiego (filozofa), a także przyjaźń z nim. Filozof łączył w swoim dziele filozofię  dziejów z myśleniem religijnym. Także fragmenty dzieła Towiańskiego i wykłady Mickiewicza o literaturze słowiańskiej i pisma Swedenborga odegrały swoją rolę, bo wskazują, że poeta nie ograniczał się tylko do filozofii Hegla niesionej przez Cieszowskiego. Krasińskiego interesowały mistyczne wizje przyszłości przywołujące autorytet indywidualnych objawień. Miał wobec nich postawę ambiwalentną, wierzył w cud przemiany świata, ale nieufnie traktował cudotwórców i wizjonerów, co potwierdza list do Słowackiego z 1841 roku. W tworzeniu ostatecznej redakcji Przedświtu towarzyszył zachwyt nad dziełem Stoffelsa Resurrection, który to wywód zapowiadał nadejście nowej epoki i realizację idei Chrystusowej w historii, czyli chrześcijańskiego męczeństwa narodu, wokół którego skupiają się w przełomowym momencie inne nacje. Dwa nurty refleksji Krasińskiego: filozoficzny i profetyczny zbiegły się jednak nie tylko Stoffelsowi, ale także dzięki lekturze Ewangelii i Apokalipsy, powrotowi do Dantego, Goethego i Szekspira.
Przedświt:

·       Poetycka summa – literackie świadectwo szczególnie intensywnego przeżywania miłości, cierpienia i śmierci – uczuć prywatnych, ale wpisanych w kontekst doświadczenia narodowego

·       Zwornik i zwieńczenie poetyckich światów przedstawionych przez Krasińskiego (z Irydionem i Nie-Boska komedią). W Irydione i Przedświcie świat przedstawiony jest tak skonstruowany, by wydobyć analogię antyku i współczesności.

·       Pojednanie filozofii z poezja, spekulatywne rozumowanie z wizja i iluminacją.

W Przedświcie domknięto poetycką myśl, czego nie pochwala Słowacki, a wynika to z listów.

Interpretacja

Dwudzielność i dwoistość formuły gatunkowej. Przedświt łączy konwencję traktatu historiozoficznego z formą wizyjnego poematu, prozę o klasycznych walorach retorycznych wiąże z wierszem o urozmaiconej wersyfikacji i rozedrganej frazie poetyckiej.

Epigraf z IV księgi Wergiliusza odczytywany jest jako proroctwo narodzin Chrystusa. A Drugie motto pochodzi  z liturgii mszy świętej odprawianej w wigilię Bożego Narodzenia i zaczerpnięto je z katolickiego Mszału. Odnosi się to do antycypacji chrześcijańskiego Objawienia w kulturze pogańskiego Rzymu.

We Wstępie dominuje paralela do czasów Juliusza Cezara i współczesności autora –XIXw. Cezar zestawiony zostaje z Napoelonem – charyzmatyczne postacie, ludzie czynu, którzy kształtowali dzieje. Dzięki Cezarowi nastąpił upadek pogańskiego Rzymu. Działanie Napoleona również zostaje uwzględnione. Czasy współczesne są „przedświtem” wielkiej przemiany. U Krasińskiego dominuje perspektywa mesjanistyczna. Śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa mają też wymiar historiozoficzny, bo  dokonały przełomu między jedną a drugą epoką. Ludzkie działania mogą przyśpieszyć lub opóźnić  realizację Bożego planu.

Przedświt miał być początkowo poematem miłosnym, niestety tak się nie stało. Sceneria spotkania kochanków zostaje usytuowana  wśród alpejskiego krajobrazu metaforyzowanego jako pejzaż rajski., a liryczny nastrój dopełnia księżycowa noc. Między miłością kochanków a naturą istnieje więź. (np. gra na harfie, a potem harfa staje się metafora natury, a na instrumencie świata gra Bóg). Miłość i natura są sposobem poznania  (funkcja poznawcza), którego podmiotem może być przyszłość ojczyzny. Odnajdujemy tu dwie wizje:

·  Wizja historyczna – droga do zmartwychwstania musi  prowadzić przez „próbę grobu” Dlatego orszak polskiej szlachty zmiesza za Matka Boską z jej jasnogórskiego wizerunku do otchłani, by w przyszłości zmartwychwstać. Przed bohaterami poematu odsłoniła się w tym momencie tajemnica przyszłości i  sens narodowych dziejów. Bóg odpowiada na modlitwy i pieśni wygnańców. Objawia sens przeszłości.

·  Wizja apokaliptyczna -  nawiązuje do Objawienia św. Jana ( odnajdziemy ją szczególnie w3 ostatnich fragmentach poetyckiej cz. utworu, składnia nawiązuje tu do Biblii. Poeta jest wygnańcem.  Nawiązuje też do obrazu zmartwychwstałej Polski. Odsłania przyszłość.

W części poetyckiej narrator szuka dróg poznania, a stają się nimi: miłość, kontemplacja natury i objawienie. Zostaje wprowadzony tu czas prywatny, ale odnoszący się tez do dziejów wspólnoty, stad podkreślenie kondycji poety-wygnańca. Do problemu czasu odnoszą się dwa zagadnienia: nieśmiertelność osobowej duszy i nieśmiertelność Polski. Poeta wierzy w obie. Gwarancją ocalenia ładu historii i duszy pojedynczego człowieka, w perspektywie skonstruowanej przez Krasińskiego okazuje się osobowy Bóg. Teraźniejszość skupiła się na momencie objawienia. Wypełnia początek i zamyka poemat ß Kompozycyjna klamra. Jeśli chodzi o wątek miłosny, poeta i polska Beatrycze, wyznacza sytuację liryczną, miłość otwiera drogę poznania, staje się kluczem do wizji i jej warunkiem. Świat poetycki zdominował tu filozofię.

Uwagi o recepcji

To dzięki korespondencji Krasińskiego z Gaszyńskim wiemy, ze pomysł na Przedświt zrodził się w 1841, najintensywniejsza praca nad nim  przypadła na luty i marzec  1843. W maju w drukarni Bourgogne et Martinet wyszedł jako dzieło Gaszyńskiego. Najbliżsi przyjaciele Krasińskiego, wiedzieli kto tak naprawdę jest autorem poematu.

W 1845 przygotowano drugą edycję, a w 1851 – trzecią. Dopiero w wydaniu pośmiertnym z 1869 pojawiło się nazwisko Krasińskiego.

W „Dzienniku Narodowym” opublikowano niepochlebną recenzję Władysława Platera, a 23 stycznia 1844 na jednym z wykładów, Mickiewicz bronił Przedświtu, traktując go jako zapis żywego przeżycia mistycznego, chociaż uchylił się od analizy dzieła i obszernej oceny. Natomiast Słowacki krytykował dzieło Krasińskiego, na co wskazują też dwa listy z 1843 do Krasińskiego, których głównym tematem był „Przedświt”, i wg Słowackiego filozofia ograniczyła tu poezję.

Popularyzacji dzieła Krasińskiego  przysłużył się hrabia S. Tarnowski, Profesor UJ, który opracował  dwutomową edycję pism Krasińskiego, a następnie – pierwszą monografię życia i twórczości pisarza. Wkrótce studia nad twórczością Krasińskiego podjęli uczniowie Tarnowskiego – Józef Kallenbach i Tadeusz Pini, a biografią – F. Hoesick.

W 1912, w setna rocznicę urodzin pisarza wydano edycję Pism Krasińskiego opracowana przez Jana Czubka, monografię J. Kleinera pt. Zygmunt Krasiński. Dzieje myśli, zbiór studiów M. Zdziechowskiego pt. Wizja Krasińskiego, a potem drugie wydanie Zdziechowskiego w 1917.