Metody badań pedagogicznych.doc

            METODY BADAŃ PEDAGOGICZNYCH – NOTATKI

1.      Podział metod badań w pedagogice i ich charakterystyka.

Metoda – uogólniony sposób organizowania czynności badawczych (zbierania i analizy danych), ukierunkowanych na osiągnięcie ustanowionego celu badań.

Technika - skonkretyzowany zespół czynności badacza, tworzący sposób poszukiwania danych.

Metody badań możemy podzielić na:

a)Metody badań ilościowych - empiryczne badania ilościowe, wywodzą się z modelu badań stosowanych w naukach przyrodniczych i odnoszą się do następujących konkretnych założeń:

1. Badacz jest w stanie poznać otaczającą rzeczywistość, poznawać jej elementy składowe.

2. Badacz nie musi być uwikłany w badaną rzeczywistość (zewnętrzny obserwator).

3. Istnieje szansa wykrycia „prawdy obiektywnej”.

4. Poznawana przez badacza rzeczywistość jest powtarzalna i posiada stałe reguły działania (zachowania i aktywność badanych podmiotów przebiegają według stałych reguł).

5. Badacz nie wartościuje, nie ocenia badanych faktów, jest neutralny.

6. Celem badania jest opis i wyjaśnienie związków przyczynowo-skutkowych między badanymi faktami lub też związków korelacyjnych, wskazujących na współwystępowanie pojedynczych faktów w badanej rzeczywistości.

Zdaniem Pilcha cel badań ilościowych wyznaczają odpowiedzi na pytania:

1. Jak jest? - odpowiedź wytyczy opisowy charakter celu badań.

2. Dlaczego? - odpowiedź wytyczy cel diagnostyczny badań.

3. Jaki jest związek między czymś a czymś? - odpowiedź wytyczy cel diagnostyczno-wyjaśniający badań.

-Istotą badań ilościowych jest uzyskanie danych liczbowych, które poddajemy zliczeniu i mierzeniu. Mierzenie i liczenie ma sens tylko wówczas, gdy dane liczbowe pochodzą od reprezentatywnej próby badawczej (grupa badanych zaangażowanych w zdarzenia pedagogiczne, o których szukamy wiedzy, jest odpowiednio liczna oraz reprezentuje ogół pod względem typowych cech np. ekonomicznych.

Odnosząc się do założeń ogólnych badań ilościowych, powiemy, że:

- badacz jest w stanie poznać liczbę faktów z otaczającej rzeczywistości, może zmierzyć jej elementy składowe lub wskazać związki pomiędzy faktami za pomocą liczb

- „prawda obiektywna” przyjmuje postać miar statystycznych, które nie są ani lepsze, ani gorsze, co zapobiega jakiemukolwiek wartościowaniu.

- metody badań ilościowych – Według Pilcha (sondaż diagnostyczny, monografię problemową i instytucji, eksperyment pedagogiczny oraz studium przypadku). Stanisław Palka wymienia obserwację, skalowanie, wywiad skategoryzowany, ankietę, socjometrię,

test, analizę dokumentów oraz eksperyment pedagogiczny.

b)Metody badań jakościowych - empiryczne badania jakościowe:

- świat społeczny nie jest rzeczywistością jedynie fizyczną - mierzalną i sprawdzalną,

- w świecie społecznym „bohaterem” jest społeczeństwo, osadzone w świecie

kultury,

- kultura to również świat uznawanych przez ludzi wartości, którym nadaje się

konkretny sens i znaczenie.

Orientacje w badaniach jakościowych:

1. Badania jakościowe skoncentrowane na poznawaniu świata przeżywanego (codzienność szkolna, dzieciństwo).

2. Badania poświęcone analizom interakcji społecznych w placówkach edukacyjnych, wychowawczych czy społecznych (mechanizmy etykietowania, stygmatyzacji, konfliktów).

3. Badania jakościowe poszukujące danych o ludzkiej biografii i socjalizacji.

Z wielu różnych typologii badań jakościowych wyłania się pewien ich rejestr, na który składają się:

- teoria ugruntowana oraz analizy tekstów i narracji,

- badania biograficzne (analiza pamiętników, wspomnień ustnych, osobistych notatek, fotografii itp.),

- studia przypadków,

- badania terenowe i etnograficzne (środowiskowe),

- badania w działaniu.

Ze względu na kryterium celu, zakresu i formy daje się wśród nich wyróżnić pewne tendencje prowadzonych poszukiwań:

- perspektywa badań biograficznych wskazuje trzy obszary badań: biografię, jako obszar uczenia się, biografię i zjawiska patologii społecznej oraz biografię i zmianę makrospołeczną,

- perspektywa badań środowiskowych pozwala badać relacje, jakie zachodzą między środowiskiem życia człowieka a procesem wychowania, dąży do wykrycia czynników wspierających lub hamujących ten proces. W tej perspektywie odnajdziemy badacza-praktyka, który słucha i dokumentuje i przewodzi (badania w działaniu zw. partycypacyjnymi oraz badania etnograficzne.

Badania jakościowe zastosujemy wówczas, gdy:

- chcemy przyjrzeć się zjawiskom osadzonym w ich środowisku naturalnym, które stanowi kontekst - poznajemy zjawiska takimi, jakie są, pytamy, jak jest,

- badane zjawisko dotyczy problemów uznanych w społeczeństwie za prywatne, intymne (np. przemoc wobec dzieci)

- osobami badanymi są jednostki posiadające wysoką zdolność do artykułowania problemów (dorośli) lub niezdolne do tego (dzieci),

- chcemy poznać losy pojedynczych osób lub dogłębnie zbadać interesujące nas zjawiska.

2.      Techniki i narzędzia badawcze.

a) obserwacja – czynność zbierania danych drogą spostrzeżeń w poszukiwaniu wiedzy o wychowanku i sytuacji, w jakiej się on znajduje, może być nieplanowaną rejestracją

faktów i zdarzeń lub wyraźnie ukierunkowanym na ustalony wcześniej cel, „oprzyrządowanym”, planowym działaniem badacza, jest często zaliczana do metod badawczych, a także do metod zbierania danych. Wyróżniamy:

- obserwacja skategoryzowana, typowa dla badań ilościowych, jeśli określimy badane kategorie (nazwiemy poszukiwane zdarzenia, fakty, cechy badanych zjawisk) i użyjemy do zbierania danych postrzegania,

- obserwację nieskategoryzowaną, typową dla badań jakościowych, poszukujemy wszelkiej wiedzy o rzeczywistości pedagogicznej (szkole, rodzinie, wychowanku),

- obserwacja z wysokim lub ograniczonym stopniem uczestnictwa

- obserwacja jawna (możemy wyjawić badanym jednostkom, że zbieramy dane za pomocą obserwacji), obserwacja ukryta (zatajamy naszą obserwację),

Typologia obserwacji Pilch i Bauman:

1. Obserwacja swobodna (otwarta) - towarzyszy każdej praktyce pedagogicznej, jej przebieg jest wyrazem ciekawości poznawczej ludzi, np. wychowawca poznaje w ten sposób wychowanka. Pełni funkcje zaspokojenia ciekawości poznawczej, a także w procesie przygotowania badań (uzyskujemy na jej podstawie wiedze ogólną o badanym zjawisku). Obserwując w sposób nieskategoryzowany (otwarty) np. klasę szkolną, możemy wyłonić wstępne problemy badawcze.

2. Obserwacja systematyczna - przyjmuje charakter naukowy - badacz musi ją zaplanować i prowadzić przez jakiś czas Planowanie sprowadza się do sformułowania przez badacza założeń dotyczących:

- ilości i jakości poszukiwanych zagadnień,

- czasu, co oznacza, że przewidujemy rozmiar zagadnienia, wielkość obserwowanego obiektu oraz okres, w którym obserwowany przedmiot badań „wyjawia” swoją naturę

- sposobów gromadzenia materiału (notowanie, nagrywanie itp.).

Obserwacja systematyczna dzieli się na:

a) pośrednia brak naszej obecności w obserwowanej grupie, istnieje pośrednik, który dzieli badacza od obserwowanej rzeczywistości,

b) bezpośrednia badacz jest akceptowanym członkiem badanej zbiorowości

- uczestniczącą

ü      jawna - badacz poinformuje zbiorowość o swojej roli

ü      ukryta – badacz nie poinformuje.

Narzędzia obserwacji:

Narzędzia wykorzystuje się w obserwacji skategoryzowanej, zwykle towarzyszącej badaniom ilościowym. Do narzędzi tych zalicza się:

- arkusz obserwacyjny - gdy już ustaliliśmy kategorie obserwacji, możemy określić jednostki czasu, w wyniku, czego otrzymujemy arkusz obserwacji

- dziennik obserwacji - suma arkuszy obserwacyjnych, ukierunkowanych na badanie tego samego problemu badawczego, wykorzystywanych do codziennych obserwacji. Wykorzystanie tego rodzaju narzędzia umożliwia nam obserwowanie zmienności pewnych procesów pedagogicznych, użyteczne w badaniach pedagogicznych, w praktyce pedagogicznej służy nauczycielowi do diagnozowania postępów rozwojowych wychowanka.

Zawartość arkusza obserwacyjnego i dziennika obserwacji uzależniona jest od problemu

badawczego lub hipotezy.

Problem badawczy musi spełniać określone warunki, tzn. musi zawierać:

- nazwy badanych zmiennych - w obserwacji odnosimy się do aktów zachowania, możliwych do zarejestrowania w postaci wskaźników empirycznych; zmienne dają się przełożyć na kategorie obserwacyjne (akty zachowania),

- informację o populacji, z której dobieramy osoby badane,

- informację o sytuacji (naturalnej, laboratoryjnej), w jakiej będą osoby obserwowane.

b) techniki oparte na słowie

Do czynności rozpoznawania rzeczywistości pedagogicznej wykorzystujących słowo mówione lub pisane zalicza się przeprowadzanie wywiadu i ankietowanie, które Łobocki kwalifikuje, jako techniki metody sondażu.

-wywiad - rozmowa, w której badacz zadaje pytania osobie badanej, oczekując od niej odpowiedzi, rozmowa badającego z respondentem według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. W badaniach pedagogicznych służy on przede wszystkim do poznawania układów, charakteru i zależności środowiska wychowawczego lub też do poznawania wszelkiej problematyki wychowania w środowisku społecznym. Poprzez wywiad możemy zbadać fakty, opinie i postawy konkretnej zbiorowości lub pojedynczego człowieka. Poza uzyskiwanymi od badanego odpowiedziami można obserwować jego reakcje, śledzić mowę ciała i wyraz twarzy - jest to wówczas połączenie wywiadu z obserwacją.

Przyjmując kryterium stopnia, w jakim badacz kieruje wywiadem, wyróżnia się:

1. Wywiad kompletnie kierowany (standaryzowany, strukturalizowany), oparty na kwestionariuszu pytań oraz odpowiedzi do wyboru (kafeteria), służący do pomiaru zmiennych ilościowych. Narzędzia – kwestionariusz wywiadu, a w przypadku wywiadu mało kierowanego i częściowo kierowanego — dyspozycje do wywiadu.

2. Wywiad mało kierowany (swobodny), w którym dominują wypowiedzi badanego, zainicjowane jedynie przez badacza; służący badaniom jakościowym.

3. Wywiad częściowo kierowany, w którym badacz przerywa wypowiedzi badanego, zadając mu szczegółowe pytania, wykorzystywany w badaniach jakościowych.

Wszystkie wymienione typy wywiadu mogą być prowadzone z jedną osobą (wywiad indywidualny) lub grupą ludzi (wywiad grupowy).

-Kwestionariusz wywiadu tworzy się podobnie jak arkusz obserwacji. Określamy problemy badawcze i poszukiwane zmienne. Pytanie powinno spełniać kilka istotnych warunków:

— musi być zbudowane w „języku respondenta”,

— nie może zawierać sugestii wyboru odpowiedzi,

— nie może być dwuznaczne.

-Dyspozycje do wywiadu są listą zagadnień odpowiadających problemom badawczym i zmiennym. Nie narzucają kolejności zadawania pytań zgodnie z ich układem pisemnym, ani też ścisłości w ich stosowaniu.

- ankietowanie sytuacja, w której badany podmiot otrzymuje pisemny zestaw pytań, na który odpowiada również pisemnie, stosuje się wtedy, gdy badanie dotyczy dużej grupy, chcemy szybko uzyskać dane do „ilościowej” obróbki lub gdy osobisty kontakt z badanym jest utrudniony.

Za pomocą ankiety uzyskujemy informacje o:

- faktach (np. uczeń posiada podręczniki, kredki),

- opiniach badanego lub innych o osobie badanej (o jego postępowaniu w przeszłości

i teraźniejszości),

- marzeniach, pragnieniach, potrzebach, motywacji i aspiracjach badanego lub aspiracjach jego bliskich.

Źródła błędów rozumowania przy konstruowaniu pytań kwestionariusza, do których zalicza się:

- błędy niezupełnej eliminacji i fałszywej przyczyny,

- błędy schematyczności polegające na powierzchowności rozpoznania.

c) analiza dokumentów i wytworów badanego

Analiza dokumentów i wytworów badanego służy w procesie badań pedagogicznych do gromadzenia i interpretowania danych opisowych oraz ilościowych dotyczących osoby badanego, instytucji lub zjawiska pedagogicznego.

Typy dokumentów:

-zastane - istnieją w chwili wszczęcia procesu diagnostycznego, np. wypracowania szkolne, pamiętniki, wyniki badań medycznych,

-intencjonalne - powstają z inicjatywy diagnosty np. wypracowania na zadany temat, opinie własne badanego, opinie specjalistyczne,

-kronikarskie - dokumentują fakty, wydarzenia i działania np. dzienniki zajęć, opracowania statystyczne, sprawozdania, akta sądowe, karty chorobowe badanego,

-opiniodawcze - rejestrują subiektywny odbiór rzeczywistości np. wypracowania na określony temat, rysunki tematyczne, opinie nauczycieli, listy,

-systematyczne - zbierane celowo i systematycznie np. okresowe oceny szkolne ucznia, cykliczne badania wyników nauczania, opracowania statystyczne,

-okolicznościowe – powstają spontanicznie, mają charakter subiektywny np. notatki osobiste i służbowe, dokumenty osobiste,

-oficjalne - usankcjonowane urzędowo np. obowiązkową dokumentację instytucji, orzeczenia specjalistyczne,

-osobiste - prywatne wypowiedzi autora o jego doświadczeniach, przeżyciach, poglądach np. pamiętniki, wypełnione ankiety, listy,

-werbalne - pisemny przekaz za pomocą wyrazów np. protokoły, opinie i świadectwa,

-cyfrowe - zawierają dane liczbowe np. głównie opracowania statystyczne, zestawienia ocen szkolnych, średnią ocenę wyników w nauce,

-obrazowe i obrazowo – dźwiękowe - wykorzystują dźwięk i obraz, jako środek wyrazu np. rysunki, prace konstrukcyjne, nagrania audio i wideo.

d) techniki oparte na pomiarze

Pomiar przyporządkowanie wartości liczbowych cechom/ właściwościom, zdarzeniom lub procesom pedagogicznym w celu odzwierciedlenia relacji zachodzących między nimi. W badaniach pedagogicznych najczęściej wykorzystuje się pomiar umowny (wskaźnikowy), opierający się na przypuszczalnych związkach obserwacji z mierzonymi cechami. Kwestionariusze czy testy pomiaru jakiejś cechy wykorzystują określone zachowania, jako wskaźnik tej cechy.

Do najczęściej wykorzystywanych w badaniach pedagogicznych technik opartych na pomiarze należy skalowanie. Skala jest szeregiem zdań ułożonych według określonego porządku, wyczerpujących możliwe określenia badanego zjawiska, cechy lub układu.

...