Wytyczne ...
w sprawie prowadzenia pomiarów i oceny stężeń czynników chemicznych i pyłu w środowisku pracy
(projekt)
Spis treści
str.
1. Wstęp 3
2. Kryteria oceny narażenia zawodowego - wartości dopuszczalne 4
3. Informacje niezbędne do planowania pomiarów - rozeznanie wstępne 6
3.1 Identyfikacja potencjalnego narażenia 6
3.2 Określenie warunków na stanowisku pracy 9
4. Badania podstawowe 11
5. Badania szczegółowe 12
6. Dozymetria indywidualna 13
6.1 Wybór pracowników do badań 13
6.1.1 Pomiar najgorszego przypadku 13
6.1.2 Wybór pracowników z grupy jednorodnego narażenia 14
6.2 Czas pobierania próbek 16
6.3 Obliczanie wskaźników narażenia 16
7. Pomiary stacjonarne 17
7.1 Wybór miejsca pobierania próbek 18
7.2 Liczba i rozłożenie w czasie próbek 18
7.3 Obliczanie wskaźników narażenia 20
8. Pomiary w celu oceny zgodności warunków pracy z NDSCh 21
8.1 Pomiary stacjonarne 22
8.2 Dozymetria indywidualna 22
9. Interpretacja wyników pomiarów 23
9.1 Ocena zgodności warunków pracy z NDS 24
9.2 Ocena zgodności warunków pracy z NDSCh 24
9.3 Ocena działania łącznego 24
10. Ocena narażenia na zmianach roboczych różnych od 8 godzin
i w innych nietypowych sytuacjach przemysłowych 26
11. Pomiary w celu oceny zgodności warunków pracy z NDSP 27
12. Częstotliwość pomiarów 29
13. Metody stosowane w analizie zanieczyszczeń powietrza 31
14. Pomiary za pomocą urządzeń do bezpośredniego odczytu 32
14.1 Ocena zgodności warunków pracy z NDS 32
14.2 Ocena zgodności warunków pracy z NDSCh 33
15. Sprawozdanie z badań 34
16. Uwagi końcowe 35
Piśmiennictwo 36
1. Wstęp
Higieniczny nadzór nad warunkami środowiska pracy i ocena narażenia zawodowego na substancje chemiczne i pyły przemysłowe należą do najważniejszych działań na rzecz ochrony zdrowia pracowników. Znajomość stężeń substancji szkodliwych dla zdrowia w powietrzu, znajomość wielkości wchłoniętych dawek substancji szkodliwych pozwalają bowiem przewidywać skutki zdrowotne narażenia, a także odpowiednio wcześnie stosować środki zaradcze w celu zmniejszenia ryzyka zawodowego.
Najistotniejszą drogą wchłaniania substancji chemicznych w warunkach przemysłowych jest układ oddechowy, a zatem najbardziej wiarygodną metodą oceny narażenia zawodowego na te substancje są pomiary ich stężeń w powietrzu na stanowiskach pracy. Jest to zadanie trudne i wymagające wysokich kwalifikacji ze względu na znaczną liczbę czynników chemicznych, złożoność procesów technologicznych i zmienność stężeń oznaczanych substancji w powietrzu. Sformalizowaną strategię pomiarową, obejmującą zarówno dozymetrię indywidualną jak i pomiary stacjonarne opracowano w 1989 roku w postaci Polskiej Normy PN-89/Z-04008/07 „Ochrona czystości powietrza. Pobieranie próbek. Zasady pobierania próbek powietrza w środowisku pracy i interpretacji wyników”. Norma ta, a obecnie jej znowelizowana wersja z 2002 roku (PN-Z-04008-7:2002) powoływana jest we wszystkich normach, dotyczących oznaczania substancji chemicznych w powietrzu na stanowiskach pracy i jest stosowana jako obowiązująca w zakresie pobierania próbek powietrza przez laboratoria higieny pracy.
W roku 2002 do systemu Polskich Norm, jako drugą normę dotyczącą tego zagadnienia wprowadzono normę europejską PN-EN 689:2002 „Powietrze na stanowiskach pracy. Wytyczne oceny narażenia inhalacyjnego na czynniki chemiczne przez porównanie z wartościami dopuszczalnymi i strategia pomiarowa”. Celem niniejszych wytycznych jest wyjaśnienie zasad prowadzenia pomiarów czynników chemicznych w środowisku pracy w oparciu o obie wymienione normy.
Pomiary i ocena stężeń substancji chemicznych w powietrzu zakładów pracy mogą być prowadzone m.in.:
- w celu oceny ryzyka zdrowotnego,
- do oceny skuteczności stosowanych środków prewencji technicznej,
- w celu uzyskania danych o narażeniu w badaniach epidemiologicznych,
- w celu oceny procesu technologicznego i jego dynamiki,
- do walidacji lub porównania różnych metod pobierania próbek i analizy,
- w celu oceny zgodności warunków pracy z obowiązującymi przepisami.
Niniejsze wytyczne dotyczą pomiarów, których celem jest porównanie wyników z odpowiednimi wartościami dopuszczalnymi w środowisku pracy, którego to zagadnienia dotyczą wspomniane normy PN-Z-04008-7:2002 i PN-EN 689:2002. Zadaniem niniejszych wytycznych nie jest powtarzanie ani zastępowanie zawartych w normach postanowień lecz możliwie przystępne ich wyjaśnienie i uzasadnienie. Zakres tematyczny wytycznych w dużym stopniu wynika z zapytań, uwag i wątpliwości zgłaszanych przez pracowników służb inspekcji sanitarnej, inspekcji pracy, laboratoriów higieny pracy i działów BHP zakładów pracy do instytutów naukowo-badawczych.
2. Kryteria oceny narażenia zawodowego – wartości dopuszczalne
Zgodnie z definicją, zawartą w PN-EN 689:2002 wartością odniesienia dla stężenia czynnika chemicznego w powietrzu jest wartość dopuszczalna, zwana również normatywem higienicznym. W praktyce stosowane są dwa typy normatywów higienicznych:
Ø dotyczące całej zmiany roboczej i całego okresu aktywności zawodowej pracownika;
Ø dotyczące krótszych odcinków czasu, mające na celu ochronę przed działaniem drażniącym a także przewlekłym lub nieodwracalnym uszkodzeniem tkanek w wyniku wystąpienia w krótkim okresie wysokich stężeń substancji w warunkach, gdy stężenie średnie ważone nie przekracza wartości dopuszczalnej dla całej zmiany roboczej.
W Polsce wartości normatywów higienicznych ustanawiane są przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej* i publikowane w Dzienniku Ustaw. W rozporządzeniu z dnia 29 listopada 2002 r. (Dziennik Ustaw nr 217/2002 poz. 1833) zamieszczono wykaz wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń czynników chemicznych w powietrzu na stanowiskach pracy obejmujący 441 pozycji. W rozporządzeniu tym zawarto i zdefiniowano trzy typy wartości dopuszczalnych:
----------------------------
* Obecna nazwa: Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej
· najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) – wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinna spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń;
Stężenie średnie ważone dla 8-godzinnego dnia pracy określane jest wzorem
(1)
w którym:
c1, c2, ... cn - średnie stężenia substancji, oznaczone w poszczególnych okresach
pomiarowych,
t1, t2, ... tn - ...
bhp.KarolKa