Śpiew Janusza – gawęda, będąca podsumowaniem treści, motywów i założeń ideowych całego zbioru; określa adresatów, do których skierowana została „pieśń ojczysta, narodowa”: prostego ludu polskiego. Janusz – śpiewak, chce poprzez swą pieśń zostawić po sobie jedyny ślad. Swą wiarygodność podbudowuje tym, że „całą Polskę zna”. Jest świadomy swej ogromnej roli dla polskich „braci” – jego pieśń „słodzi dolę” (poezja zagrzewająca do walki, budząca staropolskie, tradycyjne wartości narodowe)
Pożegnanie – utwór otwiera przysłowie staropolskie: „Kto z Bogiem, to Bóg z nim”. Sytuacja liryczna jest niezwykle prosta: obraz pożegnania kochanków. „Panna młoda” żegna się ze swoim ukochanym, który „zbrojny” wyrusza walczyć o ojczyznę. Młoda dziewczyna powierza swego ukochanego Bogu, każe mu się modlić, tłumacząc, że w ten sposób zapewni sobie opiekę boską i zwierzchnictwo. Daje mu krzyżyk i szkaplerzyk. Jednak wymowa wiersza jest pesymistyczna, bo podmiot liryczny stwierdza, że: „prędzej z szarej przędzy/ srebrna nić wypłynie/niż do jej chaty/ Staś kiedy zawinie”. Motyw ułana, dziewczyny „jak malina/jagoda”, wiernego konika itd. J
Mazur - dziarska piosenka żołnierska o ojczyźnie (wychwalanie) ze szczególnym zwróceniem uwagi na piękno i niepowtarzalność regionu Mazowsza: „… wiele cudów/ lec najmilse i najzdrowse/ pseciez cłeku jest Mazowsze!”. Wychwala niezwykłą odwagę i waleczność mazurskich ludowych żołnierzy (kosynierów): „i do boju Mazur scery”. W cytacie widać obecne w całym wierszu mazurzenie – troska o regionalną charakterystyczność. „Bies cie porwie Mikołaju/ a swoboda będzie w kraju” – przepowiada złowrogą przyszłość carowi.
Śpiew z mogiły – wiersz pisany z perspektywy klęski powstania; o tym, jak wielką klęską był upadek powstania, z którym wiązano wielkie nadzieje. Wiersz nawołujący do zorganizowania się Polaków, którzy ulegli rozproszeniu: „w niewoli/ a inni po świecie”. Postulat pracy organicznej, która umożliwiłaby odbudowanie Polski. Pol zauważa, że naród zrobił się gnuśny, jeśli idzie o zrywy narodowowyzwoleńcze: „wybić się siłą/ To dla nas już dziwy”.
Pieśń o ziemi naszej : jeden najpopularniejszych utworów Pola, poemat opublikowany w 1843 roku; widoczna demokratyczna tendencja ideowa. Przypuszczalną genezą poematu mogą być podróż Pola do Szwajcarii Saskiej. Utwór to „obrazy z podróży”, rodzaj poetyckiego notatnika „wojażera” (diariusz podróży). Na pierwszy plan wysuwa się obiektywny przedmiot poetyckiej narracji – kraj, w szczególny sposób ukazany przez autora ( autor wychwytuje charakterystyczne cechy pejzażu i ludzi) w formie zwięzłych syntez ze zmysłem poety, geografa i socjologa. Poety – zachwyca się pięknem gór, geograf – odkrywa Litwę i Polesie, socjolog – dostrzega kontrasty społeczne nędzy Polesia i bogactwa Wołynia. Narrator – człowiek zwykły, znakomicie obeznany ze sprawami kraju i jego ludźmi, wyraziciel mądrości potocznej i uczuć powszednich. Widoczny liryzm intymnych związków narratora i kraju.
Struktura pieśni nie jest klarowna – przeważa gawędowość (luźny, daleki od zwięzłości tok narracji), ale z elementami pieśniowości (rytmika poematu).
Uczuciowa wieź z ziemią ukazuje także patriotę i demokratę. Narrator szuka prawdy o codziennym życiu kraju. Obserwuje pracę ludu, dostrzega przejawy krzywdy społecznej. Główną wartość Pieśni o ziemi naszej stanowi jej patriotyczna prawda o ludzie, tkwiąca zarówno w obrazach z podróży po kraju, pracy i ucisku pańszczyźnianego chłopstwa, jak i w demokratycznym przekonaniu o doniosłości roli ludu w walce narodowowyzwoleńczej.
Pieśń zamyka ostatecznie okres „młodości Janusza”.
1859 rok – druga redakcja pieśni; usunął Pol deklaracje demokratyczne i zmienił sens dawnych inwektyw antyszlacheckich.
1
banalnaa