1) Pojęcia i podział prawa karno skarbowego
Prawo karno skarbowe stanowi szczególną, wyspecjalizowaną ze względu na przedmiot ochrony dziedzinę prawa karnego, usytuowaną na pograniczu prawa karnego i prawa finansowego, odwołującą się do zasad ogólnego prawa karnego i procesu karnego, zachowującą jednak pewne odrębności wynikające ze szczególnego przedmiotu ochrony.
Przedmiotem ochrony w prawie karno skarbowym jest interes finansowy państwa. Za przedmiot ochrony należy uznać interes finansowy jednostek samorządu terytorialnego, a w związku z wejściem Polski do Unii Europejskiej, interes finansowy Wspólnot Europejskich.
W ramach nazwy prawo karno skarbowe element karny stanowi oczywistą konsekwencję karnego charakteru przepisów Kodeksu karnego skarbowego. Element skarbowości nawiązuje tutaj do ustawodawstwa międzywojennego i nauki prawa z tego okresu i zdarza się, że spotyka się on dziś z krytyką, której towarzyszy propozycja przyjęcia nazwy prawo karne-finansowe. Wydaje się jednak, ze nazwa ta nie jest w pełni adekwatna, ponieważ jej przyjęcia oznaczałoby również konieczność prowadzenia rozważań w odniesieniu do przestępstw spenalizowanych w Kodeksie karnym.
Przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe są zasadniczo uregulowane w Kodeksie karnym skarbowym, co stanowi dodatkowy argument, aby używać nazwy prawo karno-skarbowe i identyfikować tę nazwę z aktem, jakim jest Kodeks karny skarbowy.
Regulacja kodeksu ma charakter zamknięty, w tym sensie, że przepisy części ogólnej tego kodeksu znajdują zastosowanie do przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych określonych w tym kodeksie. Jeżeli zatem poza kodeksem znalazłyby się przepisy przewidujące przestępstwa i wykroczenia o charakterze karno-skarbowym, to nawet mimo ich nazwania przez ustawodawcę karno-skarbowymi do ich oceny nie mogą znaleźć zastosowania przepisy Kodeksu karnego skarbowego. W takich wypadkach do tych czynów stosuje się Kodeks karny, który stanowi regulację otwartą w tym znaczeniu, że część ogólną tego kodeksu stosuje się także do przestępstw określonych w ustawach szczególnych chyba, że przepisy tych ustaw stanowią inaczej.
2) Podział prawa karno-skarbowego
Zasadniczy podział obejmuje 3 części:
· Część materialno-prawną
· Część procesową
· Cześć wykonawczą
Te części odpowiadają na gruncie ogólnego prawa karnego odpowiednio:
· Kodeksowi karnemu
· Kodeksowi postępowania karnego
· Kodeksowi karnemu wykonawczemu
Wziąwszy pod uwagę, że Kodeks karny skarbowy dotyczy także wykroczeń skarbowych należy uznać, iż reguluje on materię, którą na gruncie powszechnym zawierają Kodeks wykroczeń i Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia.
W ramach części materialnej można wyodrębnić część ogólną, określającą zasady odpowiedzialności za przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe (kary, środki karne, środki zabezpieczające, środki probacyjne <warunkowe zawieszenie kary> stosowane w związku z popełnieniem przestępstw, bądź wykroczeń skarbowych oraz część szczególną określającą poszczególne typy przestępstw i wykroczeń skarbowych. W części materialno-prawnej Kodeks karny skarbowy stanowi w zasadzie regulację o charakterze autonomicznym, co oznacza, że ewentualne odesłanie do stosowania przepisów Kodeksu karnego ma charakter ograniczony i następuje w wypadkach wyraźnie w ustawie wskazanych. Część procesowa oraz część karno-wykonawcza nie mają charakteru autonomicznego, a ich regulacja opiera się na założeniu, że w zakresie nieuregulowanym w Kodeksie karnym skarbowym stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego, bądź przepisy Kodeksu karnego wykonawczego.
3) Prawo karno-skarbowe jako pogranicze karnistyki
Jak zaznaczono prawo karno-skarbowe odwołuje się do pewnych ogólnych założeń prawa karnego powszechnego. Wprowadza również instytucje nieznane w ogóle prawu karnemu powszechnemu, bądź rezygnuje ze stosowania instytucji znanych prawu karnemu powszechnemu np. prawo ochrony koniecznej, albo modyfikuje sposób ich stosowania, jak np. przy instytucji czynnego żalu. Prawo karno-skarbowe wykazuje silną więź z gałęzią prawa finansowego, w szczególności z dziedziną prawa podatkowego, prawa celnego i prawa dewizowego. Kodeks karny skarbowy stanowi swoiste ultima ratio (ostateczność) w odniesieniu do przepisów prawa finansowego. Wynika to z faktu, że prawo karno-skarbowe znajduje zastosowanie wówczas, gdy realizacja określonych obowiązków o charakterze publiczno-prawnym nie może być osiągnięta za pomocą środków prawa finansowego.
4) Funkcje prawa karno-skarbowego
Pierwotną funkcją prawa karno-skarbowego była funkcja sprawiedliwościowa, związana z pewną odpłatą za dokonanie czynu zabronionego. Funkcja ochronna wiążąca się z tym, że omawiane prawo powinno służyć ochronie interesu finansowego Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego, Wspólnot Europejskich. Funkcja prewencyjna, funkcja represyjna, funkcja gwarancyjna i najistotniejsza i znamionująca tą dziedzinę prawa – funkcja egzekucyjna.
W prawie karno-skarbowym funkcja egzekucyjna wyraźnie przeważa nad funkcją represyjną. Kodeks karny skarbowy w części procesowej wskazuje na tak określoną nadrzędną pozycję funkcji egzekucyjnej wprost w art. 114.
Na gruncie prawa karno-skarbowego pewne trudności może wywoływać realizacja funkcji gwarancyjnej. Funkcja ta wiąże się z zapewnieniem obywatelowi o stabilności i treści obowiązujących przepisów prawa. Służy ona zagwarantowaniu tego, aby obywatele mieli świadomość, jakie działania są zabronione. Problem realizacji funkcji gwarancyjnej na gruncie prawa karno-skarbowego wiąże się z blankietowością przepisów określających czyny zabronione, jak przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe.
Funkcja prewencyjna w aspekcie ogólnym i pozytywnym, czyli nie polegającym na odstraszaniu jest nieco osłabiona na gruncie prawa karno-skarbowego, w związku ze specyfiką przestępstw skarbowych, bądź wykroczeń skarbowych.
5) Zasady prawa karno-skarbowego
Podstawową zasadą obowiązującą zarówno w nagracie prawa karnego, jak i prawa karno-skarbowego jest nullum crinen sine lege (nie ma przestępstwa bez ustawy). W myśl tej zasady przestępstwa i wykroczenia skarbowe muszą być określone w akcie prawnym rangi ustawy. Na gruncie prawa karno-skarbowego realizacja tej zasady napotyka pewne trudności w związku z sygnalizowaną już blankietowością przepisów Kodeksu karnego skarbowego powodującą, że dookreślenie znamion czynu zabronionego może następować w aktach prawa finansowego o niższej randze niż ustawa. Chodź początkowo Trybunał Konstytucyjny wyraził wątpliwość, co do możliwości sięgania do przepisów pozaustawowych w celu dookreślenia znamion czynu zabronionego, to w ostatnim czasie zdaje się łagodzić swój punkt widzenia i akceptować wskazaną możliwość. Sięganie do przepisów niższej rangi niż ustawa jest możliwe tylko wówczas, gdy zostaną one wydane na podstawie wyraźnego upoważnienia ustawowego i w celu jego wykonania, po drugie są wydane przez właściwy organ i nie są sprzeczne z ustawą, po trzecie zostały należycie ogłoszone. Obok wskazanej zasady, wspólnymi dla prawa karnego powszechnego i prawa karno-skarbowego zasadami są:
· Zasada nieretroaktywności
· Zakaz stosowania analogii na niekorzyść oskarżonego
· Zasada Nulla poena sine lege ( nie ma kary bez ustawy)
6) Zasada odpowiedzialności osobistej i indywidualnej za czyn zabroniony
Prawo karno-skarbowe przewiduje odpowiedzialność wyłącznie za zachowanie stanowiące czyny człowieka. Odpowiedzialność indywidualna polega na tym, że za czyn odpowiada tylko ten. Kto go popełnił, a nie inne osoby. W podobny sposób należy rozumieć odpowiedzialność osobistą, która oznacza ponoszenie negatywnych konsekwencji płynących z rozstrzygnięcia odpowiedzialności karno-skarbowej przez osobę, która popełniła ten czyn.
Na gruncie prawa karno-skarbowego można mówić o pewnych istotnych odstępstwach od odpowiedzialności osobistej związanych z instytucją odpowiedzialności posiłkowej. Instytucja ta polega na możliwości obciążenia grzywną nałożoną na sprawcę – osoby, w której imieniu działał i która mogła lub odniosła korzyść majątkową z czynu zabronionego.
O drugim wyjątku można mówić w związku ze specyficznym określeniem podmiotu w przypadku przestępstw skarbowych lub wykroczeń skarbowych. Ustawodawca posługuje się określeniami „płatnik”, „podatnik”, „rezydent”, które są zobowiązane do uiszczenia należności publiczno-prawnej podczas, gdy odpowiedzialność karno-skarbowa za nieziszczenie takiej należności ponosi osoba, która zajmuje się prowadzeniem spraw gospodarczych danego podmiotu.
7) Zasada niezależności sankcji publiczno-prawnych (admi.-pr.) oraz sankcji karno-skarbowej
W myśl tej zasady pociągnięcie do odpowiedzialności karno-skarbowej w żadnym razie nie zwalnia od obowiązku uiszczenia należności publiczno-prawnej i nie uchyla ewentualnych sankcji finansowo-prawnych przewidzianych w przepisach prawa finansowego. W ślad za nałożeniem kary na podstawie przepisów Kodeksu karnego skarbowego może więc iść np. cofnięcia zwolnienie od podatku. Stopień realizacji obowiązku publiczno-prawnego może jednak oddziaływać na stopień odpowiedzialności karno-skarbowej lub skorzystania z określonych instytucji prawa karno-skarbowego np. instytucji czynnego żalu.
W odwrotnym kierunku w zasadzie z taką zależnością nie mamy do czynienia, jedynie wyjątkowo można mówić o takim wpływie w sytuacji, w której orzeczono przepadek przedmiotu lub ściągnięto równowartość tego przepadku wówczas, bowiem odstępuje się od obciążenia należnością publiczno-prawną wynikającą z faktu posiadania określonych przedmiotów. Omawiana zasada nie wyklucza więc „podwójnego karania” za ten sam czyn – raz w drodze stosowania sankcji administracyjno-prawnych, innym razem poprzez stosowanie sankcji karno-skarbowych.
8) Zasada humanitaryzmu
W prawie karno-skarbowym obowiązuje również zasada humanitaryzmu – głosząca, że kary i środki karne przewidziane w Kodeksie karnym skarbowym stosuje się z uwzględnieniem zasady humanitaryzmu, w szczególności z poszanowaniem godności człowieka.
9) Obowiązywania Kodeksy karnego skarbowego pod względem czasu
Z punktu widzenia tego problemu istotne znaczenie ma czas popełnienia przestępstwa skarbowego, bądź wykroczenia skarbowego. Uznaje się, że czyn zabroniony popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był zobowiązany. Ten czas popełnienia czynu określony dokładnie, jako czas zachowania sprawcy obejmuje także sytuacje, w których nie ma mowy, ani o działaniu, ani o zaniechaniu, chodzi natomiast o utrzymanie danego stanu rzeczy.
Przez winę, należy rozumieć wymagalność zgodnego z prawem zachowania się, wiążącą się z ustaleniem, iż brak jest takich szczególnych okoliczności, które uzasadniałyby w danej sytuacji naruszenia obowiązujących przepisów prawa.
Nie popełnia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego sprawca czynu zabronionego, któremu nie można przypisać winy w chwili jego popełnienia.
Na gruncie prawa karno skarbowego nie występuje instytucja stanu wyższej konieczności w zakresie wyłączającym winę. Pomimo braku regulacji w kks stanu wyższej konieczności wydaje się, że nie można wykluczyć odwoływania się do takiego stanu w szczególnych sytuacjach. Można w tym zakresie przyjąć, iż wyłączenie odpowiedzialności karno skarbowej znajduje oparcie w powołanej wyżej klauzuli winy. Należy jednak dostrzegać tutaj pewne ryzyko związane z pozostawieniem sądom, w drodze przyjęcia klauzuli generalnej, znikomej społecznej szkodliwości czynu oraz klauzuli generalnej winy, zbyt daleko idącej władzy.
Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną mogą mieć charakter fakultatywny, bądź prawny. W odniesieniu do pierwszej grupy można wskazać niemożność ustalenia sprawcy przestępstwa karno skarbowego. W drugiej grupie mieści się np. błąd co do prawa. Przy okolicznościach wyłączających odpowiedzialność karno skarbową należy mieć na uwadze redukcję odpowiedzialności karno skarbowej. Wiąże się ona z sytuacjami, których wystąpienie pewnych okoliczności nie będzie prowadziło do całkowitego wyłączenia odpowiedzialności karno skarbowej, lecz do jej złagodzenia np. ograniczona poczytalność. W ramach omawianych okoliczności można wyróżnić dwie grupy:
a) Okoliczności wyłączające bezprawność
b) Okoliczności wyłączające winę
Ad a) Z tą grupą odpowiedzialności wiąże się w zasadzie odrębny problem, a mianowicie problem kontratypów. Istnieją spory co do tego, czy idea kontratypizacji znajduje umocowanie na gruncie przepisów prawa karno skarbowego. Zakres regulacji na tym obszarze jest dosyć ograniczony, ponieważ wiąże się z kontratypem eksperymentu i to eksperymentu ograniczonego do eksperymentu ekonomicznego lub technicznego. Biorąc jednak pod uwagę fakt wąskiego wprawdzie, ale uregulowania kontratypów w prawie karno skarbowym trudno byłoby zaprzeczyć, że mogą one znaleźć uzasadnienie w omawianej dziedzinie prawa. W szczególności sięgnięcie do idei kontratypów powinno mieć miejsce wówczas, gdy dochodzi do zderzenia interesu finansowego państwa z dobrem prawnym o charakterze niematerialnym, jak życie czy zdrowie człowieka.
Nie ulega wątpliwości, że na gruncie prawa karno skarbowego nie znajduje zastosowania kontratyp obrony koniecznej. Wynika to z istoty tego kontratypu, która sprowadza się do wyczerpania znamion czynu zabronionego w celu odparcia jakiegokolwiek bezprawnego zamachu na dobro chronione prawem. W prawie karno skarbowym trudno byłoby sobie wyobrazić bezpośredniość odparcia zamachu, z drugiej zaś strony sam bezprawny zamach musiałby przecież być związany z działalnością organu państwa, wydającego pewną decyzję podatkową.
Bardziej skomplikowana sprawa jest ze stanem wyższej konieczności. Trzeba przyjąć, że możliwe jest takie zachowanie, które wyczerpuje znamiona przestępstwa skarbowego, bądź wykroczenia skarbowego w związku z uchyleniem niebezpieczeństwa grożącemu innemu dobru chronionemu prawem, jeśli niebezpieczeństwa nie można było inaczej uniknąć, a dobro poświęcone (interes finansowy państwa) przedstawia wartość niższą, niż dobro ratowane. W tych przypadkach nie wchodzi w rachubę odwołanie się do klauzuli winy, należy zatem przyjąć istnienie poza ustawowego kontratypu stanu wyższej konieczności.
Ustawodawca wyraźnie przewiduje, że okolicznością wyłączającą bezprawność jest eksperyment ekonomiczny i techniczny. Na gruncie teorii prawa karno skarbowego wyrażono tezę, że nie jest wykluczone wystąpienie eksperymentu medycznego, bądź poznawczego. Taką możliwość upatrywano w sytuacji, gdy zdobycie pewnego instrumentarium niezbędnego do przeprowadzenia eksperymentu, wymagałoby przekroczenia norm prawa karno skarbowego. Przytoczoną tezę należy odrzucić, zakłada ona bowiem nie tylko wyłączenie bezprawności okoliczności składających się na istotę eksperymentu, ale okoliczności służące do przygotowania eksperymentu.
Ad b) Okoliczności wyłączające winę:
1) Niepoczytalność
Nie popełnia przestępstwa skarbowego, bądź wykroczenia skarbowego, kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego rodzaju zakłócenie czynności psychicznych nie był w stanie w chwili popełnienia czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.
2) Ograniczona poczytalność
Jeżeli zdolność rozpoznawania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd wymierza karę w granicach do 2/3 górnej granicy ustawowego zagrożenie przewidzianego za dany czyn, może też zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od wymierzenia kary lub środka karnego w postaci przepadku przedmiotów, ściągnięcia ich równowartości, zakazu prowadzenia określonej działalności, zakazu wykonywania określonego zawodu, bądź stanowiska, podania wyroku do publicznej wiadomości. Nie można jednak odstąpić od orzeczenia przepadku przedmiotów, którymi obrót jest zakazany, których przewożenie lub posiadanie jest również zakazane. Na ograniczenie bądź wyłączenie poczytalności nie można powołać się wówczas, gdy jest ono następstwem spożycia alkoholu lub środków odurzających i to wyłączenie mogło być przewidywalne.
3) Drugą okolicznością wyłączającą winę jest błąd co do prawa. Błędem ten jest nieco inaczej ujęty niż na gruncie prawa karnego materialnego, ponieważ przyjmuje się, że nie popełnia przestępstwa skarbowego, bądź wykroczenia skarbowego, kto dopuszcza się czynu w usprawiedliwionej nieświadomości nie tylko do jego bezprawności, ale i karalności. Z tego wynika, ze sprawca musi sobie uświadomić nie tylko to, że jego działanie jest bezprawne w rozumieniu przepisów karnych lub prawa finansowego, ale również to, że jego zachowanie jest zabronione pod groźbą kary.
4) Błąd co do okoliczności wyłączających bezprawność
Znaczenie tego błędu ogranicza się z natury rzeczy do błędu co do eksperymentu ekonomicznego, bądź technicznego. Szczególne wypadki wyłączenia winy w przypadku prawa karno skarbowego wiążą się z sytuacjami, sytuacjami których przepisy prawa karno skarbowego operują takimi zwrotami, jak „wbrew obowiązkowi, „bez zezwolenia”, „wbrew przepisom”. W pierwszym wypadku nieświadomości obowiązku należałoby przyjąć błąd co do faktu, jako okoliczność wyłączającą winę. Pozostałe sytuacje najczęściej będą podlegały ocenie w kategoriach błędu co do prawa.
Błąd co do faktu stanowi konstrukcję opierającą się na założeniu, że nie popełnia umyślnie przestępstwa skarbowego, bądź wykroczenia skarbowego, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiących jego znamię. W takim wypadku sprawca może ponosić odpowiedzialność za postać nieumyślną, jeżeli takowa jest przewidziana w odniesieniu do danego czynu zabronionego.
Na gruncie prawa karno skarbowego odwoływanie się do nieświadomości posiadania określonych obowiązków, bądź świadomości istnienia określonych przepisów będzie należała do rzadkości. Uznanie takiej okoliczności za usprawiedliwioną musi być oparte na ocenie dokonanej przez pryzmat wymagań stawianych osobom biorącym udział w obrocie gospodarczym.
Podstawową okolicznością za pośrednictwem, której dochodzi już nie tylko do uchylenia bezprawności lub winy, ale do uchylenia karalności jest czynny żal. Czynny żal jest uregulowany obok odstąpienia od wymierzenia kary oraz dobrowolnemu poddaniu się odpowiedzialności w jednym dziale Kodeksu karnego skarbowego, zatytułowanym „Zaniechanie ukarania sprawcy”.
Nie wszystkie te insynuacje zakładają zaniechanie ukarania, nie dotyczy to np. dobrowolnego poddania się odpowiedzialności. Czynny żal pozwala na uniknięcie odpowiedzialności karno skarbowej w sytuacji, w której sprawca pierwszy zawiadamia o popełnionym czynie i uiści uszczuploną, bądź narażoną na uszczuplenie należność publiczno-prawną. Dotyczy to takiej sytuacji, w której sprawca zwróci przedmioty podlegające przepadkowi, a w razie niemożności ich zwrócenia, uiści ich równowartość. To uiszczenie nie może dotyczyć sytuacji, gdy określonych przedmiotów dotyczą zakazy posiadania czy przechowywania.
Czynny żal w prawie karno skarbowym nie musi być dobrowolny, a zatem nieistotne są przesłanki determinujące zawiadomienie organów państwa o czynie zabronionym i uiszczenie określonych kwot. Instytucja czynnego żalu nie może mieć zastosowania w razie przystąpienia do czynności kontrolnych, do czynności sprawdzających przez organ państwa. Wyłączony jest także w sytuacjach, sytuacjach, których organy powzięły już wiadomość o popełnionym czynie zabronionym. Wiadomość ta musi być udokumentowana, a zatem mieć oparcie w zebranych dowodach. Należy przyjąć, że informacja taka może mieć odzwierciedlenie w innych danych, nie posiadających jeszcze formalnej postaci dowodu np. notatce służbowej. Oświadczenie o popełnieniu czynu zabronionego może być złożone zarówno na piśmie, jak i ustnie. Złożone pisemnie może być przedstawione za pośrednictwem adwokata, ustna informacja musi pochodzić od sprawcy czynu zabronionego, wiąże się bowiem z podaniem informacji na temat takiego czynu, które podlegają włączeniu do protokołu.
Instytucja czynnego żalu jest wyłączona w odniesieniu do prowokatora, a więc osoby, która podżega inną do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego. W przypadku osoby, która organizowała lub kierowała grupą mającą na celu popełnienie przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, czynny żal może wchodzić w rachubę wtedy, gdy osoba ta zgłosi się wraz z wszystkimi osobami tworzącymi taką grupę.
W związku z instytucją czynnego żalu pozostają dwie dość istotne kwestie. Obie dotyczą realizacji warunku w postaci uiszczenia w całości należności publiczno-prawnej uszczuplonej, lub narażonej na uszczuplenie. Pierwsza z tych kwestii wiąże się z zagadnieniem podmiotu, który faktycznie uiszcza tą należność publiczno-prawną. Powstaje bowiem pytanie, czy do spełnienia warunku czynnego żalu dochodzi wówczas, gdy należność publiczno-prawna uiści nie sam sprawca, lecz podmiot, którego sprawami gospodarczymi on się zajmował.
Druga kwestia wiąże się z tym czy warunek w postaci uiszczenia należności publiczno-prawnej można uznać za spełniony, gdy w istocie tylko część określonej kwoty pokrywa należność publiczno-prawną, natomiast inna część jest związana z pokryciem odsetek. Odwołując się do zasady in dubio pro liberate (w razie wątpliwości na korzyść stron), należy przyjąć, że warunek czynnego żalu jest spełniony w sytuacji wpłacenia kwoty odpowiadającej wysokości należności publiczno-prawnej niezależnie od tego czy wpłacona kwota zostaje w całości przeznaczona na pokrycie tej należności.
W przypadku zarówno przestępstw skarbowych, jak i wykroczeń skarbowych można mówić o sprawstwie, natomiast tylko przestępstw skarbowych dotyczą formy zjawiskowe w postaci podżegania i pomocnictwa. Na gruncie prawa karno skarbowego występują wszystkie 4 postaci sprawstwa znane prawu karnemu powszechnemu oraz piąta szczególna postać sprawstwa, znamienna tylko dla analizowanej gałęzi prawa.
· Jednosprawstwo – ma miejsce wówczas, gdy znamiona czynu zabronionego swoim zachowaniem wyczerpuje tylko jedna osoba. Zmieniając nieco brzmienie ustawy można stwierdzić, że odpowiada za sprawstwo w omawianej postaci ten, kto działa sam.
· Współsprawstwo – ta postać sprawstwa ma miejsce wówczas, gdy występuje działanie dwóch lub więcej osób wspólnie i w porozumieniu. Przy tej postaci sprawstwa może wystąpić sytuacja, w której każdy ze współsprawców tylko częściowo wyczerpuje znamiona czynu zabronionego, dopiero całość ich zachowań wyczerpuje znamiona czynu zabronionego określonego w Kodeksie karnym skarbowym. Działanie wspólne i w porozumieniu wymaga z jednej strony zawarcia takiego porozumienia między określonymi osobami, z drugiej zaś łącznego działania. Brak porozumienia powoduje, że można mówić o tzw. sprawstwie równoległym.
· Sprawstwo kierownicze – wiąże się z uregulowaniem zgodnie, z którym odpowiada za sprawstwo również ten, kto kieruje dokonaniem czynu zabronionego przez inną osobę. Dla sprawstwa kierowniczego znamienną cechą jest to, że sprawca kierowniczy ma możliwość każdym momencie przerwania realizacji czynu zabronionego. Ta kierownicza rola może wynikać z jego nadrzędności służbowej, ale może także wyrażać się w przewadze intelektualnej, w której w określonej grupie posiada ten podmiot.
· Sprawstwo polecające – charakteryzuje się tym, że sprawca poleca dokonanie czynu zabronionego innej osobie, która ze względu na łączącą ją z podlegającym więź, nie jest w stanie uchylić się od polecenia. Więź tego rodzaju może znaleźć uzasadnienie w stosunkach służbowych, ale także w relacjach rodzinnych.
· Specyficzną dla prawa karno skarbowego postacią sprawstwa jest postać przewidująca, że odpowiedzialności karno skarbowej podlega ten, kto na podstawie przepisów prawa, decyzji, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi innego podmiotu. Ta postać sprawstwa pozwala na zidentyfikowanie osoby fizycznej podlegającej odpowiedzialności karno skarbowej w sytuacjach, których przepis Kodeksu karnego skarbowego operuje ogólną nazwą, niekoniecznie odnoszącą się do osoby fizycznej, takie jak „płatnik”, „inkasent”, „rezydent”.
§ Podżeganie
Odpowiada za podżeganie kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego nakłania ją do tego. Podżeganie jest uniezależnione od sprawstwa, a więc może dojść do pociągnięcia do odpowiedzialności karnej za podżeganie także wówczas, gdy sprawcy nie będzie można pociągnąć do odpowiedzialności ze względu np. na jego niepoczytalność. Podżeganie może być dokonane tylko w zamiarze bezpośrednim, co ustawodawca określa pod postacią słowa „chce”.
§ Pomocnictwo
Odpowiada za pomocnictwo kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzi, środków przewozu, udzielając rady, bądź informacji. Wyliczenie do ma charakter przykładowy i wskazuje na dwa rodzaje odpowiedzialności składające się na pomocnictwo fizyczne i psychiczne. Pomocnictwo może być popełnione w zamiarze bezpośrednim, jak i w zamiarze ewentualnym. Realizacja czynności pomocniczych może mieć miejsce do czasu zakończenia realizacji czynu zabronionego.
Każda z osób odpowiadających za sprawstwo ponosi odpowiedzialność granicach umyślności i nieumyślności, okoliczności wpływające na złagodzenie, bądź obostrzenie odpowiedzialności karnej, uwzględnia się tylko w stosunku do osoby, której dotyczą.
Wymienione zasady na gruncie Kodeksu karnego skarbowego zostały sformułowane tylko do postaci sprawstwa, natomiast odniesieniu do podżegania i pomocnictwa znajdują one zastosowanie w prawie karnym, w związku z transpozycją norm prawa karnego materialnego.
robusboss