13. Geneza i rozwój oratorium w okresie baroku.doc

13. Geneza i rozwój oratorium w okresie baroku.

1. Oratorium:

              - nie jest formą liturgiczną

- oratorio – sala przeznaczona do wspólnych modlitw, gdzie odbywały się nabożeństwa

- inicjatorem nabożeństw był w połowie XVI wieku Filippo Neri

- na ukształtowanie oratorium miały wpływ przedstawienia o treści religijnej: dramaty liturgiczne, misteria – podstawę opracowania stanowiły tematycznie zamknięte sceny z Biblii, historie świętych i sceny alegoryczne

- utwór epicki(akcja opowiadana jest)

- treść religijna, oratoria świeckie należą do rzadkości, pojawią się dopiero w XVIII i XIX wieku

- forma statyczna(brak ruchu scenicznego, brak atrybutów dodatkowych scenicznych)

- większy udział chóru – konsekwencją faktura polifoniczna 2- lub 3częściowość

- pierwsze oratorium powstało w 1600 roku w Rzymie – utwór Emilia de Cavalieriego Rappresentazione di Anima e di Corpo (Przedstawienie Duszy i Ciała) – charakter moralizatorski, wyrażają ją postacie alegoryczne, występuje np. Czas, Rozum, alegoryczne osoby mają powierzone partie solowe, zespołowe i chóralne, trzyaktowe dzieło

- jako forma cykliczna oratorium składa się z 2 lub 3 dużych części, z których każda wykazuje wewnętrzny podział na numery muzyczne, tj. recytatywy, arie, ansamble, chóry i fragmenty instrumentalne

2. Oratorium we Włoszech:

              - dwa typy oratorium: łacińskie (oratoria latine) i ludowe (oratorio volgare)

              - oratoria łacińskie – dużą rolę odgrywają chóry

- oratoria ludowe – silnie oddziaływała opera, partie solowe, początkowo rozwijają się we Włoszech, z czasem pojawiły się w innych językach narodowych

- wyróżnik oratorium – narrator, nazywany testo (wł. świadek)

3. Oratorium Haendla:

              - ponad 20 oratoriów

              - tematyka biblijna (Saul, Izrael w Egipcie, Samson, Jephta)

              - tematyka mitologiczna

              - rola polifonii została zredukowana na rzecz faktury łączącej polifonię z homofonią

- powiększanie obsady wykonawczej, zarówno liczby instrumentalistów, jak i chórzystów, nie było w zgodzie z ówczesną praktyką wykonawczą i z charakterem dzieł (np. zespół chóru i orkiestry w Mesjaszu za życia kompozytora nie przekraczał łącznie 60 osób).

- pierwsze oratoria — La Resurrezione (Zmartwychwsta­nie, 1707) oraz II trionfo del Tempo e del Disinganno (Triumf Czasu i Rozczarowania, 1708) — powstały podczas pierwszego pobytu Handla we Włoszech

- najwięcej dzieł powstało w latach trzydziestych co wiąże się ze słabnącą pozycją opery

- podobieństwa między operą, a oratorium u Haendla: 3-aktowa budowa, podobne rodzaje recytatywów[1] i arii da capo[2], uwertury[3], rozbudowane partie instrumentalne oraz muzyczne przedstawianie postaci

- różnice między operą, a oratorium u Haendla: rola chóru, monumentalne chóry w oratoriach podporządkowane celom wyrazowym, czasami chór spełnia funkcję chóru antycznego, komentującego akcję dramatu, głosu wspólnoty wiernych – bierze udział w akcji

- sposób opracowania fragmentu chóralnego pozostaje w ścisłym związku z jego charakterem, który może być hymniczny, błagalny, dramatyczny, opisowy czy wreszcie modlitewny

- chóry odgrywają rolę formalną, zamykając i otwierając poszczególne części utworu

- odmiennym rodzajom chórów towarzyszy rozmaitość środków fakturalnych – potężne słupy harmoniczne, chóry jako ruchome płaszczyzny kontrapunktyczne, nawarstwione jedna na drugą

- łączenie ustępów solowych i chóralnych, partia chóralna występująca po arii opiera się na wspólnym materiale tematycznym – duże kulminacje wyrazowe przy zachowaniu spójności

- 3 różne układy chóralne: a cappella, z instrumentami colla parte, tj. dublującymi głosy chóru, a także chóry z samodzielnymi partiami instrumentalnymi, przy czym kompo­zytor stosuje czasem kombinacje tych układów

- liczba głosów w partiach chóralnych jest zróżnicowana, dostosowana do potrzeb wyrazowych, od układu jednogłosowego po 8głosowe

- w celu urozmaicenia brzmienia wprowadzanie chórów 5- i 6głosowych, dokonując ich wewnętrznego podziału na mniejsze układy

- najliczniej reprezentowane chóry 4głosowe

- bohaterowie przedstawiani na sposób operowy – postacie o zindywidualizowanych osobowościach

- wpływy kantaty – w oratoriach o tematyce alegorycznej, pozbawionych akcji dramatycznej np. Uczta Aleksandra, Triumf Czasu i Prawdy

- Triumf Czasu i Prawdy to ostatnie oratorium Haendla,  nowa, angielska, znacznie bardziej dojrzała muzycznie wersja młodzieńczego oratorium Triumf Czasu i Rozczarowania, 1707

- przejście od włoskiego oratorium solowego do monumentalnego dramatu chóralnego

- powrót do jednego z najwcześniejszych dzieł operowych równocześnie nasuwa symboliczne skojarzenie początku i końca

4. Oratorium Mesjasz:

- Mesjasz – dramatyczna opowieść o życiu i śmierci i posłannictwie Zbawiciela, oparta na różnych tekstach ze Starego i Nowego Testamentu, uniwersalność polega na syntezie stylów, powiązanie niemieckiej polifonii z włoskimi ariami i chórami homofonicznymi, wplótł angielskie anthems[4], zastosował typowe dla stylu francuskiego elementy ilustracyjne

- 1741 – Mesjasz, wersety i większe fragmenty Starego i Nowego Testamentu, trzy części utworu odpowiadają poszczególnym fazom życia Mesjasza-Zbawiciela: pierwsza zapowiada nadejście Mesjasza, druga mówi o jego życiu, śmierci i Zmartwychwstaniu, a trzecia — o zbawieniu ludzkości

- Mesjasz jak inne oratoria nie jest utworem liturgicznym

- w Mesjaszu – idea oratorium jako dzieła pojmowanego religijnie

- oratoryjny epos – oprócz Mesjasza nie występują inne postacie

- w utworze obok chóru i orkiestry występuje kwartet solistów (sopran, alt, tenor, bas), pełni on funkcję narratora opowiadają­cego dzieje Mesjasza

- łączenie lub mocne przeciw­stawianie partii solowych i chóralnych zgrupowanych w tym samym obrazie gwarantuje utworowi duży dynamizm wyrazowy

- spośród 21 partii chóralnych szczególne wrażenie wywiera radosny śpiew Alleluja, obwieszczający Zmartwychwstanie i zamykający drugą część oratorium

- w obrębie partii chóralnej Alleluja znalazły zastosowanie dwa 4-głosowe fugata[5], każde z nich oparte jest na innym temacie, przy czym w nie­których pokazach tematu głosy wzmacniane są innymi głosami wokal­nymi w unisonie lub w oktawach, niezależnie od zdwojenia instrumen­talnego

- zakończenie oratorium: fuga Amen, w którą włączają się wszystkie głosy i instrumenty

5. Giacomo Carissimi i oratorium:

              - Carissimi – kapelmistrz jezuickiego kościoła w Rzymie

- oratoria zachowane Carissimiego przedstawiają sceny ze Starego Testamentu (np. Jephte, Jonas, Balthasar, Abraham et Isaac), utwory należą do typu oratorium łacińskiego, dramatyczna oś struktury dzieła spoczywa na chórach

- spotęgowanie efektu dramatycznego przez wprowadzanie dużych zespołów chóralnych i powiększaniu liczby do dwóch, nawet 3.

6. Marc Antonie Charpentier:

              - uczeń Carissimiego

              - oratoria o tematyce zaczerpniętej ze Starego Testamentu

              - francuz

              - oratorium Le Reniement de St. Pierre (.Skarga św. Piotra) uznane za najwybitniejsze

7. Niemiecka twórczość oratoryjna:

              - w 2 połowie XVII wieku powstawała pod wpływem tradycji włoskich

- Heinrich Schutz, uczeń Carissimiego podczas pobytu w Rzymie, najbardziej spójny dramatycznie utwór Die sieben Worte Jesu am Kreutze (Siedem stów Chrystusa na krzyżu) z 1645 roku

- oratoryjne dialogi w języku łacińskim pielęgnował Kac­per Fórster (David, Holofernes), oratoryjny dialog to forma, nie technika dialogowania w ramach oratorium, nazywany także dialogo, dialogus, zbliżony jest do oratorium w począt­kowym okresie rozwoju, w którym treść utworu była przekazywana przez kilka osób w sposób dialogowany

8. Twórczość oratoryjna w innych ośrodkach:

- kompozytorzy austriaccy wzorowali się na oratorium włoskim i wyko­rzystywali włoskie teksty

- w Wiedniu powstał szczególny typ oratorium — sepolcro, przewidziany do wykonania podczas Wielkiego Tygodnia, nawiązujący do średniowiecznych dialogów wielkanocnych. Akcja sepolcro odtwarzana była w kościele przed Grobem Chrystusa. Ten element sceniczny można uznać za wyraźny wpływ opery

- Bach skompo­nował dwa rozbudowane oratoria o tematyce związanej z największymi świętami roku kościelnego — Weihnachts-Oratorium (Oratorium na Boże Narodzenie) oraz Oster-Oratorium (Oratorium Wielkanocne). Dzieła Ba­cha wykazują silny związek z kantatami, zarówno pod względem archi-tektoniki, jak i samego materiału muzycznego

.