Miasto i Gwiazdy.pdf

Arthur Ch. Clarke

Miasto i gwiazdy

Przełożył: JACEK MANICKI

AMBER

Tytuł oryginału: THE CITY AND THE STARS

Ilustracja na okładce: J. BURNS

Opracowanie graficzne: Studio FOTOTYPE

Redaktor techniczny: ELŻBIETA STEFAŃSKA

Pubtished in cooperation with

Wydawnictwo Amber Sp. z o.o.

ISBN 83-7082-165-0

Wydawnictwo Mizar Sp. z o.o.

Warszawa 1993. Wydanie I

Skład: Zakład Fototype w Milanówku

Druk: Lubelskie Zakłady Graficzne

Miasto, niczym skrzący się klejnot, spoczywało na łonie pustyni. Kiedyś zmieniało się i

przekształcało, ale teraz Czas je omijał. Noc na przemian z dniem wstawały nad powierzchnią

pustyni, ale na ulicach Diaspar trwało wieczne popołudnie, a ciemności nie zapadały tu nigdy.

Długie, zimowe noce pokrywały pustynię szronem zamarzniętych resztek wilgoci

rozrzedzonej atmosfery Ziemi, ale miasto nie znało ani upału, ani chłodu. Nie miało żadnego

kontaktu ze światem zewnętrznym; było wszechświatem samo w sobie.

Ludzie budowali kiedyś miasta, nigdy jednak takich jak to. Jedne przetrwały wieki, inne

tysiąclecia, zanim Czas zatarł nawet ich nazwy. Tylko Diaspar rzuciło wyzwanie Wieczności

osłaniając siebie i wszystko, czemu udzieliło schronienia przed powolnym działaniem

wieków, przed spustoszeniem i rozkładem, przed zniszczeniami, jakich dokonywała rdza.

Od czasów powstania miasta wyschły oceany Ziemi i pustynia ogarnęła cały glob. Wiatry i

deszcze starły na pył ostatnie góry, a świat był już zbyt znużony, aby wydać z siebie nowe.

Miasta to jednak nie wzruszało; mogła rozsypać się w proch cała Ziemia, a Diaspar wciąż

będzie chroniło dzieci swych budowniczych, unosząc je i ich skarby z prądem rzeki czasu.

Ludzie dużo zapomnieli, chociaż nie zdawali sobie z tego sprawy. Byli tak idealnie

przystosowani do swego środowis-

ka, jak ono przystosowane było do nich — bo i oni, i ono stworzeni zostali dla siebie. Nie

obchodziło ich, co znajduje się poza murami miasta; było to coś, co wymazano z ich

świadomości. Diaspar było wszystkim, co dla nich istniało, wszystkim, czego potrzebowali,

wszystkim, co mogli sobie wyobrazić. Nic nie znaczyło dla nich, że Człowiek panował kiedyś

nad gwiazdami.

Czasami jednak odżywały starożytne mity i wtedy, na wspomnienie legendy o Imperium, o

czasach, kiedy Diaspar było młode i czerpało swe soki żywotne z kontaktu z wieloma

słońcami, ogarniał ich niepokój. Nie chcieli powrotu tamtych dni, bo zadowoleni byli ze swej

wiecznej jesieni. Chwała Imperium należała do przeszłości i tam powinna pozostać, ponieważ

pamiętali, jaki koniec je spotkał, i na samą myśl o Najeźdźcach przenikał ich do głębi dreszcz

samego kosmosu.

Wracali zatem do spokoju i ciepła miasta, do długiego złotego wieku, którego początki

zaginęły gdzieś w pomroce dziejów, a którego koniec był jeszcze odleglejszy. O takich

czasach marzyli i inni ludzie, ale tylko im dane było ich dożyć.

Mieszkali przecież w tym samym mieście, przechadzali się tymi samymi, cudownie

niezmiennymi ulicami, podczas gdy w świecie zewnętrznym przeminęło już ponad tysiąc

milionów lat.

Rozdział 1

Wydostanie się z Pieczary Białych Robaków zajęło im wiele godzin. Nawet teraz nie byli

całkowicie pewni, czy nie ściga ich jeden z tych bladych potworów — a energia ich broni

znajdowała się już niemal na wyczerpaniu. Unoszące się przed nimi w powietrzu świetlne

strzałki, będące ich tajemniczymi przewodniczkami przez labirynty Kryształowej Góry,

zachęcały wciąż do dalszej wędrówki. Nie mieli innego wyjścia, niż podążać ich śladem,

chociaż, jak już wiele razy przedtem, mogły prowadzić ich na spotkanie jeszcze groźniejszego

niebezpieczeństwa.

Alvin obejrzał się, aby sprawdzić, czy nikt się nie zgubił. Tuż za nim szła Alystra niosąc kulę

zimnego, ale płonącego wiecznie światła, które od samego początku ich przygody

wyłuskiwało z mroków takie okropności i takie piękno. Blade, białe promieniowanie zalewało

wąski korytarz i rozbryzgiwało się na wszystkie strony padając na połyskliwe ściany. Dopóki

nie wyczerpie się jego energia, będą widzieli, dokąd idą, i zdołają wykryć wszelkie widzialne

niebezpieczeństwa. Ale największe zagrożenie w tych jaskiniach — Alvin wiedział o tym aż

nazbyt dobrze — stanowiły wcale nie te widzialne niebezpieczeństwa.

Za Alystra, uginając się pod ciężarem swych projektorów, szli Narillian i Floranus. Dlaczego

te projektory są tak ciężkie, przemknęło przez myśl Alvinowi, jeśli tak łatwo można by je

wyposażyć w neutralizatory grawitacji? Zawsze zastanawiały go takie szczegóły, nawet w

ferworze najbar-

dziej dramatycznych przygód. Gdy nawiedzały go takie myśli, wydawało mu się, że przez

mgnienie oka drga w posadach gmach rzeczywistości i poza światem zmysłów dostrzega

wtedy inny, całkowicie odmienny wszechświat...

Korytarz kończył się ślepą ścianą. Czyżby strzałka znowu ich oszukała? Nie — na ich oczach

skała zaczęła rozsypywać się w pył. Przewiercała się przez nią wirująca metalowa włócznia

powiększając się gwałtownie do rozmiarów gigantycznego świdra. Alvin z przyjaciółmi

cofnęli się czekając, aż maszyna przebije się do pieczary. Z ogłuszającym metalicznym

jazgotem — który z pewnością musiał rozchodzić się echem po wszystkich zakamarkach

góry, budząc ze snu całe jej koszmarne plemię! — machina przewierciła ścianę i zatrzymała

się tuż przy nich. Otworzyły się masywne drzwi i pojawił się w nich Callistron ponaglając ich

krzykiem do pośpiechu. („Dlaczego Callistron?" — pomyślał Al-vin. — „Co on tu robi?").

W* chwilę później byli już bezpieczni, a maszyna ruszyła zrywem naprzód rozpoczynając

podróż w głąb Ziemi.

Przygoda była skończona. Niedługo, tak jak zawsze, znajdą się w domu i cała cudowność,

strach i podniecenie pozostaną poza nimi. Byli zmęczeni i zadowoleni.

Z pochyłości podłogi Alvin zorientował się, że podziemny pojazd kieruje się w dół, do

wnętrza ziemi. Callistron wiedział przypuszczalnie, co robi, i była to droga, która z pewnością

zaprowadzi ich do domu. Jednak to chyba szkoda...

— Callistronie — odezwał się nagle Alvin — dlaczego nie posuwamy się w górę? Nikt nie

wie, jak naprawdę wygląda Kryształowa Góra. Może byśmy tak przebili się na powierzchnię

gdzieś na jej zboczu, żeby zobaczyć niebo i całą otaczającą ją krainę. Już wystarczająco długo

przebywamy pod ziemią.

Mówiąc jeszcze te słowa, zorientował się, że popełnił gafę. Alystra wydała zduszony okrzyk,

wnętrze podziemnej łodzi zafalowało, jak oglądany pod wodą obraz, i przez jej metalowe

ściany Alvin zobaczył znowu na mgnienie oka inny świat. Te dwa światy zdawały się ścierać

ze sobą.

Najpierw górę brał jeden, potem drugi. I nagle było po wszystkim. Nastąpiło uczucie pękania,

rozdzierania... i sen się skończył. Alvin był z powrotem w Diaspar, w swym własnym

znajomym pokoju, i unosił się w powietrzu na stopę czy dwie nad podłogą, chroniony przez

pole grawitacyjne przed bolesnym kontaktem z twardą materią.

Był znowu sam. To była rzeczywistość i wiedział dokładnie, co się za chwilę wydarzy.

Pierwsza pojawiła się Alystra. Była bardziej zmartwiona niż rozzłoszczona, gdyż bardzo

kochała Alvina.

— Och, Alvinie! — żaliła się, patrząc na niego ze ściany, na której się zmaterializowała. —

To była tak podniecająca przygoda! Dlaczego musiałeś ją popsuć?

— Przepraszam. Nie chciałem... Wydawało mi się, że to dobry pomysł...

Przerwało mu jednoczesne pojawienie się Callistrona i Floranusa.

— Słuchaj no, Alvin — zaczął Callistron. — Już trzeci raz przerywasz Sagę. Wczoraj

zburzyłeś sekwencję chcąc wspiąć się na górę w Dolinie Tęczy, a przedwczoraj popsułeś

wszystko usiłując cofnąć się do Punktu Początkowego w strumieniu czasu, który badaliśmy.

Jeśli nie zaczniesz przestrzegać reguł gry, będziesz musiał chodzić sam.

Znikł rozwścieczony pociągając za sobą Floranusa. Narillian wcale się nie zjawił; miał

prawdopodobnie powyżej uszu całej tej historii. Na ścianie pozostał tylko obraz Alystry,

spoglądającej smutnie z góry na Alvina.

Alvin przechylił pole grawitacyjne, wstał i podszedł do zmaterializowanego przez siebie

stołu. Na blacie pojawiła się misa pełna egzotycznych owoców — nie było to pożywienie,

jakiego oczekiwał, ale w ogarniającym go zakłopotaniu nie potrafił się skupić. Nie chcąc

przyznać się do błędu, wziął najmniej niebezpiecznie wyglądający z owoców i zaczął go

ostrożnie ssać.

— No więc — odezwała się w końcu Alystra — co teraz zamierzasz?

— Nic na to nie mogę poradzić — odparł Alvin nieco nadąsany. — Uważam, że reguły są

głupie. Poza tym, jak

mam je pamiętać, kiedy przeżywam Sagę? Zachowuję się w sposób, który wydaje mi się

naturalny. A ty nie chciałaś zobaczyć góry?

Oczy Alystry rozszerzyły się w przerażeniu.

— To oznaczałoby wyjście na zewnątrz! — wykrztusiła.

Alvin wiedział, że przeciąganie tej rozmowy jest bezcelowe. To tu właśnie wznosiła się

bariera, oddzielająca go od wszystkich ludzi jego świata, co mogło go skazać na życie w

ciągłej frustracji. Zawsze — zarówno w rzeczywistości, jak i w marzeniach — pragnął

wydostać się na zewnątrz. Jednak to „na zewnątrz" było dla wszystkich w Diaspar

koszmarem, któremu nie byli w stanie stawić czoła. Jeśli można było tego uniknąć, nie

mówili nawet o tym; było to w ich odczuciu coś nieczystego i diabelskiego. Nawet Jeserac,

jego nauczyciel, nie potrafił wyjaśnić mu dlaczego...

Alystra wciąż patrzyła nań zasmuconym, ale czułym wzrokiem.

— Jesteś nieszczęśliwy, Alvinie — odezwała się po pewnej chwili. — Nikt w Diaspar nie

powinien być nieszczęśliwy. Pozwól mi przyjść. Porozmawiamy.

Alvin pokręcił nieelegancko głową. Wiedział, czym by się to skończyło, a teraz właśnie

pragnął być sam. Alystra, podwójnie rozczarowana, znikła rozpływając się w powietrzu.

W mieście, w którym żyło dziesięć milionów istot ludzkich, nie było nikogo, z kim mógłby

szczerze porozmawiać. Eriston i Etania lubili go nawet na swój sposób, ale teraz, kiedy minął

już okres opiekuńczy, byli chyba szczęśliwi opuszczając go, aby sam kształtował swoje

rozrywki i życie. Przez ostatnie kilka lat, kiedy jego odchylenie od standardowego wzorca

stawało się coraz bardziej oczywiste, wyczuwał często zatroskanie swych rodziców,

graniczące ze złością. Nie na niego, ale na pech, że z tylu milionów mieszkańców miasta

właśnie oni zostali wybrani, aby go powitać, gdy dwadzieścia lat temu wychodził z Sali

Tworzenia.

Dwadzieścia lat. Pamiętał swe pierwsze chwile i słowa, które wtedy usłyszał:

— Witaj, Alvinie. Jestem Eriston, wyznaczony ci na ojca, a to Etania, twoja matka. — Te

słowa nic wtedy nie znaczyły, ale jego mózg zarejestrował je z bezbłędną wiernością.

Pamiętał, jak spojrzał wtedy w dół, na swe ciało; było teraz o cal czy dwa wyższe, ale poza

tym mało się zmieniło od dnia narodzin. Przyszedł na świat niemal dorosły i niewiele się

zmieni, nie licząc wzrostu, gdy za tysiąc lat nadejdzie czas, aby odejść.

Przed tym pierwszym wspomnieniem nie było nic. Pewnego dnia, być może, znowu przyjdzie

nicość, ale ta myśl była zbyt odległa, aby wywołać w nim jakiekolwiek uczucia.

Jeszcze raz wrócił myślami do tajemnicy swych narodzin. Alvina nie dziwiło, że mógł być

stworzony w jednej chwili przez moce i siły, które materializowały wszelkie przedmioty

otaczające go w codziennym życiu. Nie, to nie to było tajemnicą. Zagadką, której nie potrafił

dotąd rozwikłać i której nikt nigdy mu nie wyjaśnił, była jego odmienność.

Odmieniec. Dziwaczne, smutne słowo. Smutno i dziwacznie było kimś takim być. Kiedy

określano go tym przydomkiem — co robiono często, gdy sądzono, że tego nie słyszy —

wydawało mu się, że wyczuwa w nim jakieś ukryte, złowieszcze znaczenie, które zagraża nie

tylko jego szczęściu.

Rodzice, nauczyciel, wszyscy starali się ukryć przed nim prawdę, usiłując chyba ocalić w ten

sposób beztroskę jego dzieciństwa. Pozory szybko znajdują swój kres; za kilka dni będzie

dojrzałym obywatelem Diaspar i nic, czego zapragnie się dowiedzieć, nie będzie mogło być

przed nim ukrywane.

Dlaczego, na przykład, nie nadawał się do wspólnego przeżywania Sag? Z tysięcy form

rozrywek dostępnych w mieście były one najpopularniejsze. Biorąc udział w Sadze nie było

się jedynie pasywnym obserwatorem, jak miało to miejsce w prymitywnych widowiskach z

zamierzchłych czasów. Było się aktywnym ich uczestnikiem, kierującym się — tak się

przynajmniej wydawało — własną wolą. Zdarzenia i sceneria przeżywanych przygód były

wcześniej wyreżyserowane przez zapomnianych już artystów, ale

pozostawili oni wystarczająco dużo swobody dla inwencji uczestników. Można wiec było

udawać się w te widmowe światy z przyjaciółmi w poszukiwaniu wrażeń, które były nie do

pomyślenia w Diaspar, i tak długo, jak długo trwał sen, nie sposób było odróżnić go od

rzeczywistości. A zresztą, któż mógł mieć pewność, że samo Diaspar nie było takim snem?

Nikt do tej pory nie zdołał wykorzystać wszystkich Sag, ułożonych i zarejestrowanych od

początku istnienia miasta. Oddziaływały one na wszystkie emocje i odznaczały się

nieskończenie różnorodną subtelnością. Jedne, popularne zwłaszcza wśród ludzi bardzo

młodych, stanowiły nieskomplikowane teatry przygody i łatwych do rozwikłania intryg. Inne

sprowadzały się po prostu do badania stanów psychicznych, jeszcze inne były ćwiczeniami w

logice i matematyce i dostarczały najwyższej rozkoszy bardziej wyrafinowanym umysłom.

Chociaż Sagi zdawały się zadowalać jego towarzyszy, to Alvinowi pozostawało po nich

uczucie nieokreślonego niedosytu. Pomimo całej barwności wywoływanego przez nie

podniecenia, mimo zmieniających się, jak w kalejdoskopie, scenerii i tematów, czegoś mu w

nich brakowało.

Sagi — zdecydował — nigdzie w rzeczywistości nie przenoszą. Osnute są zawsze na tak

wąskiej kanwie. Nie ma w nich wielkiej wiedzy, żadnego z rozległych krajobrazów, do jakich

tęskniła jego dusza. A przede wszystkim, nie ma w nich nigdy cienia bezmiaru, w którym

naprawdę miały miejsce bohaterskie wyczyny starożytnego człowieka — świetlistej pustki

pomiędzy gwiazdami i planetami. Artyści, którzy układali Sagi, byli zarażeni tą samą dziwną

fobią, jaka była udziałem wszystkich mieszkańców Diaspar. Nawet te ich zastępcze przygody

musiały rozgrywać się za zamkniętymi drzwiami, w podziemnych grotach albo w kształtnych

małych dolinkach, otoczonych ze wszystkich stron wysokimi górami odcinającymi je od

reszty świata.

Istniało tylko jedno wyjaśnienie tego stanu rzeczy. Dawno temu, może zanim jeszcze

położono kamień węgielny pod fundamenty Diaspar, wydarzyło się coś, co nie tylko

zniszczyło ciekawość i ambicję Człowieka, ale też zepchnęło go z gwiazd z powrotem do

domu, aby kulił się tu, szukając schronienia w maleńkim, zamkniętym światku ostatniego

istniejącego miasta na Ziemi. Człowiek wyrzekł się wszechświata i powrócił do sztucznego

łona Diaspar. Palący, niepohamowany pęd, który pchał go niegdyś ku granicom Galaktyki i

ku mglistym wyspom poza nią, zamarł. Od niezliczonych eonów żaden statek nie wleciał do

Układu Słonecznego. Gdzieś tam, pośród gwiazd, potomkowie Człowieka mogli nadal

budować Imperia i niszczyć słońca — Ziemia ani o tym nie wiedziała, ani jej to nie

interesowało. Ziemi — nie. Ale interesowało Alvina.

Rozdział 2

W pokoju było ciemno. Jarzyła się tylko jedna ściana, na której pod wpływem snutych przez

Alvina marzeń pojawiały się i gasły fale barw. Cześć kompozycji zadowalała go; zakochał się

w konturach niebotycznych gór wynurzających się z morza. W tych stromych zarysach tkwiła

jakaś duma i potęga; przyglądał im się przez dłuższy czas, po czym wprowadził je do

jednostki pamięci wizualizera, gdzie zostaną przechowane na czas, gdy będzie

eksperymentował z resztą obrazu. Coś mu się wymykało, chociaż nie wiedział co.

Wielokrotnie próbował zapełnić puste obszary odczytywanymi i materializowanymi na

ścianie przez urządzenie pomysłami przesuwającymi mu się przez mózg. Nic mu nie

wychodziło. Linie były drżące i niepewne, kolory brudne i matowe. Jeśli artysta nie wie,

czego chce, nawet najcudowniejsze narzędzia w tym go nie wyręczą. Alvin skasował swoje

nieudolne gryzmoły i gapił się posępnie na nie zapełniony w trzech czwartych prostokąt,

który usiłował ożywić pięknem. Tknięty nagłym impulsem, podwoił wymiary istniejącej

kompozycji i przesunął ją na środek. Nie — to nie było rozwiązanie. Wyważenie całości

szwankowało. Gorzej — powiększenie ujawniło nowe defekty. Brak było pewności w tych,

na pierwszy rzut oka, śmiałych liniach. Trzeba zacząć wszystko od początku.

— Całkowite wymazanie — polecił maszynie. Błękit morza zbladł, góry rozpłynęły się jak

mgła i w końcu pozostała tylko pusta ściana. Tak jak gdyby w ogóle ich

nie było — jak gdyby zapadły się w otchłań zapomnienia, która pochłonęła wszystkie morza i

góry Ziemi na wieki przed narodzinami Alvina.

Światło zaczęło z powrotem zalewać pokój i jasny prostokąt, na którym Alvin wyświetlał swe

marzenia, zlewał się z wolna z otoczeniem, by po chwili upodobnić się do pozostałych ścian.

Ale czy to były ściany? Dla kogoś, kto by znalazł się tu po raz pierwszy, pokój wydawałby się

osobliwy. Nie stał w nim ani jeden mebel, przez co odnosiło się wrażenie, że Alvin unosi się

w środku kuli. Nie widać było żadnych linii załamania płaszczyzn w miejscach, gdzie ściany

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: