36 Satyra i groteska
Utwory satyryczne (w poezji). Twórczość Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Jana Kasprowicza, Leopolda Staffa, Tadeusza Micińskiego, Bolesława Leśmiana.
Elementy satyry wprowadził na łamach „Chimery” Jan Lemański, autor ukazujących się od 1902r. zbiorków bajek, wierszy satyrycznych. Tradycyjna bajka została nieco zmieniona na styl młodopolski: ładunek moralizatorski uległ zmniejszeniu, alegorię wyparł symbol, nastąpiło nasycenie bajki liryzmem, wzrosła role elementu psychologicznego. Lemański dokonał parodii tradycyjnej bajki (w tomie Proza ironiczna). Główny atak satyryka był skierowany przeciwko utylitarystycznej i hedonistycznej postawie życiowej. Język bajek Lemańskiego: oscyluje między stylem wysokim a niskim, zawiera prozaizmy i dialektyzmy, kalambury i pseudoetymologii. Bajką posługiwał się również Julian Ejsmond i Benedykt Hertz.
Satyryków skupiały pisma satyryczne oraz kabarety, zwłaszcza „Zielony Balonik”. W kabarecie tym twórczość satyryczną uprawiał Edward Leszczyński, ale przede wszystkim Tadeusz Boy Żeleński.
Jego wiersze satyryczne, piosenki i fraszki wprowadziły lekki i swobodny ton połączony z autentycznym dowcipem. Drwił z krakowskich powag naukowych, z filistrów, egzaltowanych panien i dostojnych matron, a nawet kolegów literatów. Wprowadzały one nową tematykę, ale ich satyryczność polegała także na parodii i trawestacji, np. fraszek Kochanowskiego czy bajek Jachimowicza. Utwory te zostały zebrane dopiero w 1913r. w tomie Słówka. Konkretne tytuły: Krakowski jubileusz, Jak wygląda niedziela oglądana przez okulary Jana Lemańskiego.
Z satyrycznymi utworami wiąże się też nazwisko Adolfa Nowaczyńskiego. Wydał w 1911r. wzorowane na meandrach Felicjana Faleńskiego Meandry, w których zawarł atak na romantyzm: „Gwiżdżę na waszą romantyczną Trójcę!”
Jedną z częstych form ówczesnej twórczości satyrycznej były też parodie współczesnych utworów literackich, drukowane m.in. w „Liberum Veto”.
Groteska Młodopolska
LITERATURA
o Objawiała się antyestetyzmem, wyrazistością środków językowych, zamierzoną wulgarnością, prowokacją
o W liryce wykształcił się styl patetyczny i ekstatyczny
o Obecność dynamicznego kontrastu, deformacji o charakterze hiperbolicznym, karykaturalnym czy groteskowym
o Motywy halucynacji, wizji sennej, rozszczepienia osobowości
o Dzieła: cała twórczość Tadeusza Micińskiego, hymny Jana Kasprowicza, powieści Wacława Berenta, pisma Stanisława Przybyszewskiego (wyprzedzili oni okres właściwego okresu rozwoju kierunku)
Groteska - jest to ukazywanie rzeczywistości w sposób, który odbiorca uznaje za nierealistyczny, obcy, absurdalny, komiczny, karykaturalny. Jest to wizja świata w "krzywym zwierciadle". Nazwa pochodzi od motywu dekoracyjnego przedstawiającego stylizowane elementy roślinne przeplatane ze zwierzęcymi, ludzkimi i fantastycznymi postaciami.
Groteskę cechują:- absurd- niejednolitość nastroju- przemieszanie komizmu i tragizmu, błazenady, rozpaczy, przerażenia- prowokacyjne nastawienie wobec zdroworozsądkowej wizji świata- fantastyka
Groteska, jako zjawisko estetyczne, dotyczące wszystkich rodzajów sztuki oraz literatury: fantastyka posługująca się formami niezwykłymi i nierzadko niepokojącymi, wyolbrzymionymi, brzydkimi i karykaturalnymi.Rzeczywistość nielogiczna a nawet absurdalna, mieszająca chętnie różnorodne wizje, np. baśniową z naturalistyczną. Dysharmonijne współistnienie nastrojów i klimatów psychicznych, komicznego z tragicznym, poetyczności z trywialnością, brzydoty i wyidealizowanego piękna, stylu brutalnego z wyrafinowanym itp.
Groteska w utworach :
,, Wesele’’ Wyspiańskiego – próba zjednoczenia wsi oraz inteligencji, z pamięcią Rabacji w tle, postaci pojawiające się na weselu ( akt II i III ), chocholi taniec w który wciągnięci zostają bohaterowie realni. W weselu odnajdujemy połączenie fantastyki i groteskowego pokazania sytuacji politycznej. Chochoł- jest symbolem niemożności ogólnej , bezwładu , marazmu, stanu , który Wyspiański unaocznia swojemu narodowi i z którego pragnie go wyrwać.
Opowiadania A. Lanego- fantastyka pomieszana z groteską, przykładowo „Eksperyment’’- zahipnotyzowany noworodek opowiadający o piekle na ziemi czy ,,Rebus’’- wariacje na temat sobowtóra, między jawą a snem.
Beret ,, Próchno’’- bohaterowie zadają sobie, w różnych okolicznościach i z różnych perspektyw, zawsze to samo pytanie o autentyczność, oryginalność i szczerość własnej twórczości, o możliwość prawdy w sztuce. Zawsze dochodzą do połowicznej odpowiedzi, ponieważ jednoznaczna odpowiedź nie da się sformułować. Najbardziej radykalna (Hertensteina) to zaniechanie twórczości rozumianej jako konkretne dzieło; i samobójstwo rozumiane jako powrót do stanu pierwotnego, niematerialnego, twórczego ducha. aby ból stał się koniecznym impulsem odzyskania zdolności twórczej (podobnie jak np.: w powieści Kazimierza Tetmajera „Anioł Śmierci”). Bohaterowie ulegają obsesją i natręctwom ( np. obsesyjna miłość).
,, Dzieci szatana’’ Przybyszewski – oblicza szatana, Szatan-Ojciec objawia się po to, by ukazać nicość i absurd jako istotę bytu i poznania - w taki sposób objawia się schyłkowcom, zrozpaczonym więźniom XIX-wiecznej cywilizacji. Szatan objawia się w postaci koszmarnych fanatyzmów jako efekt pesymistycznej interpretacji istnienia. Szatan-Ojciec to zniszczenie wszelkiego sensu, porządku, tekstu, konsekwentny nihilizm i katastrofizm. To nuda wynikająca z przeżycia dowartościowanego świata, wzmaga poczucie absurdu.
,,Hymny” Kasprowicza z tomu „ Ginącemu światu” dokonują głębokiej, pesymistycznej diagnozy współczesnej cywilizacji i kultury, odwołują się do „poetyki krzyku”, a więc ekspresjonistycznych , gwałtownych obrazów konania człowieka, świata , historii.
Kaacha91