Zakres zagadnień do egzaminu z Instytucji Europejskich:
1. Pojecie prawa europejskiego w szerokim i wąskim znaczeniu
w znaczeniu szerszym – prawo tworzone pod zwierzchnictwem wszystkich europejskich organizacji międzynarodowych (nie obejmuje ono różnych gałęzi prawa wewnętrznego poszczególnych państw);
w znaczeniu ścisłym – prawo tych organizacji międzynarodowych, których cechą jest (lub była) ponadnarodowość, np. Wspólnot Europejskich, Unii Europejskiej; dzisiaj jest to pojęcie równoznaczne z prawem UE;
2. Rada Europy – geneza, członkostwo i struktura
Międzynarodowa organizacja rządowa!
Geneza RE:
8-10.V.1948 w Hadze odbył się Kongres Europy poświęcony problemom integracji europejskiej, tam postanowiono powołać Radę Europy. Została ona ostatecznie powołana 5 maja 1949 roku w Londynie przez 10 państw Europy (Belgia, Dania, Francja, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania, Włochy).
Siedziba znajduje się Pałacu Europy w Strasburgu.
Przyczyny powstania RE:
· chęć odbudowy pozycji gospodarczej i politycznej państw-założycieli po II wojnie światowej (utraconej na rzecz USA),
· obawa przed Niemcami oraz przed ZSRR i komunizmem,
Zadania Rady Europy to:
- wspieranie jedności i współpracy między członkami
- umacnianie demokracji
- strażnik praw człowieka i przestrzegania przepisów prawa w demokratycznych państwach Europy,
- pomoc w przeprowadzaniu i umacnianiu reform politycznych, prawnych i konstytucyjnych, wprowadzanych równolegle do reform gospodarczych, - przekazywanie wiedzy w dziedzinach takich jak prawa człowieka, demokracja lokalna, edukacja, kultura i środowisko.
Aktualnie do RE należy 47 państw. Należą do niej prawie wszystkie kraje europejskie, ale także członkowie spoza Europy (np. Armenia). Polska została członkiem Rady Europy 26 listopada 1991 roku.
Członkiem zwyczajnym może zostać państwo europejskie, które uznaje zasady państwa prawa, praworządności i korzystania z podstawowych praw i wolności człowieka. Uzyskanie tego statusu może nastąpić jedynie na zaproszenie Komitetu Ministrów.
Utrata członkostwa może nastąpić w dwóch sytuacjach:
· wystąpienie zainteresowanego państwa (zależy to wyłącznie od jego woli),
· odejście państwa od zasad rządów prawa i ochrony praw człowieka (decyzje podejmuje RE),
Struktura wewnętrzna RE:
Rada Europy działa za pomocą 3 statutowych organów:
· Komitet Ministrów (organ międzynarodowy złożony z ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich i ich delegatów).
Ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich spotykają się co najmniej dwa razy w roku w celu przedyskutowania kwestii i problemów o charakterze politycznym. Każdy z krajów przewodniczy temu organowi przez 6 miesięcy a zmiany odbywają się cyklicznie według kolejności alfabetycznej.
Zadania:
- organ decyzyjny!
- podejmowanie decyzji o kierunkach działania RE,
- uchwala program działania Rady oraz jej budżet,
- decydowanie o przyjęciu nowych członków,
- decydowanie o zawieszeniu w prawach do reprezentacji, odwołaniu lub pozbawieniu członkostwa w Radzie Europy w przypadku poważnych naruszeń przez państwo członkowskie zobowiązań wynikających ze Statutu,
- decydowanie o dalszych losach zaleceń Zgromadzenia Parlamentarnego i Kongresu Władz Lokalnych i Regionalnych,
- organizowanie specjalnych ministerialnych konferencji,
- uchwala deklaracje i rezolucje na temat aktualnych problemów politycznych.
- czuwanie (przy współpracy ze Zgromadzeniem) nad przestrzeganiem przez państwa członkowskie przyjętych przez nie zobowiązań,
Zgromadzenie Parlamentarne (złożony z parlamentarzystów państw członkowskich, od 2 do 18 z każdego kraju w zależności od liczby mieszkańców, wcześniej nazywany Zgromadzeniem Doradczym). W Zgromadzeniu istnieje pięć grup politycznych: Grupa Socjalistyczna, Grupa Europejskiej Partii Ludowej, Europejska Grupa Demokratyczna, Grupa Liberalno-Demokratyczno-Reformatorska i Grupa Zjednoczonej Lewicy Europejskiej. Niektórzy członkowie Zgromadzenia nie należą do żadnej grupy politycznej. Zgromadzenie spotyka się raz na kwartał na tygodniowych sesjach plenarnych, które odbywają się w sali posiedzeń Zgromadzenia w Pałacu Europy w Strasburgu. Posiedzenia są jawne.
- monitorowanie podjętych zobowiązań związanych z członkostwem,
- wybór m.in. Sekretarza Generalnego RE na 5letnią kadencję, zastępcy Sekretarza Generalnego, sędziów Europejskiego Trybunału Praw Człowieka,
- pomoc w rozwiązywaniu kryzysów
- debaty o wydarzeniach europejskich i światowych,
- uchwalanie wytycznych, uchwał, opinii, i zaleceń.
· Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Europy (przedstawiciele lokalnych i regionalnych władz lub funkcjonariusze odpowiedzialni przed pochodzącymi z wyborów władzami regionalnymi lub lokalnymi)
Składa się z Izby Władz Lokalnych i Izby Regionów. Posiedzenie plenarne odbywa się raz do roku w Strasburgu i przewodniczący mu prezes jest wybierany jest kolejno przez 2 izby na 2-letnią kadencję.
- gwarantowanie udziału władz lokalnych i regionalnych w procesie jednoczenia Europy
- umacnianie i kontrola demokracji lokalnej i regionalnej,
- doradza Komitetowi Ministrów i Zgromadzeniu Parlamentarnemu Rady Europy w sprawach polityki regionalnej i lokalnej
- organizuje lokalne i regionalne konferencje, debaty
- obserwowanie lokalnych i regionalnych wyborów
- współpracuje z krajowymi i międzynarodowymi organizacjami, reprezentując lokalne i regionalne samorządy
Organy te obsługuje Sekretariat Generalny. Pod patronatem RE działa Europejski Trybunał Praw Człowieka.
3. Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności – katalog praw materialnych i przesłanki skargowe do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
prawo do życia (art. 2)
zakaz tortur (art. 3)
zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej (art. 4)
prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 5)
prawo do rzetelnego procesu sądowego (art. 6)
zakaz karania bez ustawy (art. 7)
poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego (art. 8)
wolność myśli, sumienia i wyznania (art. 9)
wolność słowa (art. 10)
wolność zrzeszania się i stowarzyszania (art. 11)
prawo do zawarcia związku małżeńskiego (art. 12)
prawo do skutecznego środka odwoławczego (art. 13)
zakaz dyskryminacji przy korzystaniu z praw i wolności EKPC (art. 14)
prawa z protokołów dodatkowych:
prawo własności prywatnej, prawo do nauki, prawo do wolnych wyborów
zakaz pozbawiania wolności za długi, prawo do swobodnego poruszania się, zakaz banicji, zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców
prawo do odwołania w sprawach karnych, odszkodowania za niesłuszne skazanie, zakaz ponownego sądzenia lub karania
zniesienie kary śmierci
przesłanki dopuszczalności skargi indywidualnej do Europejskiego Trybunału Spraw Człowieka:
· przez jedno z państw-stron zostało naruszone prawo zagwarantowane w Konwencji, naruszenia prawa musiała dokonać władza publiczna państwa-strony lub organ/osoba wykonująca działania zlecone przez państwo. Zasadniczo skarga nie przysługuje przeciwko postępowaniu osób prywatnych np. sąsiada, kolegi, sprzedawcy w sklepie, itd.;
· wszystkie dostępne w kraju środki odwoławcze przewidziane przez prawo w sprawach, których dotyczy skarga, zostały wykorzystane,
· skarga musi być wniesiona do Trybunału w terminie 6 miesięcy od wydania ostatecznej krajowej decyzji w sprawie
· ze skargą może wystąpić jedynie osoba pokrzywdzona, obywatel państwa, które podpisało Konwencję; nie mogą być rozpatrywane skargi anonimowe,
· sprawa identyczna nie była rozpatrywana w Strasburgu, lub w innej międzynarodowej procedurze dochodzenia lub rozstrzygnięcia, np. przez Komitet Praw Człowieka ONZ,
4. Struktura UE
Porównywana do greckiej świątyni wspartej na 3 filarach, której dach stanowią postanowienia wspólne TUE, określające przede wszystkim jej cele i zasady oraz konstrukcje instytucjonalne, a fundamentami są traktaty będące podstawą jej funkcjonowania, a także procesy decyzyjne i regulacje dotyczące wprowadzania zmian do Traktatów oraz przystępowania państw trzecich do Unii;
I filar: Wspólnoty Europejskie (charakter ponadnarodowy) , ma charakter gospodarczy. Tworzyły go trzy pierwotne struktury organizacyjne – Europejska Wspólnota Gospodarcza, EWWIS oraz Euratom; Zajmuje się: unią celną i rynkiem wewnętrznym, polityką strukturalną, unią gospodarczą i walutową, ochroną środowiska naturalnego, szkolnictwem i kulturą, polityką socjalną i społeczną, ochroną zdrowia, handlem, ochrona praw konsumenta;
II filar: Wspólna Polityka Zagraniczna I Bezpieczeństwa (charakter międzyrządowy) Zachowanie i umacnianie pokoju, ochrona praw człowieka i podstawowych wolności, rozwijanie demokracji i rządów prawa, pomoc innym krajom, współpraca międzynarodowa, bezpieczeństwo zewnętrzne, finansowanie obrony;
III filar: Współpraca Policyjna i Sądowa w Sprawach Karnych (charakter międzyrządowy) zwalczanie przestępczości, współpraca między siłami policyjnymi, władzami celnymi i innymi kompetentnymi władzami w państwach członkowskich, współpraca między władzami sądowymi, zbliżanie przepisów karnych w państwach członkowskich
Od wejścia w życie traktatu lizbońskiego podział Unii Europejskiej na filary został zniesiony.
5. Zagadnienie podmiotowości prawnej UE
Do grudnia 2009 r. UE była kombinacją struktur ponadnarodowych oraz międzyrządowych. Aktualnie posiada cechy zarówno organizacji międzynarodowej jak i konfederacji i państwa federalnego. Traktat lizboński zlikwidował podział Unii na filary, nadał jej osobowość prawną i podmiotowość prawnomiędzynarodową, (posiada więc zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych)
6. Wartości UE (katalog wartości i sankcje na wypadek ich naruszenia)
Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne Państwom Członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn.
W razie stwierdzenia naruszenia przez Państwo Członkowskie tych wartości, Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną, może zdecydować o zawieszeniu niektórych praw wynikających ze stosowania Traktatów dla tego Państwa Członkowskiego, łącznie z prawem do głosowania przedstawiciela rządu tego Państwa Członkowskiego w Radzie.
7. Cele UE
· cele gospodarcze – popieranie postępu gospodarczo – społecznego, umacnianie spójności gospodarczej, terytorialnej i społecznej oraz solidarności między państwami członkowskimi; polepszanie standardów życia poprzez osiąganie wysokiego poziomu zatrudnienia, osiągnięcie trwałego i zrównoważonego rozwoju, likwidowanie barier w obrocie handlowym między państwami członkowskimi, ujednolicenie struktury gospodarczej krajów członkowskich;
· cele polityczne – potwierdzenie swojej tożsamości na arenie międzynarodowej w szczególności poprzez realizację wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa włącznie z docelowym sformułowaniem wspólnej polityki obronnej;
· utrzymanie i rozwój Unii jako obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, którym ma być UE poprzez wprowadzanie wspólnych norm prawnych, socjalnych i stałą poprawę poziomu życia państw uboższych,
· wzmacnianie ochrony praw i interesów obywateli państw członkowskich poprzez wprowadzenie obywatelstwa europejskiego i poczucia przynależności do jednej wspólnoty
· wspieranie pokoju, wartości unii i dobrobytu jej narodów
8. Zakres obowiązywania TUE i TFUE (czasowy, terytorialny, przedmiotowy i podmiotowy)
Terytorialny:
Traktaty wspólnotowe są umowami międzynarodowymi i jako takie wiążą każdą ich stronę w odniesieniu do całego jej terytorium, chyba, że z samej umowy wynika odmienny zamiar. Zakres przestrzenny obowiązywania prawa wspólnotowego podlega zmianom poprzez jego poszerzenie lub zmniejszenie. Przypadkiem poszerzenia przestrzennego zakresu obowiązywania prawa wspólnotowego jest przystąpienie do Wspólnoty/UE każdego kolejnego państwa, a więc powiększenie grona państw członkowskich. Zmniejszenie się zakresu przestrzennego obowiązywania prawa wspólnotowego nastąpić może w wyniku utraty części terytorium przez państwo członkowskie lub - w szczególnym przypadku - w razie zmiany statusu części jego terytorium, a także w razie wystąpienia państwa z Unii.
Czasowy:
Traktaty założycielskie UE obowiązują bezterminowo (z wyjątkiem TEWWiS, który obowiązywał 50 lat, wygasł 23.07.2002 r.). Ponieważ są to umowy nieograniczone terminowo, stąd uchylenie ich mocy obowiązującej mogłoby nastąpić w oparciu o prawno międzynarodową procedurę, tj. przez uznanie TUE i TFUE za wygasłe przez wszystkie państwa – strony umów.
Podmiotowy:
Unia nie jest państwem i nie ma porównywalnego z państwem zwierzchnictwa personalnego Normy prawa pochodnego UE kierowane są nie tylko do państw członkowskich, ale także do osób fizycznych i prawnych.. Można wyróżnić trzy grupy podmiotów które:
a) identyfikują interesy Wspólnot jako całości – niektóre instytucje wspólnotowe oraz niektóre inne organy wspólnotowe,
b) reprezentują publiczne int...
Granii