Większość autorów definiuje „patologie społeczną” najczęściej jako negatywne zjawisko społeczne, które musi uwzględniać następujące warunki:
1. Naruszanie norm i wartości.
2. Destruktywność zachowania mierzona skalą potępienia społecznego.
3. Występowanie w większej zbiorowości lub w skali masowej
4. Konieczność wykorzystania zbiorowej siły, w celu przeciwstawienia się tego rodzaju problemu.
Patologie społeczną w literaturze przedmiotu określa się, jako rodzaj dyscypliny naukowej zajmującej się rozmaitymi formami dewiacji społecznej.
Inne nazwy „patologii społecznej” to:
1. Dezorganizacja społeczna- zakłócanie wzorców i mechanizmów stosunków międzyludzkich.
2. Dewiacja społeczna- zachowania niezgodne z przyjętą w danym społeczeństwie normą, określaną jako „wskazówka postępowania”.
3. Wykolejenie społeczne- swoisty układ zdarzeń, który obejmuje:
- czynniki antagonistyczno- destrukcyjne,
- systemy osobowości, których manifestacją są stany antagonistyczno- destrukcyjne,
- przyczyny, determinanty stanów osobowości, których manifestacją są czynności antagonistyczno- destrukcyjne.
Czynności antagonistyczno- destrukcyjne- wszelkiego rodzaju działania, zachowania, które odznaczają się negatywnym ustosunkowaniem się zarówno do norm prawnych, jak również moralnych i obyczajowych.
Rodzaje patologii.
Zjawiska patologii społecznej mogą być:
- reliktowe- np. alkoholizm;
- o stałym nasileniu- np. bezdomność, bezrobocie, samotność; mogą mieć charakter rzeczywisty (np.bezrobocie) i utajony (np. prostytucja).
Patologia może być
- indywidualna,
- dotyczyć osób,
- grupowa (subkultury).
Etiologia (przyczyny) patologii społecznej w literaturze przedmiotu oparta jest na charakterze przekroczeń normy. W systematyce możemy wyróżnić 3 grupy, polegające na:
1. Uzależnianiu od substancji toksycznej.
2. Naruszanie zakazów (przestępczość, wandalizm, prostytucja).
3. Naruszanie nakazów (pasożytnictwo społeczne).
Wśród przyczyn wywołujących zjawiska patologiczne można wyróżnić
I. Uwarunkowania środowiskowe i kulturowe
- wadliwie funkcjonująca rodzina
- środki masowego przekazu
- duże aglomeracje miejskie (subkultury)
- małe środowiska wiejskie (niski poziom edukacji, małe możliwości spędzania czasu wolnego)
II. Czynnik sytuacyjny, czyli napotkane (czasami niespodziewanie) zdarzenia, np. traumatyczne, których konsekwencje prowadzą do niewłaściwych zachowań.
III. Środek uzależniający, czyli łatwy dostęp do narkotyków i alkoholu.
W.Okoń, Słownik pedagogiczny, Warszawa 1981, s. 221(definicja quasi enumeratywna) jest to “…nauka o przyczynach, objawach i zwalczaniu takich chorób społecznych, jak przestępczość, pijaństwo, lekomania itd.”
Dewiacja społeczna – to wszelkie odchylenie od normy społecznej, czy społecznych wzorców obowiązujących w danej społeczności.
J. Kwaśniewski określił na czym polegają dwa typu dewiacji, tzn. pozytywna i negatywna. Pierwsza z nich dotyczy takiego naruszenia norm, które nie ma na celu wyrządzenia szkody lecz przeciwnie – rozwój, dobrostan. Utożsamiana jest z takimi zachowaniami jak: nonkonformizm, twórczy niepokój, altruizm, pozytywne nieprzystosowanie. Charakteryzują ją następujące cechy: odstępstwo od normy powinności, nieegoistyczna motywacja, bunt i pozytywna reorganizacja w sferze skutków. Dewiacja negatywna natomiast jest odstępstwem od normy obowiązku, jest szkodliwa i destruktywna zarówno w sferze motywacji, jak i konsekwencji.
PRACOHOLIZM
Termin pracoholizm (workaholizm) oznaczający przymus pracy i przejawiający się w poświęcaniu jej dużej ilości czasu, został po raz pierwszy użyty w 1968r. przez Oatsa.
Robinsonà „pracoholizm to kompulsywna potrzeba pracy mimo braku zewnętrznej presji co manifestuj się poprzez wymagania stawiane sobie, niemożność regulowania nawyków pracy oraz przesadne przyzwolenie na pracę kosztem wykluczania innych form życiowej aktywności”
Spence i Robbins wskazują na występowanie 3 niezależnych od siebie cech, które obejmują:
-wysoki stopień zaangażowania w pracę
-poczucie wewnętrznego przymusu pracy
-niski stopień zadowolenia z pracy
Pracoholizm, podobnie jak inne uzależnienia, jest związany z utratą kontroli – dotyczy ona przede wszystkim czasu poświęcanego na pracę.
Killinger wskazuje, że pracoholizm jest jednym z najbardziej niebezpiecznych nałogów o charakterze czynnościowym, ponieważ towarzyszy mu przyzwolenie społeczne i – niestety złudne – poczucie prestiżu władzy i kontroli.
Zjawisko pracoholizmu można rozpatrywać z kilku punktów widzenia.
Pierwszy eksponuje cechy pracoholika, jego styl funkcjonowania i nastawienie do pracy. cechy wspólne dla pracoholików to: energia, rywalizacja, intensywność działania, niestabilne poczucie własnej wartości oraz przedkładanie aktywności nad wypoczynek.
Pierwsze opisy pracoholików zakładały, że pracoholik to osoba, która niezależnie od motywacji pracuje więcej niż 50 godzin tygodniowo – czas pracy nie jest jednak kwestią najistotniejszą.
Na pracoholizm można także spojrzeć z klinicznego punktu widzenia i wskazać jego dynamikę i skutki. Pracoholizm jest formą ucieczki od osobistych problemów, silną potrzebą kontrolowania swojego życia, naśladowaniem utrwalonych zachowań rodziców, zniekształceniem obrazu własnej osoby czy też skutkiem kompulsywnej osobowości.
Pracoholizm można podzielić na:
SYTUACYJNY – zwany też pseudopracoholizmem; ma z reguły charakter przejściowy i najczęściej pojawia się w wyniku zewnętrznych okoliczności np. występujących stresorów w środowisku pracy
OSOBOWOŚCIOWY – przybiera postać chroniczną i jest wynikiem posiadania przez jednostkę cech, które sprawiają, że staje się ona podatna na uzależnienie od pracy
TYPY PRACOHOLIKÓW
1. Pracoholik zaabsorbowany pracą – odczuwa silny przymus jj wykonywania, nie doświadcza zadowolenia
2. Entuzjastyczny pracoholik – zaangażowany w pracę, odczuwa silny przymus ale jednocześnie wykazuje zadowolenie
3. Entuzjasta pracy – zaangażowany w pracę, zadowolony z wykonywanych czynności, nie odczuwa wewnętrznej presji
4. Niezaangażowany – słabo zaangażowany w pracę, nie odczuwa przymusu ani zadowolenia z pracy
5. Zrelaksowany – wykazuje zadowolenie z pracy ale jest słabo w nią zaangażowany, nie odczuwa przymusu zajmowania się nią
6. Rozczarowany – słabo zaangażowany w pracę, o niskim stopniu zadowolenia ale odczuwa wewnętrzny przymus zajmowania się nią
SKUTKI PRACOHOLIZMU
è W sferze fizycznej: bóle głowy, bóle w klatce piersiowej, zmęczenie, problemy żołądkowe, tiki nerwowe, zawroty głowy. Wielu pracoholików cierpi na zespół przewlekłego zmęczenia, zwany też chorobą Yuppies (w 1993 wpisaną przez WHO na listę chorób cywilizacyjnych)
è Do objawów psychicznych: problemy ze snem, nadaktywność, nieumiejętność wypoczywania, zmienne nastroje, uczucie irytacji, drażliwość, trudności w koncentracji uwagi, zaniżona samoocena, niższa satysfakcja z życia
è W sferze społecznej – zaniedbywanie innych aktywności, zawężenie bądź brak zainteresowań, izolowanie się od innych ludzi, złe relacje rodzinne
SKUTKI PRACOHOLIZMU W MIEJSCU PRACY
- skłonność do stawiania podwładnym i współpracownikom wysokich wymagań i ich egzekwowania
- nadmierna kontrola nad podwładnymi
- opór przed współpracą z innymi (pracoholik nie radzi sobie z pracą zespołową)
- kreowanie atmosfery pośpiechu i rywalizacji
- nastawienie na osiągnięcie celu, co obniża kreatywność
- tendencja do nadmiernego przywiązania się do ustalonego z góry planu
JEDZENIOHOLIZM
Najwyższy współczynnik zaburzeń w odżywianiu się notuje się w krajach wysokouprzemysłowionych – w populacji polskiej jest to około 21 % kobiet.
Jedzenioholizm = uzależnienie od jedzenia, występuje u ludzi, którzy dużą część swojego życia poświęcają nie tylko jedzeniu, ale także myśleniu o nim.
Zaabsorbowanie jedzeniem staje się ważną, integralną częścią ich życia, której podporządkowują inne sfery funkcjonowania.
Dla osób uzależnionych od jedzenia charakterystyczne jest:
· Silne pragnienie lub przymus jedzenia (kompulsja)
· Trudności w kontrolowaniu zachowań jedzeniowych
· Konieczność zwiększania dawek pokarmu
· Zaniedbywanie innych źródeł przyjemności
· Jedzenie pomimo występowania jego szkodliwych następstw
Zaburzenia odżywiania wg DSM-IV można sklasyfikować jako:
è SPECYFICZNE
- Anoreksja psychiczna – nadmierna utrata masy ciał, która spada do 85%; o chorobie świadczy indeks masy ciała (BMI) równy lub niższy niż 17,5
- Bulimia psychiczna – zaburzenie odżywiania się, w którym istotę choroby stanowi cykliczne, napadowe objadanie się, podczas którego następuje utrata kontroli nad ilością i jakością spożywanych pokarmów a następnie stosowanie zachowań kompensacyjnych w postaci prowokowania wymiotów, przyjmowania środków przeczyszczających, okresowych głodówek czy intensywnych ćwiczeń fizycznych
è NIESPECYFICZNE
- Kompulsywne (nałogowe) objadanie się = żarłoczność obżarstwo hulaszcze jedzenie, czyli gwałtowne pochłanianie pokarmów, tak jak w bulimii, tylko bez zachowań kompensacyjnych
- Ortoreksja – obsesyjne przestrzeganie zasad zdrowego odżywiania się = patologiczna fiksacja na spożywaniu „właściwego” jedzenia
- Zespół jedzenia nocnego
- Wilczy apetyt na słodycze
PATOLOGICZY HAZARD
Hazard – z jęz. Arabskiego = kostka do gry/gra w kości
Wg słownika wyrazów obcych – ryzykowne przedsięwzięcie, narażanie się na niebezpieczeństwo czy gra o pieniądze lub inne dobra, w której znaczną lub decydującą rolę odgrywa przypadek
Rozróżniamy:
· Hazard rekreacyjny (traktowany jak rozrywka)
· Hazard problemowy (gdy pojawiają się pierwsze negatywne konsekwencje grania)
· Hazard patologiczny (równoznaczny z uzależnieniem)
Livingstone, uwzględniając kryterium wydatkowania czasu i pieniędzy wyróżnił 4 typy GRACZY:
1. Gracze okresowo zapalający się do hazardu
2. Wypłacalni hazardziści
3. Gracze stale grający
4. Gracze niewypłacalni
Moran, uwzględniając zmienne osobowościowe, wyróżnił GRACZY:
1. Subkulturowi – aktywność hazardową traktują jako sposób zamanifestowania przynależności do określonej grupy
2. Neurotyczni – grają przede wszystkim w celu ucieczki od rzeczywistości
3. Impulsywni – występuje tu okresowa utrata kontroli nad zachowaniem
4. Psychopatyczni – nasilony hazard jest tylko częścią poważniejszych problemów w funkcjonowaniu osobowości
5. Objawowi – gracze, u których aktywność hazardowa jest przejawianym i obserwowanym w danym momencie symptomem poważniejszych zaburzeń psychicznych
Griffiths rozróżnia natomiast:
- Król salonu – osoba grająca w grupie rówieśniczej, mająca przekonanie o swoich wysokich umiejętnościach dotyczących gry, jest stabilna emocjonalnie i po kilku niepowodzeniach z reguły wycofuje się z gry, wykazuje więc niskie ryzyko uzależnienia
- Pogromca automatów – najczęściej gra sam i za wszelką cenę dąży do wygranej, zazwyczaj jest zachwycony maszyną i pochłonięty technikami gry. Ma trudności w utrzymaniu dyscypliny i kontrolowaniu emocji, często zaniedbuje inne aktywności po to, by kontynuować grę;
- Niepraktykujący – to osoba, która tylko obserwuje grę, sama nie biorąc w niej udziału, salon traktuje jako miejsce spotkań towarzyskich (dziewczynki);
- Poszukiwacz akcji – to doświadczony gracz, kierujący się przede wszystkim potrzebą doznawania emocji związanych z grą; gra jest dla niego źródłem napięcia i ekscytacji, lubi popisywać się swoimi umiejętnościami. Jest to jednostka o dużym ryzyku uzależnienia
- Artysta ucieczki – poprzez granie ucieka od codziennych problemów, jest to z reguły osoba izolowana społecznie, nieznajdująca akceptacji w środowisku rówieśników. Przebywaniem w salonie zaspokaja potrzeb e przebywania wśród ludzi bez wchodzenia z nimi w interakcje. Taki gracz jest podatny na utratę kontroli i wykazuje wysokie ryzyko uzależnienia
ZAKUPOHOLIZM
= natręctwo kupowania, kupowanie kompulsywne, kupowanie nadmierne, kupowanie dysfunkcyjne, kupnoholizm, shopoholizm, zakupomania, uzależnienie od kupowania
= chronicznie powtarzające się zakupy, które stają się podstawową reakcją na negatywne wydarzenia i uczucia jednostki;
Monahan i współpracownicy wskazują, że kupowanie kompulsywne charakteryzuje się nieodpartą żądzą kupowania i nagłym spadkiem napięcia po dokonaniu zakupu.
TYPY ZAKUPOHOLIKÓW
McElroy i współpracownicy wyróżnili:
1. Osoby, które kupują głównie na wyprzedażach, przecenach i okazyjnych aukcjach internetowych (nie są zwykle zainteresowani dalszym losem nabytych produktów) ważny jest dla nich sam akt zakupu
2. Zakupoholik – kolekcjoner
- zainteresowany kupowaniem tylko wybranych produktów
- Kobiety - ubrania biżuteria kosmetyki
- Mężczyźni – telefony, sprzęt muzyczny, inne gadżety
3. Innowator - osobyoby ogólnie goniące za nowościami
Jest też tzw. Window shopping – dotyczy to osób, których nie stać na rzeczywiste zakupy i które zaspokajają potrzebę kupowania poprzez oglądanie produktów i przebywanie w ich obecności
av111