Andrzej Szostek MIC Pogadanki z etyki CZĘSTOCHOWA 1998 Redaktor serii: ks. Ireneusz Skubiś Imprimatur: Abp Stanisław Nowak Metropolita Częstochowski Kuria Metropolitalna w Częstochowie 3 czerwca 1998 r., nr 434/98 ISBN 83-86076-70-4 Copyright by Tygodnik Katolicki "Niedziela" Częstochowa 1998 Wydanie II Druk i oprawa: Częstochowskie Zakłady Graficzne Al. Najświętszej Maryi Panny 52, Częstochowa Projekt obwoluty: Marzena Zacharewicz (wykorzystano fragment obrazu Dwunastoletni Jezus w świątyni, Szkoła Hieronima Boscha) ISBN 83-86076-70-4 Andrzej Szostek MIC POGADANKI Z ETYKI BIBLIOTEKA "NIEDZIELI" Dotychczas ukazały się: tom 1: Andrzej Szostek MIC - Pogadanki z etyki. 1993 r. tom 2: Prawda o Konkordacie. 1994 r. tom 3: Wokół Encykliki "Veritatis splendor". 1994 r. tom 4: Ks. Teofil Siudy - Refleksje maryjne. 1994 r. tom 5: Jan Paweł II - List do rodzin. 1994 r. tom 6: Rodzina środowiskiem życia. 1994 r. tom 7: Bp Adam Lepa - Świat propagandy. 1994 r. tom 8: Jan Paweł II do narodu. 1994 r. tom 9: Bp Kazimierz Romaniuk - Lectio divina. 1994 r. tom 10: Ks. Wojciech Góralski -Wspólnota całego życia. 1995 r. tom 11: Ks. Marian Duda -Akcja Katolicka? Tak! 1995 r. tom 12: Jan Paweł II - Encyklika "Evangelium vitae". 1995 r. tom 13: Andrzej Madej OMI - Nad brzegiem nieba i ziemi. 1995 r. tom 14: Jan Paweł II - Encyklika "Ut unum sint". 1995 r. tom 15: Bp Kazimierz Romaniuk- Największa jest miłość. 1995 r. tom 16: Jan Pach OSPPE - W ramionach Matki. 1995 r. torn 17: Ks. Jan Augustynowicz - Rozważania roratnie. 1995 r. torn 18: Bp Adam Lepa-Świat manipulacji. 1995 r. torn 19: Ksiądz Tymoteusz-Trzymaj się! 1996 r. tom 20: Ks. Ludwik Warzybok - Homilie niedzielne. Rok A. 1996 r. tom 21: Ks. Antoni Tronina - Apokalipsa. Orędzie nadziei. 1996 r. tom 22: Ks. Marian Duda -Akcja Katolicka. 1996 r. tom 23: Jan Paweł II - Vita consecrata. 1996 r. tom 24: Ks. Józef Krukowski - Kościół w życiu publicznym. 1996 r. tom 25: Ks. Stanisław Nagy - Na progu trzeciego tysiąclecia. 1996 r. tom 26: Odpowiedź miłości. 1996 r. tom 27: O Panu Bogu w telewizji. 1996 r. 28: Ks. Stanisław Grzybek - Wielbi dusza moja Pana. 1996 r. 29: Ks. Wojciech Góralski - Lud Boży. Kościelne prawo osobowe. 1996 r. 30: Wojciech Skrodzki - Archikatedra Świętej Rodziny w Częstochowie. 1996 r. 31: Bp Kazimierz Romaniuk - Jak żyć i po co? 1996 r. 32: S. Emilia Radziszewska - Dziennik pielęgniarki z Powstania Warszawskiego. 1996 r. 33: Alicja Grześkowiak - W trosce o rodzinę. 1996 r. 34: Ks. Ludwik Warzybok - Homilie niedzielne. Rok B. 1996 r. 35: Ks. Stanisław Chłąd - Radiowe rozważania biblijne. 1996 r. 36: Ks. Jarosław Cielecki - Wikary z Niegowici. Ksiądz Karol Wojtyła. 1996 r. 37: Ks. Luigi Giussani - Czas i świątynia. 1997 r. 38: Ks. Andrzej Dziuba - Dynamika wiary. 1997 r. 39: Ks. Wacław Buryła - Drogi Krzyżowe. 1997 r. 40: Bp Adam Lepa - Świat manipulacji. 1997 r. 41: Ks. Mirosław Drzewiecki - Ku wolności. 1997 r. 42: "Evangelium vitae" - ocaleniem rodziny. 1997 r. 43: Ks. Marek Kaczmarek - Ku doskonałości kapłana. 1997 r. 44: Ks. Tadeusz Styczeń - O etyce Karola Wojtyły. 1997 r. 45: Ks. Stanisław Nagy - Papież z Krakowa. 1997 r. 46: Br. Stanisław Rybicki - Wprowadzenie do pedagogiki chrześcijańskiej. 1997 r. 47: Jan Paweł II - Pielgrzymka do Ojczyzny. 1997 r. 48: Ks. Tymoteusz - "...będę z Panem gadał". 1997 r. 49: Bp Antoni Długosz - Jak przygotowywać i oceniać katechezę. 1997 r. 50: Andrzej Potocki - Ludzka płciowość. Rodzina. Szkoła. 1997 r. Od Wydawcy Wydawany w Częstochowie Tygodnik Katolicki "Niedziela" od lat gości na swoich łamach wybitne i ciekawe osobistości ze świata nauki, kultury, historii, a także znawców dyscyplin teologicznych, filozoficznych, prawnych i innych. Obok tekstów naszych publicystów zamieszczamy artykuły profesorów i prezentujących znaczące środowiska naukowe. Niejednokrotnie ich teksty, ze względu na charakter i objętość, są drukowane w odcinkach. Czytelnicy "Niedzieli" często zwracają się do Redakcji z prośbą o zebranie odcinków danego cyklu w postaci książkowej. Te propozycje uzasadniają tym, że nie zawsze udaje się zebrać wszystkie numery "Niedzieli" zawierające interesujący ich cykl. Ostatnio wiele osób wyraziło zainteresowanie wydaniem książkowym "Pogadanek z etyki", drukowanych w "Niedzieli" w roku szkolnym 1992/93. Autor "Pogadanek" - ks. prof. Andrzej Szostek - jest cenionym w środowisku naukowym nauczycielem akademickim, związanoym od wielu lat z Katedrą Etyki Wydziału Filozoficznego KUL-u. Jako uczeń Karola Wojtyły, wzorując się na swoim mistrzu w wyborze formy literackiej. Wielką zaletą książki ks. Andrzeja Szostka jest jasny styl i klarowność myśli. "Pogadanki z etyki" drukujemy przede wszystkim z myślą o polskiej młodzieży. Jak wiadomo, wychowuje się ona w cywilizacji obrazu, obcując przede wszystkim z telewizją. Nie jest więc przygotowana do dyskursywnego myślenia. Dlatego - sądzimy - przyda się młodemu człowiekowi w Polsce niewielki podręcznik, pomagający dokonywać oceny etycznej własnego postępowania. Wielka erudycja Autora, doskonałe przygotowanie dydaktyczne i łatwość popularyzacji rzeczy trudnych sprawiają, że niniejsza książka będzie dobrze służyła polskiemu Czytelnikowi w rozpoznawaniu i weryfikacji właściwych postaw moralnych zarówno w życiu osobistym, jak i społecznym. Redakcja "Niedzieli" POGADANKI Z ETYKI Decyzja Ministerstwa Edukacji Narodowej, by dzieci i młodzież, która nie uczęszcza na religię uczestniczyła w zajęciach z etyki, wywołała niemałe poruszenie, zwłaszcza wśród etyków i nauczycieli. Skąd wziąć program, rozsądny i rozpisany na poszczególne klasy? A gdyby nawet taki się znalazł, to skąd ludzi przygotowanych do jego realizacji? Mógłby ktoś rzec: to nie nasz kłopot, niech się nim zajmą ci, którzy nie chcą posyłać dzieci na religię. Otóż nie. Wprowadzenie etyki jako alternatywy religii może sugerować - choć zapewne nie taka była intencja projektodawców - ich wzajemną opozycję. Źle by było, gdyby w takim duchu prowadzono lekcje etyki i gdyby tak je traktowali katolicy. Religia, w każdym razie katolicka, jest przecież nie do pomyś- 7 Pogadanki z etyki lenia bez etyki. Ale i etyka, która nie bazuje na Objawieniu, nie musi być antyreligijna. Uważna i gruntowna refleksja nad dobrem i złem bynajmniej nie oddala nas od Boga, przeciwnie, właśnie do Niego prowadzi. Ten zaś, kto chce zrozumieć moralne przesłanie Ewangelii, powinien korzystać z tak zwanych naturalnych źródeł poznania, czyli ze swego rozumu i doświadczenia. Nie ma w Polsce nadmiaru popularnie napisanych podręczników etyki, a potrzeba ich jest wielka, zwłaszcza w świetle wspomnianej decyzji MEN. Może więc warto próbować coś w tej sprawie robić? W latach 1957-1958 ks. biskup Karol Wojtyła opublikował na łamach "Tygodnika Powszechnego" cykl artykułów pod wspólnym tytułem Elementarz etyczny1. W tym czasie była to inicjatywa niezmiernie pożyteczna, ze względów ideologicznych brakowało bowiem powszechnie dostępnych, niemarksistowskich ujęć etyki. Dziś sytuacja jest inna, ale potrzeba popularyzacji etyki nie mniejsza. Warto i dziś 1 K. Wojtyła, Elementarz etyczny, Lublin 1983. 8 Pogadanki z etyki uczyć się z tamtego Elementarza kluczowych pojęć i problemów etyki, ale wierność pomysłowi jego Autora polega chyba przede wszystkim na próbie podejmowania podobnych inicjatyw, nawet gdyby okazały się one znacznie mniej udolne. Tak oto zrodził się pomysł publikowania na gościnnych łamach "Niedzieli" Pogadanek z etyki. Wiem: pogadanki się wygłasza (gada, a nie pisze). Ale nie znalazłem określenia, które by lepiej oddawało charakter proponowanego tu cyklu tekstów. Nie będą to typowe lekcje układające się w podręcznik etyki. Chciałbym jednak, by było to coś więcej, niż luźne eseje. Cykl pogadanek ma zwykle na celu przybliżenie i bodaj wstępne uporządkowanie poruszanej tematyki - i to właśnie będę usiłował czynić. Problemy moralne budzą bowiem zwykle silne emocje. W Polsce ostatnimi czasy stanowczo zbyt silne, czego mamy aż zbyt wiele przykładów w dyskusjach parlamentarnych i prasowych. Potrzeba raczej spokojnej i zdyscyplinowanej refleksji. pogłębienia wiedzy, a nie wzajem- 9 Pogadanki z etyki nych urazów. Cieszyłbym się, gdyby poniższe Pogadanki przyczyniły się do uspokojenia i pogłębienia naszej świadomości moralnej. Uprzedzam jednak: refleksja taka wymaga nieco trudu i cierpliwości. Choć będę się starał pisać językiem komunikatywnym, to jednak niektóre teksty trzeba będzie, być może, czytać uważnie i niespiesznie. I. MORALNOŚĆ - ETYKA - MĄDROŚĆ Czym jest etyka? Komu i na co jest potrzebna. Wypada od tych pytań nasze pogadanki zacząć, choć wcale niełatwo na nie wyczerpująco odpowiedzieć. Wiemy z grubsza, o czym traktuje etyka, nawet jeśli nie potrafilibyśmy podać jej precyzyjnej definicji. Domyślamy się więc, żebędzie w niej mowa o tym co dobre, a co złe i dlaczego powinniśmy czynić, a czego unikać. Jak żyć. Spodziewamy się, że w niej takie pojęcia, jak: sumienie, normy moralne, cnoty i wady, pewnie także szczęście. Ale pojęć takich używają nie tylko zawodowi etycy, posługujemy się wszyscy i wszyscy żywimy jakieś poglądy na temat dobra i zła. Na czym więc polega szczególna rola i ranga etyków? Powiedzmy wyraźniej: akurat w sprawach etyki jesteśmy bardziej powściągliwi w za- 11 Moralność - etyka - mądrość wierzaniu autorytetowi specjalistów, niż w innych dziedzinach. Zrozumiałe, że nie wszyscy mogą się wszystkim zajmować, więc na ogół wierzymy np. archeologom lub astronomom, gdy ogłaszają swe nowe odkrycia, powstrzymujemy się zaś od wyrażania opinii tam, gdzie specjaliści się spierają - i nie trapi nas zbytnio fakt, że o tych spornych kwestiach ...
klaudiaanna