Zrodla zobowiazan.doc

Źródła zobowiązań:

1.       Umowy

2.       Jednostronne czynności prawne

3.       Bezpodstawne wzbogacenie

4.       Czyny niedozwolone

5.       Decyzje administracyjne

6.       Inne zdarzenia nie dające się zakwalifikować do grup poprzednich.

Umowa jako źródło zobowiązania

Umową nazywamy zgodne oświadczenie woli co najmniej dwóch stron, zmierzające do wywołania skutku prawnego w postaci ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego.

Zasada swobody umów:

1.       podmioty zawierające umowę mają pełną swobodę co do tego, czy chcą zawiązać między sobą stosunek obligacyjny i od ich woli zależy zatem samo powstanie zobowiązania umownego.

2.       istnieje pełna swoboda wyboru kontrahenta

3.       strony zawierające umowę mogą kształtować jej treść według swojego uznania

4.       swoboda umów pozwala na daleko posunięte uwolnienie stron od formalizmu prawnego oznacza to że porozumienie stron nie wymaga szczególnej formy.

art. 353¹k.c. -Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Z przepisu tego wynika, że swoboda stron w określaniu stosunku zobowiązaniowego nie jest absolutna.

Z przepisu tego wynikają 3 granice swobody umów:

1.       ustawa

2.       zasady współżycia społecznego

3.       właściwość (natura) stosunku zobowiązaniowego.

Ad. 1 – przy sprzeczności umowy z ustawą chodzi o sprzeczność z normą zrekonstruowaną na podstawie przepisów prawnych. Norma taka może opierać się na przepisach prawnych niekonieczne regulujących stosunki cywilnoprawne. Mogą to być także normy konstytucyjne, karne lub administracyjne, jeżeli wynikać z nich będzie zakaz kształtowania stosunków cywilnoprawnych określonej treści.

Ad. 2 – w zakresie stosunków zobowiązaniowych na tej podstawie w szczególności należy uznać za niedopuszczalne umowy sprzeczne z uczciwością i rzetelnością kupiecką (profesjonalistów) lub kształtujące wzajemne stosunki między stronami w sposób ewidentnie urągający słuszności.

Ad 3 – nakazuje się respektować ogólne właściwości każdego stosunku zobowiązaniowego powstałego na podstawie umowy. W szczególności należy do nich reguła, że umowa wiąże jedynie strony, które ją zawarły lub wyraziły na nią swoją zgodę. W konsekwencji granicę swobody umów stanowi poszanowanie interesów osób trzecich i łącząca się z tym zasada bezpieczeństwa obrotu prawnego.

Art. 3851. § 1. Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

§ 2. Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie.

Pole swobody umów ograniczają także przepisy o niemożliwości świadczenia.

Art. 387. § 1. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna.

§ 2. Strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia, a drugiej strony z błędu nie wyprowadziła, obowiązana jest do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia.

Zawarta umowa może być dotknięta nieważnością z uwagi na to że świadczenie dłużnika przewidziane w umowie jest niemożliwe do spełnienia. Niemożliwość świadczenia  musi istnieć w chwili zawarcia umowy (niemożliwość pierwotna) i musi być niemożliwa do spełnienia obiektywnie. Jeżeli bowiem stało się ono niemożliwe dopiero później (tzw. niemożliwość następcza), to umowa jest ważna, aczkolwiek nie może być wykonana i z tego względu w takim przypadku znajdują zastosowanie przepisy określające skutki niewykonania zobowiązania.

Wyzysk

Art. 388. § 1. Jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia, druga strona może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia, a w wypadku gdy jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione, może ona żądać unieważnienia umowy.

§ 2. Uprawnienia powyższe wygasają z upływem lat dwóch od dnia zawarcia umowy.

- jest to termin zawity

Umowa zawarta dla wyzysku nie jest bezwzględnie nieważna. Z przepisu wynika że przede wszystkim należy przywrócić zachwianą równowagę ekonomiczną  między wzajemnymi świadczeniami stron.

Dla osiągnięcia tego celu pokrzywdzony może żądać

- zmniejszenia swojego świadczenia

- zwiększenia świadczenia wzajemnego

- albo równoczesnego zmniejszenia własnego świadczenia i zwiększenia świadczenia wzajemnego.

Dopiero gdyby te modyfikacje umowy były z jakiegokolwiek powodu niemożliwe albo nadmiernie utrudnione, pokrzywdzony może żądać unieważnienia umowy. Wspomniane uprawnienia pokrzywdzony musi realizować w drodze sądowej i dopiero orzeczenie sądu powoduje modyfikację albo unieważnienie umowy.

Umowa przedwstępna

W umowie przedwstępnej jedna lub obie strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości oznaczonej umowy, którą ustawa określa mianem umowy przyrzeczonej – art. 389 kc.

Jest to umowa przygotowująca zawarcie właściwej umowy między tymi samymi stronami.

Użyteczność umowy przestępnej pojawia się w sytuacjach, gdy niezwłoczne zawarcie definitywnej umowy jest ze względu na istniejące przeszkody prawne lub faktyczne niemożliwe albo z jakichkolwiek powodów dla stron niedogodne, lecz chcą one zapewnić sobie zawarcie takiej umowy w przyszłości.

Art. 389. § 1. Umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy (umowa przedwstępna), powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej.

§ 2. Jeżeli termin, w ciągu którego ma być zawarta umowa przyrzeczona, nie został oznaczony, powinna ona być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła inny termin, strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie. Jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia.

O tym, czy strony zawierają umowę definitywną czy przedwstępną decyduje treść ich zgodnych oświadczeń woli ustalona według ogólnych reguł interpretacyjnych (art. 65 kc). W sprawach wątpliwych przede wszystkim trzeba wyjść z założenia, że strony z reguły dążą do bezpośredniego realizowania zamierzonego celu gospodarczego, skąd płynie dyrektywa interpretacyjna przemawiająca za uznaniem umowy raczej za definitywną niż przedwstępną. Pod uwagę trzeba wziąć okoliczności towarzyszące zawieraniu takiej umowy.

Np. przyjęcie przez sprzedawcę przedpłaty na samochód w wysokości odpowiadającej jej cenie stanowi zawarcie definitywnej umowy sprzedaży, a nie tylko umowy przedwstępnej. Cena bowiem i termin wykonania umowy o ściśle określonym przedmiocie zostały już w ostateczny sposób ustalone. Z kolei nieformalne umowy o przeniesienie własności nieruchomości lub brak wymaganych zezwoleń administracyjnych na nabycie nieruchomości lub innych przedmiotów przemawiałyby raczej za kwalifikacją umowy jako przedwstępnej.

Na podstawie umowy przedwstępnej nie można domagać się spełnienia tych świadczeń, do których strony mają się zobowiązać dopiero w umowie przyrzeczonej. Niekiedy jednak ze względu na zamierzoną umowę definitywną strony zobowiązują się już w umowie przedwstępnej do dokonania pewnych czynności (np. przygotowania placu budowy, przeniesienia posiadania rzeczy, zapłaty części ceny). Jeżeli następnie umowa definitywna zostanie zawarta, dokonanie wspomnianych czynności zalicza się na poczet świadczeń określonych w umowie definitywnej. Natomiast gdy umowa definitywna nie zostanie zawarta, stronie, która tych czynności dokonała, służy roszczenie z tytułu nienależnego świadczenia (art. 410 kc). Strony mogą jednak w umowie przedwstępnej kwestię tę uregulować odmiennie.

Przesłanka ważności:

Umowa przedwstępna jest ważna jeśli określa istotne postanowienia umowy przyrzeczonej. Przesłanka ta ma umożliwić sądowi – w razie sporu – ustalenie treści umowy definitywnej. Z tego względu w umowie przedwstępnej należy wskazać co najmniej minimalną treść umowy definitywnej. (np. przy sprzedaży trzeba wskazać co najmniej rzecz i cenę).

Umowa przedwstępna nie wymaga żadnej szczególnej formy, nawet jeśli dla umowy przyrzeczonej przepisy przewidują formę szczególną. 

Zamieszczenie terminy w umowach przedwstępnych nie tylko nie jest zakazane, ale wręcz pożądane, ponieważ jasno wskazuje termin spełnienia świadczenia.

Art. 390. § 1. Jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Strony mogą w umowie przedwstępnej odmiennie określić zakres odszkodowania.

§ 2. Jednakże gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej.

§ 3. Roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.

Skutek słabszy: druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Chodzi tu więc o odszkodowanie w granicach tzw. negatywnego interesu umownego.

Skutek silniejszy: strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej. Uprawniony może więc żądać od strony zobowiązanej, aby złożyła oświadczenie woli określonej treści, stanowiące konieczny element dojścia do skutku umowy przyrzeczonej. Jeżeli strona zobowiązana nie złoży takiego oświadczenia woli, to prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające taki obowiązek zastępuje to oświadczenie (art. 64 kc). Umowa musi czynić zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej.

Jeżeli strona skorzystała ze skutku silniejszego, nie może domagać się odszkodowania (ze skutku słabszego).

Wzorce umów:

Termin też należy odnieść do wszelkich jednostronnie przygotowanych z góry przed zawarciem umowy gotowych klauzul umów. Stanowią ograniczenie zasady swobody umów. Znajdują zastosowanie głównie przy zawieraniu umów masowych.

Art. 384. § 1. Ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy.

§ 2. W razie gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, wiąże on także wtedy, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. Nie dotyczy to jednak umów zawieranych z udziałem konsumentów, z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego.

Wzorzec umowy nie wymaga opublikowania, co stwarzałoby dla wszystkich możliwość zapoznania się z nim. Nie można z kolei przyjąć, że wzorzec ma wiązać drugą stronę w sytuacji, gdy nie mogła się z nim zapoznać. Z tego względu ustawodawca nałożył na stronę ustalającą wzorzec ciężar poinformowania o nim drugiej strony umowy i to pod sankcją niezwiązania jej postanowieniami wzorca.

Wzorzec umowy wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy.

Art. 385. § 1. W razie sprzeczności treści umowy z wzorcem umowy strony są związane umową.

§ 2. Wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się na korzyść konsumenta. Zasady wyrażonej w zdaniu poprzedzającym nie stosuje się w postępowaniu w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone.

Wynika z tego to, że wzorzec powinien być wyrażony w języku zrozumiałym przez adresata, literami niezamazanymi i odpowiedniego rozmiaru, przy użyciu słownictwa oraz składni zrozumiałej dla typowego adresata.

Dodatkowe zastrzeżenia umowne

Strony zawierające umowę mogą zamieścić w jej treści zastrzeżenia o charakterze dodatkowym, mające na celu zabezpieczenie ich interesów lub uelastycznienie więzi prawnej między dłużnikiem a wierzycielem.

•Zadatek

•Umowne prawo odstąpienia

•Odstępne

•Kara umowna

Zadatek

Zadatek to suma pieniężna lub jakiś przedmiot majątkowy, który jedna strona daje drugiej przy zawarciu umowy.

Art. 394. § 1. W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej.

§ 2. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi.

§ 3. W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.

Zadatek może występować w każdej umowie i może oznaczać:

1.Zawarcie umowy

2.Zaliczkę na poczet przyszłego świadczenia

3.Szczególną sankcję na wypadek niewykonania umowy przez którąkolwiek ze stron

4.odstępne

Zadatek pełni funkcję umocnienia zobowiązania. W przypadku wykonania umowy zadatek zostaje zaliczony na poczet należności. Zadatek dany w rzeczach innego rodzaju należy zwrócić w naturze stronie, która go dała. Zadatku nie należy utożsamiać z zaliczką. Zadatek to zabezpieczenie wykonania umowy a nie jak jest w przypadku zaliczki- sumą wypłacaną na poczet przyszłych należności.

Umowne prawo odstąpienia

Art. 395. § 1. Można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie.

§ 2. W razie wykonania prawa odstąpienia umowa uważana jest za nie zawartą. To, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie.

Tego rodzaju zastrzeżenie osłabia łączący strony węzeł umowy ale otwiera także możliwość wycofania się uprawnionej strony ze stosunku łączącego strony, gdy jego dalsze trwanie i realizacja przestały odpowiadać jej interesom.

Odstępne

Art. 396. Jeżeli zostało zastrzeżone, że jednej lub obu stronom wolno od umowy odstąpić za zapłatą oznaczonej sumy (odstępne), oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego.

Odstępne może być oznaczone tylko w sumie pieniężnej i może być zastrzeżone przy każdej umowie.

Kara umowna

Art. 483. § 1. Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).

§ 2. Dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej.

Ta instytucja jest korzystniejsza dla wierzyciela bo nie musi w niej wykazywać, ze poniósł szkodę, co jest niekiedy trudne dowodowo.

Ograniczenie do zobowiązań niepieniężnych uzasadnione jest tym, że w odniesieniu do zobowiązań pieniężnych funkcję kary umownej w zasadzie pełnią odsetki z tytułu opóźnienia.

Zastrzeżenie kary umownej za nienależyte wykonanie zobowiązania nie wyłącza żądania wykonania zobowiązania.

Kara umowna zastępuje odszkodowanie przewidziane w razie niedopełnienia zobowiązania i dlatego dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej. Pod tym względem istnieje więc zasadnicza różnica między odstępnym a karą umowną. Jako surogat odszkodowania należy się ona tylko wtedy, gdy dłużnik ponosi odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania.

Art. 484. § 1. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły.

§ 2. Jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.

Dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej w dwóch przypadkach:

a)      Gdy jest ona rażąco wygórowana w porównaniu z poniesioną szkodą;

b)      Gdy zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane.

Jednostronne czynności prawne

...