Autorzy:

Dr Renata Grzywacz

Socjologia czasu wolnego

WYKŁAD 1              3

Budżet czasu wolnego społeczeństwa polskiego

ĆWICZENIA              7

ZADANIE 1              7

ZADANIE 2              7

ZADANIE 3              8

DODATKI              14

LITERATURA              14

LINKI INTERNETOWE              14

SŁOWNICZEK POJĘĆ

WYKŁAD 1

Budżet czasu wolnego społeczeństwa polskiego

              Przez czas wolny rozumie się na ogół ten czas, który pozostaje człowiekowi do jego osobistej dyspozycji po wykonaniu czynności związanych z zaspokojeniem potrzeb biologicznych i higienicznych oraz czynności obowiązkowych. Czas wolny oznacza czas,
w którym człowiek ma znacznie większą, niż kiedy indziej możliwość wyboru czynności, którymi pragnie się zajmować.

Wg Aleksandra Kamińskiego, jest to czas nie przeznaczony na pracę zarobkową (normalną i dodatkową), systematyczne kształcenie się, zaspokajanie elementarnych potrzeb fizjologicznych i stałe obowiązki domowe, który można wykorzystać na odpoczynek, życie rodzinne, pracę społeczną.[1]

Rysunek 1. Schemat zagospodarowania czasu wolnego

              Źródło: http://www.2gim.zory.pl/polak_maly/labirynt_big.jpg

Czas wolny – najbardziej znaną definicją jest przyjęta w badaniach UNESCO nad czasem wolnym, definicja francuskiego socjologa - J. Dumazediera. Za czas wolny uważa on czas pozostający człowiekowi po wypełnieniu przez niego wszelkich obowiązków zawodowych, domowych i szkolnych, który może być dowolnie wykorzystany na wypoczynek, rozrywkę
i bezinteresowny rozwój osobowości.[2]

Zdjęcie. J. Dumazedier

Źródło:http://www.oasistv.net/servlet/com.jsbsoft.jtf.core.SG?%23ECRAN_LOGIQUE%23=RECHERCHE&GENRE=intervie&OBJET=VIDEO&PROC=RECHERCHE

              Potocznie czas wolny jest to czas bez obowiązków, przeznaczony na zajęcia dowolne.[3]

Czas wolny dziecka jest to okres, który pozostaje mu po wypełnieniu obowiązków szkolnych, domowych, czynności organizacyjno- porządkowych, związanych z zachowaniem zdrowia i higieny, czas, w którym wykonywać może czynności według swego upodobania, związane z wypoczynkiem, rozrywką i zaspakajaniem potrzeb wynikających z własnych zainteresowań. Czas wolny dzieci obejmuje także okres, w który wypełniają one dobrowolnie przyjęte obowiązki społeczne.

Do 7 roku życia dzieci poza snem i posiłkiem tylko bawią się. Zabawa jest wzorem powiązania rozrywki, nauki i elementów pracy. Zorganizowanie wolnego czasu tych dzieci polega na umożliwieniu im dobrej zabawy, która jest również główną formą przygotowania do nauki, pracy i rozrywki w latach późniejszych. Czas wolny dziecka w tym okresie, jego treść i wartość zależy przede wszystkim od osób starszych, rodziców i wychowawców. Już
w tym okresie uczymy racjonalnego, przyjemnego i pożytecznego spędzania wolnego czasu.

Czas wolny dzieci różni się od czasu wolnego młodzieży i dorosłych przede wszystkim tym, że: jest dłuższy (charakteryzuje się mniej zróżnicowanymi formami
i miejscem spędzania go), większy jest w nim udział wypoczynku biernego, w mniejszym stopniu jest to czas, w którym zachowanie dzieci stanowi dziedzinę swobodnego wyboru form i miejsca, ponieważ rodzice często ograniczają swobodę doboru sposobów i miejsca wykorzystania czasu wolnego, chcąc mieć dziecko "na oku", większą kontrolą i opieką ze strony dorosłych.

Wiele czynników wpływa na wymiar czasu wolnego dziecka, na jego bogactwo, wartość, treść i organizację. Najważniejszymi wyznacznikami czasu wolnego dla dziecka są:

·         nauka w domu, praca w szkole

·         pomoc w domu, czas przeznaczony na drogę do szkoły i z powrotem

·         sen

·         posiłki

·         warunki materialne rodziców i kulturowe środowiska domowego

·         szkoła

·         placówki wychowania pozaszkolnego (to w wersji graficznej)

Każde dziecko najchętniej czas wolny spędza na świeżym powietrzu. W okresie letnim aktywny wypoczynek zawiera różne formy: sport (jazda na rowerze, gra w piłkę), wycieczki, spacery, a w zimowym przebywają raczej w domach czytając książki, malując, grając na komputerze.

Zdjęcie. Zabawa w przedszkolu

Źródło: http://www.bpmonki.webpark.pl/rok2006.html

Rozpoczęcie nauki szkolnej to wielka zmiana w życiu dziecka. Przejście od dominującej w wieku przedszkolnym zabawy do nauki oznacza pojawienie się nowego poważnego obowiązku zarówno społecznego jak i wobec samego siebie. Od chwili pójścia do szkoły zmienia się gruntownie codzienny tryb życia i zajęć. Obok czasu przeznaczonego na naukę dziecko musi mieć określoną ilość czasu wolnego, która zgodnie z normą higieniczną dla jego wieku stanowi 5 - 6 godz. W tym okresie, czyli między 7-11 rokiem życia jest ono istotą ruchliwą, aktywną, zwróconą przede wszystkim ku światu zewnętrznemu, ku obiektywnej rzeczywistości, którą intensywnie poznaje. Aby umożliwić prawidłowy rozwój jednostki, który w tym czasie jest szczególnie silny, należy stworzyć odpowiednie ku temu warunki.

Ważną rolę odgrywa wypoczynek dziecka.

Zdjęcie. Wypoczynek dzieci

Źródło: http://www.kuratorium.lodz.pl/aktualnosci.php?id=218

Rozwój biopsychiczny ucznia - pisze J. Izdebska - wymaga twórczego działania, wypoczynku, rozrywki, zaspokajania potrzeb intelektualnych, społecznych, spędzenia czasu wolnego zgodnie z zainteresowaniami, upodobnieniami i wymogami higieny pracy szkolnej. Zajęcia wypoczynkowe stanowią właśnie istotny element rozwoju, gdyż wzbogacają sferę intelektualną, uspołecznioną, rozwijają fizycznie, a także wprowadzają w świat wartości moralnych i estetycznych.[4]

Na znaczenie wypoczynku dla rozwoju dziecka zwróciła także uwagę L.Wołoszynowa, podkreślając, że jest to okres, w którym psychiczne samopoczucie małego człowieka jako społeczno-uczuciowego dostosowania się do środowiska zależne od charakteru i przebiegu działań podejmowanych w czasie wolnym odgrywają nie tylko istotną rolę w rozwoju społecznym, ale warunkują rozwój biologiczny.[5]

Młodszy wiek szkolny jest okresem szczególnie sprzyjającym kształtowaniu kultury wypoczynku. Jest to wiek, w którym psychika dziecka jest bardzo plastyczna, zaś nieduży zasób doświadczeń sprawia, że ukształtowany w tym okresie system wartości, nawyków pozostawia trwałe ślady. Istotnym środowiskiem wychowawczym w przygotowaniu dzieci do racjonalnego spędzenia czasu wolnego jest rodzina, będąc pierwszym miejscem odpoczynku, relaksu i zaspokojenia potrzeb wczasowych.

Zdjęcie. Młodszy wiek szkolny

Źródło: http://sp1.ledziny.w.interia.pl/angielski.htm

Z wielu dostępnych dzisiaj publikacji możemy się dowiedzieć o różnych sposobach spędzania wolnego czasu – zarówno tych, które przynoszą korzyści jak również tych, które mogą doprowadzić do kłopotów z prawem. Dostępne są również publikacje, które uczą jak
w jak prosty sposób można zorganizować sobie czas. Jedną z nich jest książka napisana przez Lothar J. Seiwert, uznanego za najwybitniejszego eksperta od zarządzania czasem, „Jak organizować czas”.

Zdjęcie. Lothar J. Seiwert

Źródło: http://www.landsiedel-seminare.de/newsletter/2006-05/

Zagospodarowanie czasu wolnego zależne jest od wielu czynników np. wieku, rodzaju wykonywanej pracy, płci, możliwości finansowych czy indywidualnych upodobań. Jednak bez względu na te czynniki bardzo ważne jest, aby był on wykorzystywany w sposób racjonalny, czyli taki, który przynosi profity. Do współczesnych form spędzania wolnego czasu należą:

·         Turystyka

Zdjęcie. Krajobraz

Źródło: http://www.blog.a21.pl/index.php?entry=entry060929-101433

·         Sport

Zdjęcie. Jazda rowerem jako jedna z form aktywnego sposobu spędzania czasu wolnego

Źródło: http://www.ruzbachy.sk/images/hotel_t2_sluzby.jpg

·         Środki masowego przekazu (oglądanie telewizji, słuchanie radia itp.)

Zdjęcie. Massmedia

Źródło: http://hotnews.pl/arttechnika-317.html

·         Teatry, filharmonie, wystawy i muzea

Zdjęcie. Teatr

Źródło: http://www.przystanek.pl/folk/2006/zespoly1.htm

·         Rozwój zainteresowań i uzdolnień – samorozwój

·         Amatorstwo artystyczne

·         Majsterkowanie i amatorstwo techniczne

·         Hodowla amatorska

·         Zabawy, wizyty, spotkania, gry i kontakty towarzyskie

·         Kolekcjonerstwo

·         Aktywność społeczna

·         Praktyki i zajęcia religijne

·         Inne formy spędzania wolnego czasu.[6] (to w wersji graficznej) 

Brak umiejętności organizowania sobie rozkładu dnia a co za tym idzie również
i czasu wolnego stanowi najczęstsze usprawiedliwienie biernego wypoczynku. Osoby z taką cechą najczęściej mówią, że mają mało czasu a przecież jak powiedział Seneca „Nie mamy za mało czasu, lecz mamy dużo czasu, którego nie wykorzystujemy.” Dlatego też umiejętne zagospodarowanie czasu wolnego jest tak niezmiernie ważne.

Zdjęcie. Seneca

Źródło: http://www.wayneturney.20m.com/seneca.htm

Lato, a zwłaszcza okres wakacji szkolnych stwarza szczególną okazję dla rodziców, wychowawców i nauczycieli, aby poprzez zastosowanie niekonwencjonalnych form wypoczynku i rekreacji ruchowej swoich dzieci wpływać na kształtowanie ich osobowości
i postaw. Ciekawa oferta programowa w zakresie kultury fizycznej w szkole i poza nią, piszą Z. i R. Żukowscy, daje realne szanse zerwania z autokratyzmem i rygoryzmem, autentyczne traktowanie ucznia, da szansę stawania się alternatywnym człowiekiem na miarę swoich możliwości i oczekiwań, natomiast każdy kontakt wychowawczy będzie wyzwalał, a nie hamował wielostronny rozwój jednostki.[7] Zadania te w najszerszym zakresie mogą być realizowane na obozach i koloniach letnich.

Czynności wypoczynkowe człowieka odbywają się w jego wolnym czasie. Zalicza się tutaj kolonie, obozy jako formy spędzania czasu wolnego przez młodzież.

Czas jest ważnym zasobem każdego człowieka. Przez czas wolny rozumie się na ogół ten czas, który pozostaje człowiekowi do jego osobistej dyspozycji po wykonaniu czynności związanych z zaspokojeniem potrzeb biologicznych i higienicznych oraz czynności obowiązkowych. Czas wolny oznacza czas, w którym człowiek ma znacznie większą, niż kiedy indziej możliwość wyboru czynności, którymi pragnie się zajmować. Wielu teoretyków i praktyków twierdzi, że czas wolny jest nieodzownym elementem organizacji
i funkcjonowania życia społecznego współczesnej cywilizacji przemysłowej. Współczesne metody pracy, technologia i intensywność pracy są źródłem silnych stresów i zmęczenia, których usunięcie wymaga dłuższego niż niegdyś wypoczynku, dobrego i przemyślanego jego zorganizowania. Rozszerzenie sfery czasu wolnego jest, więc warunkiem wzrostu wydajności pracy i lepszej nauki. Stąd ważność tej problematyki wydaje się bezsporna. Poglądy
i stanowiska polskich teoretyków na treści i społeczne funkcje czasu wolnego są zbieżne. Odrzucają oni koncepcję czasu wolnego jako "prywatnego czasu jednostki"; opozycję czasu wolnego i pracy uznają za objaw alienacji, która zniknie po osiągnięciu przez społeczeństwa, formy rozwiniętej, gdy nastąpi pełna realizacja celów humanistycznych.

              W dzisiejszych czasach ilość czasu wolnego przeciętnego człowieka, w porównaniu do lat ubiegłych, wzrosła. Uwarunkowane jest to bardzo różnymi czynnikami. Najważniejsze to skracanie dziennego i tygodniowego czasu pracy, wprowadzanie płatnego urlopu, systematycznie wydłużany czas obowiązkowego szkolnictwa. Nie bez znaczenia pozostają czynniki demograficzne czy wzrost stopy życiowej. Wzrost czasu wolnego spowodował, że coraz większa liczba osób zaczęła zastanawiać się nad jego racjonalnym wykorzystywaniem, o czym może świadczyć fragment: „W XX wieku rozwinęła się gospodarka, technika, nauka, kultura i sztuka. Czas wolny stał się dobrem powszechnym, powstały problemy z jego wykorzystaniem i stał się przedmiotem badań naukowych”.[8]

              Tematyka wykładu ukazuję motywy zachowań młodzieży w czasie wolnym
i określa warunki, które decydują o tym jak młodzież spędza swój wolny czas.

Zachowania młodzieży w czasie wolnym najogólniej można podzielić na następujące kategorie (to w wersji graficznej)

1.      Związane z uczestnictwem w kulturze:

·         W formie recepcji środków masowego przekazu (prasa, radio, telewizja, książka, kino)

·         W formie konsumpcji tzw. kultury wyższej (teatr, koncert, muzea
i wystawy, imprezy artystyczne, itp.)

2.      Związane z uczestnictwem w życiu społecznym (przede wszystkim w grupach nieformalnych):

·         Spędzanie czasu wolnego z rodziną, niemające charakteru wykonywania zajęć obowiązkowych

·         Przebywanie z sympatią (współmałżonkiem)

·         Spędzanie czasu wolnego w grupie rówieśniczej

·         Zachowania zorientowane na zabawę i rozrywkę (prywatki, wieczorki taneczne, przebywanie w kawiarniach itp.)

3.      Związane z realizacją indywidualnych zamiłowań:

·         Poznawczych

·         Artystyczno – twórczych

·         Sportowych

·         Turystycznych

·         Różnego rodzaju hobby

4.      Związane z przyjętymi na siebie obowiązkami, takimi jak:

·         Pomoc rodzinie

·         Dokształcanie

·         Działalność społeczna

·         ...