Filozofia 5.10.2011
Egzamin testowy, otwarte i zamknięte. Tylko materia wykladowa.
Konsultacje dzisiaj po zajeciach 12-16 i czwartki 16.30-17.30
Etymologia: termin filozofia pochodzi od filein miłować i Sophie mądrość. Doświadczenie to wnioski wyciągnięte z podjętych wcześniej działań, które sprawiają zmianę naszych zachowań. Wiedza musi być widoczna z zewnątrz. Mądrość musi być też poparta inteligencją i elastycznością, czyli umiejętnością dostosowania się do zaistniałych sytuacji. Termin mądry wiąże się z pozytywnymi odczuciami, czego nie możemy powiedzieć o terminie inteligentny. Ten jest mądry który potrafi odróżnić dobro od zła i wybrać dobro. Jeżeli ktoś nie jest dobry nie może być mądry.
Sama inteligencja może być wykorzystywana w inny sposób (nie koniecznie dobry) i nie przeświadcza o mądrości.
Człowiek mądry potrafi dostrzec, że miał fałszywą hierarchię. Mądrość polega na tym, że potrafimy zmienić swoje poglądy, mądrość jest elastyczna, nie jest stała. Człowiek mądry to ten, który wie ile jeszcze nie wie.
Poprzez umiłowanie mądrości Grecy mieli na myśli poznawanie rzeczywistości w celu jej oswojenia. Kiedy uda nam się coś zrozumieć to to przestaje być straszne.
O filozofii często mówimy, że jest to sztuka myślenia. Filozofia wzięła się ze zdziwienia (wg Platona). Musi pojawić się zdziwienie, żeby mogło powstać pytanie na które poszukujemy odpowiedzi. To zdziwienie graniczy z dziecięcym zachwytem. Zdziwienie nie dotyczyło czegoś, czemu wszyscy się dziwili, ale tym rzeczom, które innym wydawały się oczywiste. Poszukiwanie źródła z czego wszystko się wzięło.
Początek filozofii greckiej odznacza się silnym elementem racji bycia. Jedno pytanie rodzi kolejne pytania.
Filozofia jako sztuka zadawania pytań – mówi się, że te pytania są ważniejsze od odpowiedzi. Odpowiedz nie jest najważniejsza, ponieważ nie zawsze będzie ona aktualna mądra itp. A pytanie będzie zawsze pewne i niepodważalne. Cechą pytań filozoficznych jest to, że im lepsze pytanie tym więcej odpowiedzi i trudniej znaleźć wyczerpującą odpowiedz. Otwiera się przestrzeń poszukiwania, która pobudza do poszukiwań, badań. Odpowiedz wynika z aktualnego stanu kultury, dlatego ulega ona po pewnym czasie przedawnieniu .
Gdzie , kiedy i dlaczego filozofia powstała?
W tradycji zachodniej uznaje się za początek wydarzenia w Grecji. Drugim wielkim nurtem jest filozofia wschodnia. Filozofia zachodnia czerpała z (metafizyki?) co odrzucała filozofia wschodnia.
Filozofia w Grecji narodziła się w VII/VI w p.n.e. Pierwszym czynnikiem powstania filozofii był czynnik kulturotwórczy. Oddziaływał on przez kilka stuleci. Oparty był na dziełach Homera i …. One uczyły myślenia, ponieważ pojawiają się tam zalążki myślenia racjonalnego. Można znaleźć związki przyczynowo-skutkowe. Istnieje też strona estetyczna – brutalność nie jest większa od brutalności, którą można spotkać w rzeczywistości.
Drugim czynnikiem jest demokracja, która kształtowała wolność słowa. Nie zakazywano głoszenia swoich poglądów. W Grecji były dwie warstwy społeczne: ludzie wolni i niewolnicy. Zakazane było, alby ludzie wolni zajmowali się pracą fizyczną. Mieli możliwość głoszenia swoich poglądów.
Religia – politeizm, bogowie byli mocno antropomorficzni, na obraz i podobieństwo człowieka; mieli nadludzkie moce, ale moralnością i zachowaniem nie różnili się od ludzi.
W państwowej religii greckiej nie było dogmatów co sprawiało, że nie było granic przy stawianiu pytań. Nie było granicy, której nie można było przekroczyć. Jeśli nie było dogmatów nie było też strażników/ kapłanów.
Wizja eschatologii – życie kończyło się po śmierci, człowiek stawał się cieniem i tak trwał.
· Misteria orfickie – (Orficy) nawiązuje do Orfeusza, (jako pierwszy żywy człowiek wszedł w podziemia i jako pierwszy żywy człowiek wyszedł z podziemi) symbolizował to, że śmierć nie jest końcem a zmianą. W człowieku jest pewien nieśmiertelny element, dusza. Orficy wierzyli, że dusza trafia do ciała za karę, ciało było jako grób duszy. Dusza wzięła się ze świata nieśmiertelnego, ale dokonała czegoś złego i musi ponieść karę. Żyjąc w ciele musi odpokutować. Jest to koncepcja skrajnie dualistyczna, ponieważ składa się z dwóch różnych elementów: Człowiek składa się z ciała i duszy, dusza jest nieśmiertelna więc człowiek jest duszą i chciałby wrócić do świata nieśmiertelnego. Troszcząc się o duszę skracamy sobie pobyt w więzieniu (potrzeba wysiłku etycznego). Musimy być dobrzy, realizować to co jest swoiście ludzkie, dieta. Misteria to była forma religijności ale tylko dla wtajemniczonych bo nie każdy jest godny posiąść tą prawdę, którą oni głoszą. Misteria dawała pewne pytania, na które religia Grecka nie dawała odpowiedzi. Zejście do Hadesu sugeruje, że dusza może się wcielać wiele razy (reinkarnacja). Grecy nazywali reinkarnację metempsychozą, to reinkarnacja, która kończy się kiedyś wyzwoleniem człowieka z ciała. Palingeneza - dusza będzie się wcielać bez końca. Postępując tu i teraz wypracowujemy sobie los w następnym wcieleniu. Jako uwięzienie się z więzienia w postaci ciała, nigdy to nie mogło być samobójstwo bo w ten sposób nie odpokutuje.
Homer, warunki ekonomiczno-gospodarcze, dwojaka religia, orficja – te wszystkie warunki stanowiły dobre podłoże do powstania filozofii. Dopiero ta wieloczynnikowość może sprzyjać filozofii.
12.10.2011
Od VII – V w p.n.e. - filozofia archaiczna lub jońska filozofia przyrody. Nazywamy ją też presokratyczna lub naturalistyczna.
Termin „archaiczny” pochodni od arche co oznacza początek dla przyczyny, coś z czego wzięło się wszystko; źródło. Źródło jako początek oznacza podtrzymywania trwania czegoś.
Mówi się, że zdziwienie to arche filozofii.
Dwa najważniejsze pytania o arche:
Grecy byli ważnymi obserwatorami rzeczywistości8 i wydawało im się, że mimo oczywistości istnieje jeden element, który łączy wszystko, materia z której wszystko powstało, coś co łączy wszystkie elementy rzeczywistości. Wszyscy pierwsi filozofowie do Platona byli materialistami. Oznacza to, że nie znali niczego innego niż materialne. Nie znali żadnej innej substancji. To co jest można poznać za pomocą zmysłów, a jeśli czegoś nie da się poznać za pomocą zmysłów to, to nie istnieje. Pierwsi filozofie wie nie znali substancji duchowej.
Co musi być żeby życie mogło istnieć? Woda! kojarzy się to z nazwiskiem Talesa z Miletu. Przyjmuje się, że Tales był pierwszym greckim filozofem. Wszystko co żyje potrzebuje wody. Tam gdzie woda zanika pojawia się susza i śmierć. (Arche jest substancją)
od. 2. Tales odkrył, że ruch przynależy do materii, jest immanentny (nierozłączny) do materii. Ruch jest cechą materii. Tales stworzył pierwszą szkołę, która dowodziła, że ruch bierze się z materii i tą koncepcję nazywamy hylozoizmem (Hylo – materia, zoe – życie).
Moniści – uważali, że jest jedna materia, jedno źródło rzeczywistości.
Anaksymander z Miletu – uczeń Talesa, dokonał ważnego przeskoku. Pojawia się u niego myślenie abstrakcyjne. Na pytanie z czego wszystko odpowiedział, że to nie może być konkretna substancja bo jeśli coś jest określone to może się zamienić w konkretną ilość rzeczy, ale nie we wszystko. Coś z czego bierze się wszystko nie jest bliżej określone. To co jest nieokreślone jest nieograniczone i ma nieskończoną możliwość przemieniania się. Anaksymander uważał, że jest taka substancja niematerialna, ale jest tak subtelna, że nie da się jej zobaczyć – apejron (a –przeczenie, peras – granica). Apejron to bezkres. Cechą aperionu jest to, że jest on ilościowo nieograniczony i jest nieokreślony jakościowy. Anaksymander był zwolennikiem hylozoizmu – wewnątrz apejronu ścierają się przeciwieństwa powodując ruch. Wg niego arche to nie tylko substancja ale też zasada, która rządzi rzeczywistością. Cechą apejronu jest nadawanie porządku rzeczywistości. Apejron jest zasadą rozumną – nie jest chaotycznie przypadkowe tylko ma swój sens.
Anaksymenes z Miletu – doszedł do wniosku, że arche to coś określonego, jest to powietrze. Bez powietrza nie ma życia. Proces przemiany powietrza też jest zauważany.
Heraklit z Efezu – pochodził z rodziny królewskiej, był indywidualistą, był mizantropem (ktoś kto nie lubi ludzi zwłaszcza w zagęszczeniu), nie chciał żeby jego nauka była na tyle przystępna, żeby każdy mógł ją posiąść. Pisał w sposób skomplikowany i trudny celowo. Ciemny filozof z Efezu. Pisał w sposób aforystyczny. Chciał żeby tylko ten, kto zada sobie dużo trudu mógł zostać jego uczniem. Według niego rzeka jest symbolem zmienności, dynamiczności świata, świat jest w ciągłym ruchu. Kiedy ten ruch ustaje świat zamiera, ginie. Jako pierwszy wprowadził koncepcję apokatastasis. Oznaczała ona koło wiecznego powrotu. Istnieje powtarzalność, świat powstaje i ginie w sposób cykliczny. Na pytanie z czego wszystko, odpowiada z ognia. Dla Heraklita ogień jest arche. Dlatego świat jest dynamiczny. Może ogrzać, a może i spalić. W tym ogniu spalają się przeciwieństwa i powstaje ruch. Wojna między przeciwieństwami powoduje ruch. Jest to stały element. Podtrzymuje stan istnienia, a harmonia, ład, porządek powoduje ustanie świata, świat umiera. Ogień jako zasada jest rozumny. Logos – ogień jest materialnym analogonem logosu. Logos to myśl rozumna, prawo, porządek. To wszystko jest zaprzeczeniem chaosu. Chrześcijańskie znaczenie logos to słowo. Apokatastasis chrześcijańskie mówi, że na początku wszystkie byty były złączone były z Bogiem, ale z czasem odpadły. Na końcu wszystkie byty powrócą do Boga, czyli na końcu będzie tak jak na początku. Ta koncepcja według chrześcijaństwa zachodniego jest uważana ze heretycka bo kara za grzechy nie jest wieczna.
Jeśli wszyscy jesteśmy z ognia, a ogień jest analogonem logosu to wszędzie musi być dostrzegana cząstka rozumności. W związku z tym możemy mówić o :
· Logosie obiektywnym – ten który rządzi całą materią
· Logos subiektywny – nasza rozumność
Heraklit twierdził, że oddychając, wdychamy rozumność, a kiedy śpimy ten kontakt z rozumnością jest przerwany. Mimo, że posiadamy tylko cząstkę rozumności to ona według nas jest tak wielka, że nigdy jej nie zgłębimy. Patna rej – wszystko płynie, tak się określa filozofię Heraklita. Trzeba zaakceptować to, że wszystko się zmienia bo inaczej nie będziemy szczęśliwi.
Heraklit podzielił ludzi na trzy grupy:
Tylko używając rozumu, możemy dojść do prawdy. Ci którzy opierają się tylko poznaniu zmysłowemu nie mają dostępu do prawdy.
„Złymi światkami są oczy i uszy dla tych, którzy mają duszę barbarzyńców” – Barbarzyńca to człowiek bez kultury, niewykształcony. Im więcej wiemy, tym więcej dostrzegamy z rzeczywistości. Człowiek, który wiem mało, widzi mało. Nasze zmysły są w ścisłym związku z intelektem.
Heraklit był tym, który zapoczątkował pierwszy spór w filozofii. Wynikał on z tego, że jedyną stałą cechą rzeczywistości jest zmienność.
Eleaci – (szkoła eleacka), filozofowie z Elei, pochodzą z nich Parmenides i Zenon. Prekursorem był Ksenofanes z Kolofonu. Jako pierwszy mówił rzeczy niespotykane w Grecji. Odchodzi od koncepcji religii greckiej i innych elementów kultury. Jest tym, który mówi, że wszystko jest z ziemi. Mówi, że wszystko jest niepoznawalne. Jako pierwszy kwestionuje nieograniczone poznanie, poznanie w ogóle. Mówił „Złuda panuje we wszystkim”.
„Nic nie powstaje, ani nie ginie, ani się nie porusza, i że wszystko jest jednemi nie podlega zmianie.” – rzeczywistość jest wieczna, nie miała początku i nie będzie miała końca. Neguje zmienność. Jest stały, nie ma ruchu i nie może się zmieniać. Kojarzy się to z Bogiem, który jest doskonały i nie musi się zmieniać więc Ksenofanes jako pierwszy głosi istnienie istot doskonałych tożsamych z rzeczywistością. Cała rzeczywistość jest boska, ale jego w tej rzeczywistości nie ma. Taką koncepcję nazywamy panteizmem. Świat, rzeczywistość i Bóg są tym samym. Wszystko jest Bogiem. Ksenofanes zauważył, że człowiek ma taką potrzebę żeby antropomorfizować to czego nie możemy zrozumieć. Stwarzamy sobie Boga na swoje podobieństwo. Bóg jest jeden i niepoznawalny.
19.10.2011
Głównym przedstawicielem szkoły eleackiej jest Parmenides z Elei – jest autorem dwóch prawd:
Byt Parmenidesa ma cechy Boga, byt musi być wieczny bo gdyby nie był wieczny musiałby powstać z niebytu, którego przecież nie ma. Z niczego nie może powstać coś.
Dla greków myślenie że jest niebyt i że z niego może coś powstać jest czymś kompletnie abstrakcyjnym. Nie da się o czymś pomyśleć, że coś nie istnieje, skoro da się pomyśleć to istnieje.
Zasada tożsamości, bytu i myślenia – jeśli wszystko jest jednem i jest tylko byt to myślenie może dotyczyć tylko bytu. Można myśleć i mówić tylko to co jest. Nie można myśleć i mówić niebytu.
Episteme – prawda i wiedza o prawdzie. Według Parmenidesa prawda ma związek z bytem. O rzeczach, które się stają można mieć tylko mniemanie (mniemanie – doxa). Mniemanie to coś subiektywnego, natomiast prawda musie mieć charakter ogólności.
Mamy dwa poziomy istnienia:
Doxa jest czymś gdzie nie ma w ogóle prawdy
Zenon z Elei – postanowił udowodnić że Parmenides ma rację w swojej definicji bytu, w tym elemencie gdzie mowa, że byt jest nieruchomy bo według niego bytu nie ma. Stworzył takie teorie, gdzie ruchu nie ma, jest czymś pozornym.
3. Strzała wypuszczona z łuku –
Pierwsze stanowisko na temat ruchu – ruch jest częścią materii ?
Drugie stanowisko na temat ruchu - Eleci twierdzili że ruchu nie ma.
Trzecie stanowisko na temat ruchu jest, że ruch bierze się zewnątrz.
Transcendentne – poza myśleniem, niezależny od naszego myślenia (transcendere – wykraczać).
Empedokles – nosi przydomek „Pluralista”, pluraliści twierdzili, że arche nie jest czymś jednym, a jest mnogie i wtedy mówimy o archai. Empedokles uważał, że archai jest cztery, cztery korzenie wszechrzeczy – woda, ogień, powietrze i ziemia. e elementy są nieruchome. Empedokles założył, że są dwie siły, które mogą je poruszyć: miłość (zgoda), nienawiść (niezgoda). Według Empedoklesa miłość łączy to co różnorodne, dzieli to co jednakowe; a nienawiść łączy to co jednakowe, dzieli to co różne.
Wojna miłości i nienawiści – jest ona cykliczna
W pierwszym okresie miłość silnie łączy cztery korzenie wszechrzeczy , nienawiść jest poza tym wszystkim.
W drugim etapie te siły zaczynają się równoważyć. Miłość zaczyna rozdzielać to co różne i z ziemi powstaje gleba, skały itd. Wyłania się nasza rzeczywistość.
W trzecim etapie nienawiść łączy te cztery elementy, miłość jest na zewnątrz. Każdy z elementów trwa osobno, nie ma naszej rzeczywistości
W czwartym etapie znowu powstaje nasza rzeczywistość……
Jak na drugim i czwartym poziomie powstaje człowiek?
Zanim ludzie mogli się rozmnażać, musieli powstać pierwsi ludzie. Ocean czy morze wyrzucały na plaże różne narządy ludzkie, te narządy się łączyły w sposób spójny i stały, stawały się ludźmi i mogły sobie żyć.
Jak to się dzieje, że cokolwiek dociera do naszych zmysłów?
Empedokles wymyślił, że każda rzecz emanuje małymi podobieństwami do siebie. Od naszych oczu też odrywają się maleńkie plazmy, które łączą się z tymi innymi małymi podobieństwami – teoria wypływu, ta koncepcja została uznana za prawdziwie tłumaczącą rzeczywistość.
ETAP HUMANISTYCZNY:
Sofiści – (sofizmat – fałszywy dowód), były trzy pokolenia sofistów. Pierwsze w niczym nie przypominało trzeciego. Do pierwszego należał Protagoras. Ludzie wykształceni, którzy swoją wiedzę chcieli przekazać bezpośrednio uczniom, wygłaszali mowy w celu pozyskania uczniów. Radykalną zmianą było to, że po raz pierwszy żądali wynagrodzenia za naukę. Dla Greków było to nie do pomyślenia, dla nich uczeń miał okazać nauczycielowi tylko cześć i szacunek. Pozytywnym aspektem było to, że wnieśli oświatę na wyższy poziom. Wcześniej oświata była tylko w stopniu podstawowym. Sofiści są autorami retoryki, jako sztuki przemawiania. Uczyli retoryki każdego kogo było stać, żeby za to zapłacić. Pojawiły się zarzuty, że dają do ręki narzędzie każdemu kogo na to stać. Retoryka mogła być groźna, bo mogła być sztuką manipulacji ludźmi. Pojawił się także zarzut elitaryzmu – uczyli wyłącznie bogatych. Mieli swoiste poglądy takie jak relatywizm.
Relatywizm: poznawczy i moralny. Poznawczy polegał na tym, że prawda jest względna, każdy może mieć swoją prawdę. Relatywizm moralny dotyczy dobra. Nie ma jednego dobra, jest ono subiektywne.
Arete – dzielność etyczna, cnota. W Grecji ten termin odnosił się do stanu sprawności czegoś (np. arete miecza to jego ostrość, konia – szybkość). Później ten termin zyskał znaczenie, że ten kto posiadał arete to był mówcą słów i działaczem czynów – to co mógł to robił i wiedział co mówił. Czyny muszą być w ścisłej relacji ze słowami.
Sofiści dokonali rewolucji w mentalności Greków. Przed sofistami arete było ściśle związana z pochodzeniem człowieka i przysługuje tylko arystokratom. Pierwsza moralność antyku zakładała że arete jest dziedziczona, posiadają ją tylko Ci, którzy urodzili się ze szlachetnych rodziców. Później arete była synonimem wiedzy. Pojawiła się druga moralność antyku – arete jest wiedzą, można ją posiąść. Arete świadczyła o tym czy ktoś jest dobrym czy złym człowiekiem.
Sofiści twierdzili, że nie ma jednej arete, każdy miał swoją. Nie ma jednego dobra. To dobro jest ściśle związane z płcią, funkcją jaką się wykonuje itp. Jest wiele cnót. Relatywizm poznawczy wiązał się z zasadą Protagorasa – człowiek jest miarą wszechrzeczy, istniejących że istnieją, nie istniejących że nie istnieją. To człowiek stanowi co jest prawdą, nie ma obiektywnej prawdy. Sofiści dokonali destrukcję mentalności greckiej, pokazali że nie było różnic, których nie dało się zniwelować. Od bycia Ateńczykiem, przechodzili do bycia Grekiem – poziom panteleiski. Utrata tożsamości.
Fakt, że wynagrodzenie które pobierało pierwsze pokolenie sofistów było znaczące, wpłynął na to, że kolejne pokolenie sofistów już nie było takie wykształcone i charakteryzowało się krasomówstwem, czyli pięknym wypowiadaniem się na byle jakie tematy, niczego nie dotyczące.
26.10.2011
Podręczniki:
M. Vogat „Historia filozofii dla wszystkich”
G. Keale I i II tom
A. Krokiewicz „Zarys filozofii greckiej”
Sokrates:
Urodził się mniej więcej w 469r. p.n.e. zmarł w 399r. p. n. e., był postacią historyczną bo istnieją dowody potwierdzające jego istnienie. Starał się być niezależny od niczego i nikogo, wiele wysiłku wkładał w poznawanie własnej duszy, opanowanie jej, sprawdzał nad czym może zapanować. Szacunek i uznanie w społeczeństwie uzyskał nie przez wygląd, ale przez to co mówił. Sokrates od dzieciństwa musiał udowadniać, że jego twarz nie świadczy przeciwko niemu (grecy uważali, że piękno zewnętrzne jest odzwierciedleniem piękna wewnętrznego, a Sokrates był brzydki). Musiał udowodnić, że jego wygląd nie ma nic wspólnego z tym co jest wewnątrz niego. Sokrates nigdy nie zaprzeczał, że jego twarz nie wyraża duszy, ale tak bardzo pracował nad sobą, że przekształcił swoje usposobienie.
Tales z Miletu – Gnothi seauton (poznaj samego siebie) – Sokrates był absolutnym mistrzem w tej dziedzinie. Ksantypa była żoną Sokratesa. Był odważnym człowiekiem, nie przyjął nagród i odznaczeń, które oddał komuś innemu. Nie mógł zarabiać ze względu na swoją ideologię. Wiem, że nic nie wiem – miał świadomość tego jak wiele nie wiedział i z tego względu nie pobierał opłat za swoją działalność. ...
gosicka