Konopnicka Maria - Nasza szkapa.pdf

(238 KB) Pobierz
886435624.001.png
Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie
Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-
MARIA KONOPNICKA
Nasza szkapa
Zaczęło się to od starego łóżka, cośmy na nim we trzech sypiali.
Czas, Jedzenie
Tego dnia ojciec zły czegoś z rzeki wrócił i, siadłszy na ławie, ręką głowę potarł. Pytała
Ojciec, Rodzina
się matka raz i drugi, co mu, ale dopiero za trzecim razem odpowiedział, że się ta robota
koło żwiru skończyła i że szkapa tylko piasek wozić będzie. Zaraz mnie Felek szturchnął
w bok, a matka jęknęła z cicha.
Miał ojciec nad wieczorem po doktora iść, ale mu jakoś niesporo¹ było. Chodził,
Koń, Praca
Bieda, Dziecko
medytował, po kątach pozierał, aż stanął przed matką i rzekł:
— Co chłopakom po łóżku, Anulka? Sypiam ja na ziemi, toż i oni mogą.
Spojrzeliśmy po sobie. Dwie złote iskry zabłysły w siwych oczach Felka. Prawda! Co
nam po łóżku? Piotrusia tylko pilnować trzeba, żeby z niego nie spadł.
— Dalej! jazda! — krzyknął Felek, i, zanim odpowiedzieć zdążyła, jużeśmy we trzech
siennik na ziemię ściągnęli, a Felek kozły wywracać na nim zaczął.
Po ściągnięciu wszakże siennika okazało się, że desek w łóżku brakuje dwóch, a bok
Handel, Żyd
jeden ze wszystkim odłazi. Nie chciał tedy a , którego mi ojciec zawołać kazał, o łóżku
ani gadać, pieniądze, naliczone miedziakami, zgarnął w mieszek, związał i za chałat na
piersi zasunął. Opuścił mu ojciec dziesiątkę, potem dwie, potem złotówkę całą, ale się
Żydzisko uparło. Z sieni dopiero brodę do izby wsadził, postępując pół rubla bez siedmiu
groszy, jeśli mu ojciec i poduszkę sprzeda.
Zawahał się ojciec, spojrzał na nas, spojrzał na matkę; wszystkiego razem miało być
jedenaście złotych.
— Cóż, chłopaki? — zapytał wreszcie — obejdziecie się bez poduszki tymczasem,
póki matka chora?
— Ojej! — wrzasnął Felek przyduszonym głosem, gdyż właśnie na głowie stał, a nie
zmieniając pozycji, poduszkę na izbę cisnął. Chwycił ją Piotruś i na Felka rzucił. Felek
znów na mnie, aż nam ją a z rąk wyrwał, żebyśmy nie poszarpali.
— Ale bez poszewki! — odezwała się słabym głosem matka.
Natychmiast wyrwaliśmy a poduszkę, którą już pod pachą trzymał, i zaczęli-
śmy z niej poszewkę ściągać.
Po ściągnięciu wszakże poszewki okazało się, że poduszka w jednym rogu rozpruta,
i że się z niej pierze sypie. Znów tedy a jedenastu złotych dać nie chciał, tylko dziesięć
bez piętnastu groszy.
Targ w targ, zgodził się z ojcem na całe dwa ruble, żeby mu jeszcze kołdrę naszą dodać.
Ojciec spojrzał na matkę. Była tak osłabiona i blada, że wyglądała, jak martwa, leżąc
Choroba, Matka
na wznak, z głęboko zapadłymi oczami.
— Anulka?… — szepnął ojciec pytająco.
Ale matkę chwycił kaszel, więc odpowiedzieć nie mogła.
— My tam kołdry, proszę ojca, nie chcemy! — krzyknął Felek. — My się tylko o tę
kołdrę co noc bić musimy. Niech Wicek powie!…
— Prawda, proszę ojca! — potwierdziłem gorliwie. — Co noc się bić musimy, bo
spada…
a już kołdrę zwinął i pod pachę wsadził. Wybiegliśmy za nim z tryumfem na
podwórko.
¹ sp — daw. z trudnością.
886435624.002.png 886435624.003.png
 
— Wiecie? — krzyknął Felek chłopakom, co tam w klipę² grali — a kupił nasze
łóżko, kołdrę i poduszkę! Będziemy teraz na ziemi na sienniku spali!…
— Wielka parada! — odkrzyknął blady Józiek od krawca z lewej oficyny. — Ja już
dwa lata u majstra na ziemi sypiam bez siennika nawet.
Zaimponował nam. Sypianie takie nie było więc już, widać, wynalazkiem naszym.
Tego dnia był u nas doktór, a ja biegałem aż dwa razy do apteki, bo matce znów było
Bieda, Sen, Zabawa
gorzej; ale kiedy przyszedł wieczór, tośmy ledwie ziemniaków dojeść mogli, tak nam pilno
było na siennik, któryśmy sobie ułożyli w kąciku za piecem. Felek to nawet z chlebem
Modlitwa
w ręku do pacierza klęknął i, oglądając się raz wraz na siennik, w trzy migi z asz
i a przeszeptał, takżem ja ofiarowania nie zaczął, a on już się w piersi bił, aż dudniało
w izbie, i, tylko katankę zrzuciwszy, zaraz się od pieca położył. Co prawda, to i ja miałem
myśl, żeby się od pieca położyć; ale mi się z Felkiem zaczynać nie chciało, więc palnąłem
go w ucho i położyłem się od ściany, a Piotrusia tośmy między siebie wzięli. Zrazu zdawało
mi się, że mi głowa gdzieś z karku ucieka, bom do poduszki nawykł, ale potem podłożyłem
sobie łokieć i dobrze.
— Czymże ja was, robaki, odzieję? — rzekł ojciec, patrząc, jakeśmy się jeden do
drugiego tulili.
Obejrzał się po izbie, zdjął z kołka swój granatowy płaszcz i rzucił go na nas.
Wrzasnęliśmy z uciechy i natychmiast powsadzaliśmy ręce w rękawy. Piotruś tylko
piszczał, nie mogąc do nich trafić, aleśmy go z głową peleryną nakryli, więc ucichł. Ojciec,
nim się położył, raz jeszcze podszedł do nas.
— No i cóż? Ciepło wam, bąki? — zapytał.
— Mnie tam ciepło — odpowiedziałem z głębi płaszcza.
— A mnie jak! — krzyknął Felek. — O, proszę ojca, jak mi to gorąco.
I wystawił swoje długie, chude nogi, żeby okazać, jako o przykrycie nie dba.
Istotnie, przyjemne ciepło szło na nas z pieca, bo ojciec koksu przed wieczorem przy-
niósł, ogień rozpalił i matce herbatę gotował. Usnęliśmy też zaraz. Ale nad ranem zrobiło
się nagle bardzo chłodno. Pociągnąłem tedy płaszcz w swoją stronę. Felek zrazu skurczył
się przez sen, ale potem i on płaszcz ciągnąć zaczął; a gdym nie puszczał, bo juścić od
pieca cieplej jemu, niżeli mnie, było, sam się głębiej pod niego wsunąć usiłował.
Przy tym wsuwaniu się musiał jakoś nacisnąć Piotrusia, bo malec nagle piszczeć zaczął,
Opieka
a potem na dobre się rozbeczał.
Matka stęknęła z cicha raz i drugi.
Matka
— Filipie! Filipie! — rzekła słabym głosem — a zajrzyj no do chłopców, bo Piotruś
czegoś płacze…
Ale ojciec spał.
— Chłopcy! — odezwała się znowu matka — a czego tam Piotruś płacze?
— To Felek, proszę mamy! — odrzekłem.
— Nieprawda, proszę mamy, to Wicek! — zaprzeczył natychmiast zaspanym głosem.
Matka ciszej jeszcze stęknęła, a gdy nie przestawał płakać, zwlokła się z łóżka, wzięła
Piotrusia na ręce i zaniosła go na swoją pościel. Zaraz też nam się placu więcej zrobiło,
więc mi Felek dał sójkę w bok, ja mu też, i, odwróciwszy się od siebie, spaliśmy wybornie
do samego rana.
W parę dni potem znowu przyszedł a . Nikt go nie wołał, ale przyszedł tak,
Bieda
Handel, Żyd
z grzeczności, jak mówił, dowiedzieć się, czy matka zdrowsza. Zaraz też zaczął chodzić
po izbie, oglądać szafę, stołki. Ale ojciec pochmurny był czegoś i gadać wiele z nim nie
chciał.
Nazajutrz a znowu przyszedł. Tego dnia mieliśmy na obiad ziemniaki z solą tyl-
Jedzenie
ko, bo okrasy brakło; chleb też się jakoś skończył, a Piotruś do ochrony bez śniadania
poszedł. Mnie ojciec kazał worek na węgle szykować. Szturchnął mnie Felek w bok, że to
niby ciepło będziemy mieli, bo wiatr strasznie po izbie świstał, i zaraześmy się rozśmia-
li. Stałem już chwilę, ale ojciec zapomniał widać o węglach, bo, siedząc na matczynym
łóżku, zadumał się i wąsy skubał. Chrząknąłem raz, nie spojrzał nawet w moją stronę;
chrząknąłem drugi raz, spojrzał, jakby mnie nie widział; a na to właśnie a wszedł
i szafę targować zaczął.
² kpa — dawna gra chłopięca polegająca na odbijaniu kijkiem odpowiednio wystruganego kawałka drewna.
Nasza szkapa
Ojciec
Przestępując z nogi na nogę, czekałem jeszcze chwilę, ale mi okrutnie pilno było, bo
woda koło pompy zamarzła, i Felek poleciał jeździć; zaryzykowałem tedy i chrząknąłem
raz trzeci. Jak się też ojciec nie obróci, jak nie palnie pięścią w stół! Skoczyłem duchem
do sieni, o małom przez próg nie padł, a a też wyszedł, nie bawiąc, i na Żydka
z przeciwka palcem kiwać zaczął. Ojciec mnie tymczasem zawołał, choć mu się jeszcze
ręce trzęsły czegoś, szesnaście groszy odliczył i po węgle biec kazał.
Kiedym wrócił, a i Żydek z przeciwka wynosili szafę. Ojciec ode drzwi zastąpił,
Handel, Żyd
żeby dużo mrozu nie naszło, matka odwróciła głowę do ściany i stękała z cicha.
Usunięcie sza z kąta, gdzie stała, jak tylko zapamiętać mogę, odkryło nam nowe
Zabawa
widoki; przykucnęliśmy tedy wśród nagromadzonych tam śmieci i rozpoczęły sie poszu-
kiwania. Felek znalazł guzik blaszany, który sobie zaraz na rękawie przyszył, a ja wygrze-
bałem patykiem ze szpary dużą, zardzewiałą igłę, oraz bożą krówkę z podkurczonymi pod
siebie nóżkami i wyszczerbionym skrzydełkiem. Natychmiast zaczęliśmy na nią dmuchać,
ale była zdechła.
Za każdym z tych odkryć wykrzykiwaliśmy radośnie, a ojciec nie mógł nas napędzić
do kaszy, którą nam zgotował na obiad i której tylko matka jeść nie chciała. Przetrzą-
snęliśmy nareszcie wszystko, a przekonawszy się, że już żadnych skarbów w kącie nie ma,
wymietliśmy resztę śmieci do sionki.
Teraz dopiero spostrzegłem, że w miejscu, gdzie stała szafa, kawał ściany bielszy się
wydawał, niżeli reszta izby; udzieliłem tej wiadomości Felkowi, a że i matka w kąt ten
patrzyła smutnym wzrokiem, wstał tedy ojciec od kaszy, wyszukał w skrzynce dwa gwoź-
dzie i, w ów jaśniejszy kawał ściany wbiwszy, powiesił na nich matczyną suknię brązową
od święta i tę drugą modrą codzienną, chustką je pięknie okrył i z boków obcisnął. Wy-
glądało to bardzo dobrze, a Felek z Piotrusiem zaraz się w a bawić tam zaczęli.
Matce w tych czasach pogorszyło się jakoś; doktór jej kazał dobry rosół i świeże mięso
Choroba, Jedzenie, Matka
jeść, a choć płakała na taką stratę i, jak mogła, ojcu broniła, to jednak coś przez tydzień
do rzeźnika co dzień latałem, kupując czasem i całe pół funta.
A a to już tak do nas przywykł, że, czy go kto wołał, czy nie wołał, co dzień
Bieda, Dziecko, Zabawa
choć przez drzwi zajrzał. Już nawet Hultaj, pies stróża, nie szczekał na niego. Po szafie
kupił od nas a cztery na orzech bejcowane krzesła, cośmy na nich do obiadu siadali.
Przy tych krzesłach tośmy mieli uciechę, bo a nie mógł więcej wziąć sam, jak dwa,
a drugie dwa samiśmy nieśli aż na Ordynackie.
Na głowach my z nimi paradowali samym środkiem ulicy, a Felek tak wrzeszczał: „Na
bok! Na bok!”, że aż dorożki stawały. aa zostawiliśmy za sobą het precz, choć Żydzi-
Żyd
Pieniądz
sko pędziło za nami, krzycząc, żeśmy rozbójniki, szwarcjury i inne tam takie żydowskie
wymysły. Dopieroż na Ordynackiem dalej bębnić w stołki. Pozlatywali się ludzie, myśleli,
że to szk ; aż przecie nas a dopadł i, chwyciwszy się za brodę na owo zbiegowisko
przy stołkach, trzygroszniak nam dał, żebyśmy sobie poszli.
Tak nam ta wyprawa zasmakowała, żeśmy się tylko pytali, co trzeba wynosić.
Szczególniej Felek coraz miał nowe pomysły. Jak tylko wrócił z ochrony, zaraz ręce
na plecy zakładał, po izbie chodził i po kątach, jak taksator³ patrzył.
— A może by, proszę ojca, garnek żelazny? A może by balię, albo zegar?
— Poszedł precz! — fuknął na niego ojciec, który teraz prawie ciągle był czegoś zły
i smutny.
— Felek! Co ty gadasz? — odezwała się słabym głosem matka. — A toć byś ty
niedługo duszę w ciele sprzedał?
Ja i Piotruś zaczęliśmy także silnie protestować.
— Ale!… Garnek!… Jeszcze czego!… A w czym to będziemy gotowali kaszę, albo
i ziemniaki?
— Albo zegar!… — dodał z oburzeniem Piotruś. — A jakże będziesz bez zegaru
Głód
wiedział, kiedy ci się jeść chce, albo spać?…
— Ojej!… — wołał Felek z miną skończonego libertyna — żeby o co, jak o to!…
A ty, czy zegar pokazuje, czy nie pokazuje, tylko byś ciągle jadł.
— A ty sklepikarce po bułki latasz, żeby ci kaa ⁴ dała.
Kłótnia
³ aksa — rzeczoznawca ustalający cenę (taksę) czegoś.
⁴ ka — daw. gorszy gatunek salcesonu.
Nasza szkapa
— Nie latam! — odparł, zaczerwieniwszy się, Felek.
— Latasz!
— Nie latam!
— Owszem, latasz! Sam widziałem, jakeś kaa jadł…
— Ja kaa ?… Jak Boga kocham, tak nie jadłem!…
Tu uderzył się pięścią w piersi, aż echo jękło.
— No to chuchnij!…
Nastawił się Felek i chuchnął, aż para poszła. Z próby tej wyszedł z tryumfem. Nic nie
zdradzało spożycia kaa , a z głębi zapadłej brzuszyny dobyła się tylko czczość wielka.
Wszakże przegłosowany Felek nie tracił miny. Pewnego dnia, obchodząc izbę i po-
Vanitas
glądając po ścianach, wykrzyknął nagle.
— A rondel, proszę ojca! A moździerz! A żelazko!…
Struchleliśmy, słuchając. Rondel, moździerz i żelazko — to były niemal klejnoty ro-
Dom, Dziecko
dzinne. Na półce wprost drzwi ustawione, błyszczały olśniewające, złote prawie. Środkowe
miejsce zajmował rondel. Jak zapamiętać mogę, nigdym nie widział, żeby się w tym ron-
dlu co gotowało. Byłoby to profanacją po prostu. Co sobotę wszakże czyściła go matka
cegłą lub popiołem, i tak świecący stał z wystawionym na izbę uchem, błyskając w same
oczy, gdy się do stancji wchodziło. Przy nim stał moździerz z tłuczkiem z jednej strony,
a żelazko z drugiej. Moździerz był rówieśnikiem moim. Kupił go ojciec, gdym na świat
przyszedł, aby matkę uradować i dobre jej serce za syna okazać. Żadnego wszakże z jed-
nolatków moich w podwórzu, ba, na całej ulicy, nie szanowałem tak, jak szanowałem ten
moździerz. Matka zdejmowała go raz do roku tylko, w Wielki Piątek, aby tłuc cynamon
do wielkanocnego placka. Wtedy to zwykle powtarzało się to opowiadanie, w którym ja
i moździerz byliśmy bohaterami. Właściwie różniliśmy się tym tylko, że mnie przyniósł
bocian za darmo, a za moździerz trzeba było zapłacić. Nic więc dziwnego, że istnienie tego
moździerza uważałem za ważniejsze, aniżeli moje własne, zwłaszcza patrząc na poszano-
wanie, jakiego stale używał, podczas gdy ze mną różnie bywało i wówczas, i potem…
Żelazko także nader rzadko zstępowało z wyżyn półki na poziom naszego codziennego
Bieda, Bogactwo, Kondycja
ludzka
Kłótnia, Sąsiad
życia. Matka prasowała nim tylko półkoszulki niedzielne ojca i swoje tiulowe czepki; reszta
bielizny szła pod maglownicę. Raz nawet o to żelazko pogniewała się matka ze stróżką,
która je od nas pożyczyć chciała.
— Moja pani! — powiedziała jej matka bardzo stanowczym głosem. — Taki pzk
to nie na pożyczki, nie na ludzkie ręce!… To kosztuje!… To raz na całe życie sprawunek!…
Wszyscyśmy przecie pamiętali, jak na to stróżka drzwiami trzasnęła, jak w sieni język
rozpuściła, a jak się matce z gniewu i z oburzenia ręce trzęsły, kiedy nam w chwilę potem
chleb na śniadanie krajała. Od tej też chwili żelazko niezmiernie poszło w górę w moim
rozumowaniu. Zaliczyłem je nawet w myśli do tych rzeczy, które są raz na całe życie, jak
chrzest na przykład, bierzmowanie i granatowy płaszcz, o którym ojciec też mówił, że
jest raz na całe życie. A teraz patrzcież państwo, Felek tak o żelazku mówił, jakby to była
warząchew, albo stara miotła.
Spojrzałem na ojca; byłem pewien, że Felek po uszach oberwie. Ale ojciec oczy w zie-
mię wbił, skubał wąsy. Dobrze jeszcze, że matka spała na tę chwilę.
Tego dnia nie latałem po mięso dla matki. Kości mi tylko ojciec za trojaka kupić dał
Jedzenie
i krupnik z nich uwarzył.
Nazajutrz przyszedł zziębnięty i, zacierając skostniałe ręce, od progu zawołał:
Poświęcenie, Miłość, Ojciec
— Ciesz się, Anulku! Wisła tylko patrzeć jak puści, bo się wiatr na zachód obrócił.
A matka, spojrzawszy na ojca, klasnęła w ręce i aż na pościeli siadła.
— Filip! — krzyknęła — a kożuch?
Łzy, Śmiech
Teraz dopiero zobaczyłem, że ojciec bez kożucha wrócił.
Nie miałem jednak czasu wielce się rozglądać, gdyż ojciec Piotrusia za ręce chwycił
i siarczystego młynka z nim wywinął. Potem głośno się rozśmiał, Piotrusia puścił i, na
łóżku matczynym siadłszy, śmiał się, aż mu łzy po twarzy sczerniałej pociekły. Otarł je
prędko rękawem starego spencerka.
— I cóż, Anulku? Jak ci tam?… — zapytał.
Ale matka, na poduszki opadłszy, leżała, jak nieżywa.
— Filip! — szepnęła wreszcie z wyrzutem. — Co ty?… Kożuch przedałeś?…
Nasza szkapa

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin