3
Powstania niewolników
1. Schyłek republiki – okres największych powstań niewolniczych.
2. Początek II wieku p.n.e. – wczesne wystąpienia niewolników na terenie Italii.
3. Powstanie sycylijskie (136/135-132 p.n.e.)
Ø Hasło do powstania: bunt niewolników w willi Damofilosa (znanego z okrucieństwa).
ü Zamordowanie pana i jego żony; spalenie domu.
Ø Przyłączenie się niewolników z innych majątków (przeważali Syryjczycy).
Ø Przywódcą: Eunus
ü Sława maga i proroka, obdarzonego łaskami przez syryjską boginię Atargatis.
ü Przyjęcie imienia Antiocha.
Ø Ośrodkiem: miasto Henna w centralnej części wyspy.
Ø Rzymianie przez długi czas nie byli w stanie zdławić powstania.
Ø Druga grupa powstańców (poł-zach. Sycylia) – Cylijczycy pod wodzą Kleona; podporządkowanie się Eunusowi-Antiochowi.
Ø Wolność z rąk byłych niewolników uzyskiwali tylko ci niewolnicy, którzy przyłączyli się do powstania.
Ø Skierowane przeciwko bogatym – niszczenie większych majątków, oszczędzanie mniejszych (właściciele mogli w dalszym ciągu zajmować się uprawą roli).
Ø Uczestnicy: tylko zbuntowani niewolnicy; ubodzy wolni nie przyłączyli się.
Ø Koncepcja polityczna państwa Eunusa: wzorem w pewnym stopniu monarchia seleukidów.
Ø 132 p.n.e. – złamanie powstania po wysłaniu armii konsularnej Publiusza Rupiliusza.
ü Zdobycie Tauromenium i Henny (po dłuższym oblężeniu).
Ø Epilog:
ü Śmierć Kleona w walce.
ü Eunus zamęczony w więzieniu.
ü Stracenie wielu powstańców.
4. Dwa wielkie powstania sycylijskie wybuchły w dużych skupiskach niewolników jednej narodowości, zgromadzonych w wyniku wojen i piractwa.
Ø Pamięć o własnej wolności, niemożność pogodzenia się z niewolą. Marzenie o strąceniu jarzma.
Ø Przebieg powstań znany dobrze dzięki Diodorowi Sycylijskiemu.
Ø Doszło do nich w okresie dużych trudności państwa rzymskiego: zewnętrznych (wojna numantyńska) i wewnętrznych (działalność Tyberiusza Grakcha).
5. Nowa fala powstań niewolniczych – ostatnie lata II wieku p.n.e.
Ø Wykorzystanie trudności państwa w czasie najazdy Cymbrów i Teutonów.
Ø 104 p.n.e. – powstanie w Kampanii koło Kapui.
ü Stosunkowo szybko zduszone.
Ø Drugie powstanie sycylijskie (104-101 p.n.e.)
ü Powód: uprowadzenie wielu mieszkańców Bitynii i sprzedanie ich do niewoli.
· Nikomedes III odmówił udzielenia pomocy zagrożonym przez Cymbrów i Teutonów Rzymianom, twierdząc, że większość jego poddanych w wieku „poborowym” jest w niewoli u Rzymian.
· Senat nakazuje przywrócić wolność obywatelom państw sprzymierzonych, bezpodstawnie jej pozbawionym.
ü Działania namiestnika Sycylii pretora Publiusza Licyniusza Nerwy.
· Stanowczy opór właścicieli ziemskich – rezygnacja z realizacji programu.
· Niewolnicy chwytają za broń.
ü Powstańcy wprowadzają ustrój monarchiczny.
ü Król: Syryjczyk Salvius (wróżbiarz) alias Tryfon.
· Drugi przywódca, wybrany w Sageste: Atenion (z Cylicji); jako dowódca i ew. następca uznał zwierzchnictwo Tryfona.
· Częściowo hellenistyczne, częściowo rzymskie symbole władzy: Tryfon w koronie, chitonie i purpurowej todze. Liktorzy przy nim i Atenionie.
ü 101 p.n.e. – zwycięstwo konsula Maniusza Akwiliusza.
ü Epilog:
· Tryfon zmarł przed klęską powstania.
· Atenion zginął w walce.
· Zakaz noszenia przez niewolników na Sycylii jakiejkolwiek broni.
6. Powstanie Spartakusa (73-70 p.n.e.) – największe i najgroźniejsze dla Rzymu.
Ø Rekrutacja gladiatorów – głównie z Tracji i Galii.
Ø 73 p.n.e. – spisek ok. 200 ludzi w szkole Lentulusa Batiatusa w Kapui.
ü Wykrycie spisku – ok. 78 niewolników zdołało uciec; schronili się na górze Wezuwiusz.
Ø Przywódca: Trak Spartakus (nauczyciel fechtunku).
ü Dodatkowi przywódcy: Kriksos i Oinomaos.
Ø Masowe przybywanie zbiegłych niewolników i zrujnowanych chłopów.
ü Wezuwiusz twierdzą – 10 tys. buntowników.
ü Postrach bogatych ludzi w Kampanii.
Ø Pokonanie lokalnych oddziałów rzymskich.
Ø 73 p.n.e. – regularna armia Klaudiusza Glabera (propretor): zagrodzenie jedynej drogi zejścia z Wezuwiusza.
ü Pomysłowy manewr Spartakusa – armia rzymska zaskoczona od tyłu i rozbita.
Ø Cała Kampania w rękach powstańców – charakterystyczny sojusz niewolników z ubogą, wolną ludnością wsi.
ü Dotkliwy cios dla oligarchii – koncentracja w tym regionie najbardziej dochodowych posiadłości.
Ø Kolejne wojska pobite w otwartym polu.
ü Dalsze rozrastanie szeregów powstańców.
ü Kontrola nad południową Italią; Rzym zagrożony.
Ø Plany Spartakusa – przejście przez Alpy i wyprowadzenie wojska do wolnych ojczystych krajów (Galia, Germania, Tracja).
ü Opozycja Kriksosa – żądanie pozostania w Italii, wywłaszczenia wielkich właścicieli ziemskich i marsz na Rzym.
· Jego oddziały: prawdopodobnie wolni chłopi, chcący zostać w Italii i otrzymania ziemi.
· Odłączenie się od armii Spartakusa – zupełna klęska w starciu z armią konsularną (72 p.n.e.).
Ø Krytyczna sytuacja Spartakusa.
ü Zwycięstwo w dwóch bitwach nad konsulami.
ü Wkroczenie do Galii Przedalpejskiej – zwycięstwo pod Mutiną nad namiestnikiem prowincji, Gajuszem Kasjuszem Longinusem.
Ø Niespodziewana zmiana planów – rezygnacja z przeprawy, decyzja o powrocie na południe Italii.
ü Próby przeprawy na Sycylię.
Ø Panika w Rzymie – Marek Licyniusz Krassus otrzymuje nadzwyczajne pełnomocnictwa; przywrócenie dyscypliny w armii.
Ø Nieudana próba przeprawy powstańców na Sycylię – zawiodła obiecana pomoc cylicyjskich piratów.
Ø Na pomoc Krassusowi przybywa z Hiszpanii Pompejusz.
ü Brundyzjum: lądowanie armii namiestnika Macedonii, M. Lukullusa.
Ø Odcięcie powstańców na półwyspie Brucjum – pas fortyfikacji wzdłuż głębokiego rowu, który kazał wykopać Krassus.
ü Spartakus przebija się z dużymi stratami.
Ø 71 p.n.e. – decydująca bitwa (Apulla, blisko Brundizjum); klęska powstańców i śmierć Spartakusa.
ü 6 tys. niewolników ukrzyżowanych wzdłuż via Appia.
ü Opór ze strony rozproszonych oddziałów powstańców:
· 70 p.n.e. – zniszczenie 5-tysięcznego oddziału niewolników w Etrurii.
· Najdłuższa walka – niedobitki armii w okolicach Turiów.
ü Silny wpływ na dalsze losy społeczeństwa rzymskiego:
· Niewolnicy nie byli w stanie wyzwolić się nawet prze największym wysiłku z ich strony.
· Przestroga dla warstw posiadających; reformy roku 70 p.n.e. (konsulat Krassusa i Pompejusza):
o Stopniowe zmiany w gospodarstwach wielkich właścicieli ziemskich (techniczne i organizacyjne).
§ Staranie się trzymania niewolników różnych narodowości.
§ Ceniono niewolników urodzonych i wychowanych w domu.
§ Ulepszenie techniki agrarnej (druga połowa I wieku p.n.e.), m.in. zastosowanie brony („rozwiązanie” kajdanów niewolników).
§ Wzrost zatrudnienia wolnych pracowników.
7. Po roku 70 nie doszło do masowych powstań niewolniczych.
8. Zjawisko powoływania pod broń niewolników w czasie wojen domowych.
Ø Pierwszym, który miał się odwołać do ich pomocy – Cynna (konsul roku 87 p.n.e.).
ü W czasie wojowania Sulli z Mitrydatesem, Cynna rozpoczął walkę z kolegą-kolsulem, Gnajuszem Oktawiuszem (zwolennikiem senatu).
· Rekrutowanie niewolników zarówno przez niego, jak i Mariusza; niewolnicy jako istotny element ich armii.
ü Po powrocie do Rzymu i dojściu do władzy – porozumienie z Kwintusem Sertoriuszem; wymordowanie oddziałów niewolniczych.
Ø Przeciwnicy popularów również posługiwali się niewolnikami w walkach wewnętrznych (np. Sulla).
ü Wyzwolenie niewolników proskrybowanych przeciwników – 10 tys. nowych obywateli, obdarzonych nazwiskiem Korneliuszów.
bigmagic