gry dydaktyczne w nauczaniu MATEMATYKI.docx

GRY DYDAKTYCZNE

W NAUCZANIU MATEMATYKI

Wstęp

Uczenie się wymaga wysiłku myślowego jak i dużej aktywności uczącego. Nawet najlepszy nauczyciel i najlepsze pomoce nie spełnią swojej roli, gdy uczeń będzie stroną bierną.

              Doskonałą okazją do pobudzania tej aktywności są gry i zabawy dydaktyczne. Chęć wygrania stanowi silną motywację do działania, której tak często uczniowi brakuje. Matematyka w dużej mierze przypomina grę, która bawi dopóki się w niej wygrywa, zbyt prosta lub zbyt trudna zniechęca. Nadmierne obniżanie czy podwyższanie poprzeczki również zniechęca uczniów do uczenia się. Gra pobudza do szukania strategii wygrywającej, a w przypadku matematyki poszukiwanie, zadawanie pytań, odkrywanie jest szczególnie ważne. Matematyka powinna przestać być skarbnicą szablonowej wiedzy, zbiorem reguł i definicji, w zamian za stanie się przedmiotem, który pozwala myśleć i rozumować.

              Dla mnie szczególnie interesujący jest wpływ gier i zabaw na jakość uczenia, na wyniki osiągane przez uczniów, na ich stosunek do matematyki. Wykorzystanie gier i zabaw dydaktycznych w procesie uczenia jest coraz powszechniejsze w okresie wczesnoszkolnym ucznia (szkoła podstawowa, gimnazjum). Pojawiają się propozycje również dla ucznia szkoły średniej.

              Praca niniejsza powstała z inspiracji Pana dr Stanisława Miklosa prowadzącego zajęcia z aktywnych metod nauczania dla studentów Uniwersytetu Wrocławskiego. Zawarłem w niej propozycje ciekawych gier i zabaw zaczerpniętych z literatury fachowej jak i z własnej praktyki.

Pojęcie gry i zabawy dydaktycznej

Zabawa to działalność wykonywana dla przyjemności. Obok pracy i uczenia się jest główną formą aktywności człowieka. Towarzyszy mu od kolebki do śmierci, przybierając w biegu jego życia coraz inne formy, zawsze nacechowane uciechą. Najczęściej w rozwoju dzieci pojawiają się zabawy manipulacyjne, które w toku rozwoju zamieniają się w zabawy tematyczne oraz pojawiające się równolegle z nimi zabawy konstrukcyjne. W miarę dojrzewania do zrozumienia sensu reguł, obok zabaw, zaczynają pojawiać się gry, najpierw ruchowe, później stolikowe i dydaktyczne.

              W literaturze fachowej spotyka się różne definicje gier i zabaw dydaktycznych. Ciekawszymi z nich są:

1.      1. Zabawa dydaktyczna to taka zabawa, która prowadzi z reguły do rozwiązania jakiegoś założonego w niej zadania. Natomiast gra dydaktyczna to odmiana zabawy polegająca na respektowaniu ustalonych ściśle reguł i wymagająca wysiłku myślowego.

W. Okoń, Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa 1975

2.      2. zabawa dydaktyczna to zabawa, która bazuje na podstawowej funkcji psychiki dziecka, na potrzebie zabawy – wywiera świadomie wpływ na jego czynności umysłowe.

E. Talarczyk, Zbiór gier i zabaw matematycznych, Warszawa 1985

3.      3. Gry dydaktyczne to rodzaj metod kształcenia należących do grupy metod problemowych i organizujących treści kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk, sytuacji lub procesów w celu zbliżania procesu poznawczego uczniów do poznania bezpośredniego.

K. Kruszewski, Gry dydaktyczne – zarys tematu,

Kwartalnik Pedagogiczny 2/1984

Przystępne określenie pojęcia gry dydaktycznej podaje H. Pieprzyk (Gry i zabawy w nauczaniu matematyki, Ośw. i Wych.., 1987). Przez grę rozumie ona czynności wykonywane przez grające osoby (lub zespoły) w liczbie co najmniej dwu, zgodnie z ustalonymi naprzód regułami, których celem jest wygrana jednej z grających osób (jednego z zespołów). Posunięcia graczy na ogół nie są jednoznacznie zdeterminowane przez reguły gry, ale kierowane bądź przypadkiem bądź świadomym wyborem grającego. W tym drugim przypadku o wygranej decyduje przede wszystkim wysiłek intelektualny i pomysłowość grającego, prowadzące do wyboru właściwej strategii.

              Zakres pojęcia zabawy jest szerszy od zakresu pojęcia gry. Tak więc każda gra jest zabawą, lecz nie każda zabawa jest grą. Główną cechą różniącą grę od zabawy jest to, iż celem wykonywanych podczas gry czynności jest wygrana jednej ze stron. To ta chęć wygranej jest motorem do maksymalnego wysiłku intelektualnego i po przez stosowny wybór reguł gry może być wykorzystana dla celów dydaktycznych.

              Gra dydaktyczna charakteryzuje się takim wyborem reguł, że:

·         · wykonanie posunięcia zgodnego z regułami gry wymaga wykonania operacji, której opanowanie stanowi bezpośredni cel nauczania

·         · każde udoskonalenie strategii gry jest związane z odkryciem własności lub zależności, której poznanie stanowi bezpośredni cel nauczania.

Funkcje gier i zabaw dydaktycznych

Metodyka stosowania gier i zabaw dydaktycznych nie została jeszcze w pełni wypracowana. Wprowadzenie tego środka dydaktycznego do nauczania matematyki niesie ze sobą jednakże wiele zalet i korzyści. Jednym z propagatorów stosowania tej metody jest Z. Semadeni. Twierdzi on, że gry dydaktyczne stanowią doskonałą okazję do pobudzenia do pracy dzieci nieśmiałych lub przekonanych o swoim braku zdolności do matematyki. Gra kojarzy się dzieciom z zabawą, a zaangażowanie emocjonalne pozwala przezwyciężyć lęk przed włączeniem się do wspólnego działania. Ważne jest także to, że gry są prowadzone między uczniami, a nie w relacji uczeń – nauczyciel. Dziecko rozmawia z partnerem równorzędnym, swoim kolegą. Wprowadzenie pewnych pojęć za pomocą gier może dać lepsze wyniki niż stosowanie metod tradycyjnych.

              Na ogół wyróżnia się następujące funkcje gier i zabaw matematycznych:

·         · motywacyjne:

a/ pozwalają na okazjonalne nauczanie matematyki, uczeń bawiąc się i nie odczuwając znużenia ćwiczy swoje umiejętności matematyczne, poznaje pojęcia i struktury matematyczno – logiczne, które tworzą się na bazie indywidualnego doświadczenia;

b/ chęć wygranej stanowi motywację do maksymalnego wysiłku intelektualnego;

·         · poznawcze:

a/ ułatwiają poznanie i pogłębiają rozumienie pewnych pojęć i twierdzeń;

b/ uczą formułowania i weryfikowania hipotez;

c/ kształtują umiejętność posługiwania się językiem matematycznym;

d/ dążenie do sukcesu w grze jest motorem rozwoju myślenia, bowiem szansę wygrania ma ten, kto mniej posługuje się metodą prób i błędów, a w większym stopniu potrafi przewidywać sposób dojścia do prawidłowego wyniku;

·         · dydaktyczne:

a/ rozwijają mowę dziecka, które w grze musi adekwatnie przedstawiać pewne informacje;

b/ stanowią środek pozwalający na wyrównanie braków w rozwoju intelektualnym dzieci;

c/ zwiększają u dzieci zainteresowanie matematyką;

d/ dają szansę na uwierzenie w swoje możliwości poprzez elementy losowe;

e/ aktywizują procesy poznawcze, wymuszając działanie ucznia w sposób nie represyjny, bowiem w grze uczestnicy kontrolują się nawzajem;

·         · wychowawcze:

a/ uczą opanowania i cierpliwości;

b/ przyzwyczajają do przestrzegania dyscypliny;

c/ uświadamiają uczniom potrzebę podporządkowania się wymogom współdziałania w zespole

d/ kształtują postawę koleżeńską.

Gry, szczególnie wieloosobowe, mogą w pewnym stopniu uwolnić nauczyciela od obowiązku ciągłego kontrolowania pracy ucznia. Jego rola może ograniczać się głównie do rozstrzygania sytuacji spornych. Pomyłki czy błędy są na ogół wyłapywane przez współgrających, którzy z reguły nie lubią przegrywać.

Stosowanie gier i zabaw na lekcjach matematyki

              Nauka szkolna wymaga od ucznia często zbyt dużego napięcia. Nadanie jej charakteru gry lub zabawy pozwala dziecku na łatwiejsze przezwyciężanie trudności. Stosując gry łatwo można wywołać u uczniów gotowość i zapał do nauki, co jest zasadniczym warunkiem skutecznego uczenia się. Gry i zabawy matematyczne to nie tylko rodzaj pomocniczych zajęć, stanowiących przerywnik w uczeniu się na „serio”, ale mogą być też wykorzystane w charakterze poważnego i równoważnego środka w przekazywaniu wiadomości. Wymienić można kilka możliwości wykorzystania gier i zabaw w nauczaniu matematyki:

·         · mogą być wykorzystane w celu ćwiczenia sprawności rachunkowych, a więc zastąpić częściowo popularne „słupki”;

·         · mogą stanowić bazę do zdobywania doświadczeń (np. na temat zdarzeń mniej lub bardziej prawdopodobnych);

·         · mogą stwarzać pewne sytuacje, do opisu których potrzebny będzie pewien język (np. język teorii zbiorów) i stanowić model dla pewnych pojęć tego języka;

·         · mogą przygotowywać pewne pojęcia, które zostaną wprowadzone w późniejszym toku nauczania;

·         · mogą służyć utrwaleniu pewnych wcześniej wprowadzonych pojęć.

Przeprowadzając na lekcji daną zabawę lub grę nauczyciel musi zdawać sobie sprawę z celów, jakie zamierza osiągnąć po przez ich stosowanie. Aby zabawy i gry dydaktyczne właściwie spełniały swoją rolę należy przestrzegać następujących zasad:

·         · gra powinna być dostosowana do możliwości percepcyjnych dziecka. Gry za łatwe nie kształcą, nie rozwijają, za trudne zniechęcają;

·         · przepisy gry muszą być jasne, jednoznaczne i łatwe do opanowania, aby gra mogła przebiegać uczciwie, a przepisy były przestrzegane. W celu przyswojenia reguł danej gry nauczyciel musi dokładnie je wyjaśnić, a nawet wskazane jest, by rozegrał jedną partię z uczniem lub całą klasą;

·         · gra winna być celowa tzn. zastosowana tam, gdzie zachodzi potrzeba ułatwienia dzieciom przyswajania, utrwalania wiadomości lub potrzeba uczynienia kontroli przyjemną. Powinna wnosić do lekcji coś nowego, by uczniowie byli nią zainteresowani;

·         · ze względu na krótkotrwały charakter uwagi dziecka gra nie powinna przeciągać się w czasie. Powinna zajmować tylko część lekcji;

·         · gry należy stosować z umiarem, aby nie doprowadzić do przesytu;

·         · w czasie trwania gry nie wolno podsycać indywidualnego współzawodnictwa;

·         · należy pamiętać, aby każdy uczeń brał udział w zabawie lub grze, każdemu dziecku nie może zabraknąć elementów;

·         · pomoce do gier powinny być estetyczne, aby samym wyglądem zachęcały dzieci do podejmowania gry.

Rola gier i zabaw jest duża i stanowi ważny czynnik w procesie aktywizacji uczniów. Jest to środek dydaktyczny, który powinien częściej pojawiać się na lekcjach matematyki. Problem stanowić może organizacja lekcji z grą. Najczęstsze sposoby wykorzystania gier to:

·         · grają wszyscy uczniowie przez dłuższy czas lekcji;

·         · grają krótko wszyscy uczniowie, a następnie analizują problem związany z grą;

·         · rozwiązuje się pewien problem matematyczny po pokazowej grze wybranych uczniów z klasy;

·         · uczniowie grają w domu, a na lekcji analizuje się otrzymane wyniki.

Nie są to wszystkie możliwe scenariusze lekcji, a wszystkie inne mogą pojawić się na bazie indywidualnego doświadczenia nauczyciela.

Typowe gry i zabawy matematyczne

Domino dydaktyczne

              Jest to gra oparta na podobnych zasadach, jak powszechnie znane domino. Domino jest typową grą strategiczno-losową dla dwóch lub czterech osób. Każdy z zawodników otrzymuje po pięć kamieni, reszta pozostaje ukryta w dominie. Osoba rozdająca odkrywa pierwszy kamień z talonu. Następnie gracze dokładają kolejno po jednym kamieniu do dowolnego końca powstającej układanki, zgodnie z liczbą oczek stykających się ze sobą połówek kamieni. Jeśli gracz nie posiada odpowiedniego kamienia do dołożenia, bierze jeden kamień z talonu i może go od razu dołożyć według zasad. Jeśli nie może wykonać ruchu traci kolejkę. Gra kończy się w momencie, gdy jeden z uczestników pozbędzie się wszystkich kamieni lub kiedy nikt nie może żadnego dołożyć. Ten gracz, który pierwszy pozbył się swoich kamieni wygrywa od przeciwników po tyle samo punktów ile pozostało im kamieni (reszta otrzymuje punkty karne). Jeśli gra została zablokowana wygrywa ten z uczestników, któremu pozostało najmniej kamieni.

              Domino składa się zwykle z 28 kamieni, zawierających wszystkie możliwe zestawienia par liczb A, B, C, D, E, F, G. W dominie tradycyjnym przyjmują one wartości 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6. W dominie dydaktycznym mogą to być:

1/              liczby wymierne              1, 1/2, 1/3, 1/4, 1/5, 1/6, 0

2/              liczby całkowite              -3, -2, -1, 0, 1, 2, 3

3/              potęgi liczb naturalnych, pierwiastki kwadratowe i sześcienne

4/              wyrażenia algebraiczne              i inne.

Każda z liczb w dominie dydaktycznym jest przedstawiona na siedem różnych sposobów. Na przykład:              3; 6/2; 12-32 i inne.