Samobójstwa.doc

KAROLINA KWIATKOWSKA

EDUKACJA ARTYSTYCZNA

I ROK

SAMOBÓJSTWA

1.      Wyjaśnienie.

Sytuacja, w której dochodzi do samobójstwa jest trudna do określenia, zazwyczaj składa się na to szereg czynników natury psychologicznej bądź społecznej. Sytuacja ta ma cechy pewnych syndromatycznych zachowań autodestrukcyjnych.

W dużym procencie samobójstwa są związane z zaburzeniami psychicznymi. Najczęściej popełniają samobójstwo osoby cierpiące na depresję, schizofrenię i alkoholizm.

Niekiedy społeczeństwo stwarza warunki i okoliczności sprzyjające popełnieniu samobójstwa. Wyróżnia się trzy powody popełnienia samobójstwa: przeciwko społeczeństwu (samobójstwo egoistyczne), dla dobra społeczeństwa (samobójstwo altruistyczne) i samobójstwo dokonywane w momentach kryzysowych (tzw. samobójstwo anomiczne).

Na samobójstwo składają się:

- myśli,

- tendencje,

- decyzja samobójcza,

- końcowy akt samobójczy

2.      Czynniki ryzyka popełnienia samobójstwa:

     -  pora roku: wiosna i jesień;

- dni tygodnia: poniedziałek i wtorek;

- wiek powyżej 45 r.ż.;

- płeć męska;

- rozwód lub owdowienie;

- osamotnienie;

- zła sytuacja materialna;

- utrata pracy;

- samobójstwo wśród osób bliskich;

- przewlekłe choroby somatyczne;

- przewlekłe bóle;

- nieuleczalne choroby;

- sygnały samobójstwa;

- złowieszczy spokój;

- depresja o ciężkim nasileniu, z poczuciem winy, niską samooceną, lękiem, bezsennością i myślami samobójczymi;

- nadużywanie alkoholu;

- schizofrenia zwłaszcza z omamami słuchowymi rozkazującymi;

- zaburzenia osobowości.

3.      Fazy samobójstwa.

W procesie samobójstwa możemy wyróżnić:

- fazę wyobrażeniową – w której dominują myśli o śmierci, wyobrażanie sobie własnej śmierci oraz sytuacji związanych z samobójstwem; osoba akceptuje akt samobójczy, jako jedyne rozwiązanie swoich problemów

- fazę pragnieniową – w której wcześniejsze rozważania dotyczące wcześniejszego rozwiązania własnych problemów na drodze samobójstwa, stają się realnymi dążeniami i w tym momencie podejmowane są już próby samobójcze.

4.   Zespół przedsamobójczy i jego symptomy.

Zespół przedsamobójczy (presuicydalny) to szczególny stan emocjonalny polegający na skierowaniu myśli i dążeń do spraw związanych ze śmiercią i samobójstwem oraz towarzyszącym mu przekonaniem o funkcjonowaniu w sytuacji bez wyjścia i braku możliwości uzyskania pomocy.

a) Elementy składowe zespołu przedsamobójczego:

- zawężenie funkcjonowania i dominacja negatywnych doznań

emocjonalnych,

- intensywne rozważania o samobójstwie, fantazje samobójcze,

- hamowanie wybuchów agresji i kierowanie agresji na własną osobę.

b) Objawy zespołu przedsamobójczego, które można zaobserwować:

- prezentowanie przekonania, że jest się w sytuacji bez wyjścia,

- w zachowaniu dominuje lęk, bezradność, widzenie świata przez tzw.

„czarne okulary”,

- poczucie mniejszej wartości,

- dominacja sfery emocjonalnej, racjonalne myślenie spychane jest na

dalszy plan,

- zawężenie stosunków międzyludzkich,

- wybuchy agresji są hamowane, dominuje tendencja do kierowania

agresji przeciwko samemu sobie,

- ucieczka od realnych trudności w świat fantazji o śmierci i

samobójstwie,

- wypowiadanie myśli o swojej śmierci, porządkowanie spraw,

Nagły powrót do dobrego funkcjonowania – może być sygnałem ostrzegawczym o podjęciu decyzji o samobójstwie i związanej

z tym ulgi.

5.      Rozpoznawanie skłonności do autoagresji:

a)  Obserwacja

Pojawienie się lub nasilenie zachowań, reakcji zauważalnie

innych od dotychczas spotykanych, oznacza potrzebę bliższego zainteresowania się wychowankiem i wyjaśnienia przyczyn tego stanu rzeczy.

Sygnały ostrzegawcze dotyczą głównie zmian w:

- ilości spożywanego jedzenia,

- ilości czasu snu, odpoczynku,

- dbałości o wygląd zewnętrzny,

- intensywności kontaktów koleżeńskich,

- aktywności i usposobieniu.

Obserwacją należy objąć szczególnie te osoby które:

- podejmowały w przeszłości próby zachowań autoagresywnych,

- bliska im osoba ciężko choruje, zmarła, zwłaszcza śmiercią samobójczą,

- mają kłopoty w domu (finansowe, socjalne, kłótnie rodziców, rozwód rodziców),

- kłopoty w szkole,

- doświadczały przemocy fizycznej lub psychicznej,

- stronią od kolegów,

b) Wywiad i rozmowa

a) prowadzenie rozmów przy każdej nadarzającej się okazji,

b) rozmowy wcześniej przygotowane, których celem jest zebranie interesujących nas informacji.

c) Zbieranie i wymiana informacji o wychowanku poprzez:

- kontakty z rodziną i szkołą;

- zapoznawanie z wpisami zawartymi w dokumentacji

- korzystanie z pomocy psychologa.

6.      Statystyki:

Najwięcej aktów samobójczych popełniają ludzie w wieku 16–21 lat. Drugim niebezpiecznym okresem jest wiek 45–55 lat. Wbrew rozpowszechnionym sądom samobójstwa w Polsce (oraz w większości innych państw świata) częściej popełniają mężczyźni niż kobiety, we wszystkich grupach wiekowych. Zarówno w pierwszej (16–21 lat) jak i w drugiej grupie wiekowej (45–55 lat) mężczyźni mają zdecydowaną przewagę.
 

Statystyki w Polsce. Po lewej liczba osób na przełomie lat, po prawej sposoby popełnianych samobójstw na 5625 prób:

7.  Cechy społeczno-demograficzne samobójców :

Osobami, które częściej popełniają samobójstwa są mężczyźni, jednakże w różnych społeczeństwach proporcja liczby mężczyzn do liczby kobiet popełniających samobójstwo jest różna. Jedynym krajem na świecie w którym liczba samobójstw popełnionych przez kobiety jest większa od liczby samobójstw popełnionych przez mężczyzn, są Chiny, dotyczy to jednak tylko rejonów wiejskich, ponieważ w miastach chińskich liczba samobójstw wśród kobiet i mężczyzn jest podobna.

W Polsce na jedną kobietę, która popełniła samobójstwo przypada 5 mężczyzn-samobójców. Najczęściej popełniane są samobójstwa w wieku 16–21 oraz 45–55 lat. Osoby rozwiedzione czy owdowiałe są też częściej samobójcami, niż osoby żyjące w związkach małżeńskich, czy osoby w stanie wolnym. W tym przypadku pierwsze próby samobójcze pojawiają się szybko, do roku od momentu owdowienia czy rozwiedzenia.

Słabsze więzi społeczne w miastach tłumaczyły przez długi czas fakt, że w miastach odsetek samobójstw jest wyższy, niż na obszarach wiejskich. Jednakże w niektórych sytuacjach proporcje są odwrotne. W Polsce od lat 90. XX w., gdyż najwięcej samobójstw występuje w małych miejscowościach — wioskach i małych miasteczkach, a najmniej w dużych miastach. Jedną z przyczyn jest rozluźnienie więzi społecznych na wsi.

8.      Podejście psychologiczne:

Próba popełnienia samobójstwa jest najczęściej poprzedzona stanem ciężkiej depresji. Nie wszystkie rodzaje depresji wiążą się jednak z chęcią popełnienia samobójstwa. Samobójstwo popełnia się zazwyczaj pod wpływem impulsu w pierwszej, ostrej fazie depresji albo po przejściu w fazę utajoną.

Samobójstwa popełnianie w pierwszej fazie depresji pourazowej charakteryzują się zwykle brakiem planowania i są często nieskuteczne. Są to zwykle poważne próby samobójcze i nie wiążą się z próbami zwrócenia na siebie uwagi. Samobójstwa te są zwykle popełnianie w przeciągu kilku tygodni po doznanym urazie psychicznym, spowodowany zwykle przez jakieś traumatyczne przeżycie, np.: wypadek, utratę zdrowia, pracy, domu, bliskiej osoby.

Inny zupełnie charakter mają samobójstwa popełnianie przez osoby w stanie manii. Stan ten cechuje się silnym, wewnętrznym odrzucaniem negatywnych uczuć, wynikających często z niemożności poradzenia sobie ze skutkami pierwotnej depresji reaktywnej. Dotyczy to zwłaszcza osób, które czują się współwinne zdarzeń, które wywołały u nich uraz psychiczny, np. utrata bliskich w wypadku samochodowym, który się samemu spowodowało. Osoby z utajoną depresją zachowują się zupełnie normalnie i mogą nawet wyglądać na zadowolone z życia. Jednocześnie odczuwają bardzo silną nienawiść do siebie samych. Osoby takie planują starannie akt samobójstwa (jego czas, miejsce i sposób). Bardzo często po pierwszym nieudanym akcie udają pełen powrót do zdrowia psychicznego, po czym, w najmniej oczekiwanym przez innych momencie, dokonują drugiej próby samobójczej. Depresja maniakalna jest prawdopodobnie przyczyną ponad połowy wszystkich "skutecznych" samobójstw.

Paradoksalnie, depresja przewlekła, występująca czasami po niezaleczonym pierwszym etapie depresji reaktywnej, lub częściej w wyniku depresji środowiskowej rozwijającej się powoli, wbrew rozpowszechnionym poglądom, rzadko prowadzi do faktycznych aktów samobójstwa, choć towarzyszą jej zwykle silne myśli samobójcze i czasami pozorowane, skazane od razu na niepowodzenie próby samobójcze, nastawione raczej na zwrócenie na siebie uwagi otoczenia.

10. Jak postępować z osobą o skłonnościach samobójczych?

Pomoc dla takiej osoby, powinna opierać się o ogólne i podstawowe zasady pracy indywidualnej:

• wysłuchanie,

• okazywanie zainteresowania,

• zrozumienie,

• bycie bliskim i wczuwającym się w sytuację tej osoby.

11.  Zasady obowiązujące w trakcie przeprowadzania interwencji wobec osoby zagrożonej samobójstwem:

a) Nawiązanie kontaktu, słuchanie i zrozumienie.

Aby nawiązać kontakt: słuchaj, okazuj zrozumienie i zainteresowanie. Nie oceniaj, bądź spokojny, cierpliwy, życzliwy, bliski i empatyczny.

b) Ocena rzeczywistości.

- dokonaj oceny sytuacji, na ile poważne są zamiary samobójcze,

- dowiedz się, jak wysokie jest ryzyko podjęcia próby samobójczej, zadbaj o bezpieczeństwo tej osoby - nie wolno pozostawiać go samego.

c) Ocena natężenia emocji.

- oceń jak silne są w tej chwili emocje danej osoby, zwłaszcza lęk, rozpacz, agresja, rozmawiaj o tych emocjach, aby umożliwić ich ekspresję,

- nie pocieszaj w stylu: „weź się w garść”, „niemyśl o tym”, „inni mają gorzej”, „wszystko będzie dobrze”, zazwyczaj takie słowa wywołują przeciwną reakcję

d)  Traktowanie rozmówcy poważnie.

- nie lekceważ ani nie umniejszaj znaczenia tego co mówi. Każda skarga i każde odczucie wyrażone przez zagrożoną osobę jest dla niej ważne,

e)  Zadawanie właściwych pytań.

Nie należy bać się zadawania pytań wprost osobie mającej myśli samobójcze. Badania wykazały, że bezpośrednie pytania o samobójstwo, zadane w odpowiednim czasie, rzadko powodują szkodę.

Z osobami noszącymi się z zamiarem odebrania sobie życia należy porozmawiać przede wszystkim o jej problemach. Pozwolić odreagować emocje tak, aby nie dopuścić do zawężenia suicydalnego. Wprost należy pytać o myśli i fantazje samobójcze. Ocena zagrożenia może być dokonana przy użyciu kwestionariusza opracowanego przez E. Ringel'a, G. Sonneck'a i innych. Oto najważniejsze pytania przydatne do rozmowy z tą grupą osób:

• Czy myślał(a) o odebraniu sobie życia?

• Od kiedy występują myśli samobójcze?

• Czy rozmawiał(a) z kimś o swoich zamiarach?

• Jak by odebrał(a) sobie życie?

• Czy myśli o samobójstwie nawracają mimowolnie?

• Czy wcześniejsze kontakty z ludźmi i zainteresowania uległ zawężeniu?

• W jakich okolicznościach ma zamiar dokonać próby samobójczej?

f) Odnalezienie osobistego systemu wsparcia.

- oceń, czy rozmówca ma w sobie siły, które mogą być dla niego

oparciem w pokonywaniu kryzysu, co mu dotąd pomagało,

- pomóż mu odkryć alternatywne rozwiązania kryzysu,

- warto abyś dowiedział się, kto jest ważną osobą w jego życiu (mającą największy wpływ na jego życie), oświadczając jednocześnie, że znajomość tych osób jest jednym z elementów pomocy, (poprzez pytania typu: Kogo chciałbyś mieć teraz przy sobie?, Czy chcesz, abym cię z kimś skontaktował)

g)  Podjęcie działania.

- staraj się skłonić (ale nie wymuszaj) rozmówcę do podjęcia decyzji, by zrobił coś konstruktywnego w celu zmiany swojej sytuacji,

- jeśli jest to potrzebne, przejmij inicjatywę i bądź stanowczym,

- miej na uwadze, że kryzys niekoniecznie można uznać za miniony tylko dlatego, że osoba zagrożona twierdzi, że tak się stało.

f)  Organizacja wsparcia i pomocy profesjonalnej

- staraj się zapewnić system wsparcia dla zagrożonej osoby, w tym celu, w działanie włączyć powinno się jak najwięcej pozytywnie nastawionych i życzliwych osób,

- Skontaktuj ć się z rodzicami ( rodziną, przyjaciółmi),aby zapewnić sobie ich pomoc.

Poinformować o konieczności podjęcia kontaktu ze specjalistami, wziąć potwierdzenie na piśmie.

- skontaktuj osobę w kryzysie do psychiatry, psychologa lub lekarza ogólnego i wyznaczyć jej wizytę na możliwie najwcześniejszy termin.

- jeśli podejrzewasz, że istnieje realne zagrożenie życia (wypowiadany zamiar pozbawienia się życia) wezwij pomoc lekarską.

12.  Wskazane postępowania w kontakcie z osobą zagrożoną samobójstwem:

- prowokować i zachęcać do „wygadania się”,

- tworzyć atmosferę pełnej akceptacji osoby zagrożonej samobójstwem,

- otwarcie podejmować temat, zadawać pytania,

- ocenić zagrożenie – myśli, plany, fantazje,

- kontrolować sytuację,

- wydobywać „mocne strony” i zasoby wewnętrzne osoby,

- odwoływać się do wcześniej przeżytych trudnych sytuacji, z którymi osoba sobie poradziła skutecznie,

- zorganizować system wsparcia,

- pokazywać tymczasowość sytuacji, otwierać perspektywy, możliwości,

- kierować do specjalisty – konkretnej osoby (uprzedzonej o sytuacji),

- wezwać pomoc lekarską,

13.  Przeciwwskazania:

- zbyt szybkie oceniane – tzw. etykietowanie,

- powoływanie się na własny system wartości,

- lekceważenie problemów osoby zagrożonej samobójstwem,

- zbyt szybkie kończenie kontaktu – ze względu na brak czasu,

- ograniczanie czasu spotkania, rozmowy,

- zadawanie pytań w formie „przesłuchania”,

- wymuszanie zobowiązań, podejmowania decyzji, dokonywania wyborów,

- używanie sloganów w stylu „wszystko będzie dobrze”, „to nie jest aż taki problem”, „weź się w garść” itp.,

- dawanie „dobrych rad”,

- wzbudzanie poczucia winy,

- ujawnianie własnych negatywnych stanów emocjonalnych – np.: zniecierpliwienia, zniechęcenia, złości itp.,

- zostawianie osoby bez opieki, pomocy,

- obiecywanie nierealnych działań na rzecz osoby zagrożonej samobójstwem.

UWAGA!

Zamiary samobójcze, zwłaszcza u człowieka z czynnikami ryzyka samobójstwa, nie mogą być lekceważone. Otoczenie takiego człowieka powinno skłonić go do niezwłocznego skontaktowania się z psychiatrą lub psychologiem. Nie powinno się takiej osoby pozostawiać w samotności, należy zabezpieczyć dostęp do trucizn, leków i innych narzędzi samobójczych. Jeżeli chory człowiek z zagrożeniem samobójstwem nie wyraża zgody na hospitalizację może być przyjęty na leczenie psychiatryczne bez zgody. Pozwala na to Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego z 19.08.1994 r. Ważną rolę w zapobieganiu samobójstwom odgrywają także telefony zaufania.