7rybak.pdf

A. Rybak-Starczak

Z BIEśĄCEGO USTAWODAWSTWA

Agnieszka Rybak-Starczak

Kara łączna z warunkowym zawieszeniem wy-

konania kary

Przedmiot niniejszych rozwaŜań będzie stanowić treść art. 89 k.k. Sąd

NajwyŜszy, w uchwale z dnia 21 listopada 2001 r. 1 , zajął stanowisko, Ŝe

przepis ten znajduje zastosowanie do kary łącznej orzekanej w wyroku łącz-

nym. Abstrahując od trafności tego stanowiska, ograniczam się w tym opra-

cowaniu do analizy zagadnień problematyki orzekania kary łącznej w wyroku

łącznym. W przypadku art. 89 k.k., zarówno treść tego przepisu, jak i wypo-

wiedzi doktryny prawa karnego, wskazują na róŜne sposoby jego wykładni,

prowadzące do odmiennych rezultatów. Trafnie Sąd NajwyŜszy dostrzegł

„ogromne rozbieŜności w doktrynie i orzecznictwie w kwestii prawidłowej

wykładni art. 89 k.k.” 2 . Tylko pozornie w sukurs temu przychodzą jego naj-

nowsze orzeczenia.

Kara łączna na podstawie kar pozbawienia wolności bez

i z warunkowym zawieszeniem wykonania

Zgodnie z treścią art. 89 k.k., w razie skazania za zbiegające się prze-

stępstwa na kary z warunkowym zawieszeniem i bez warunkowego zawie-

szenia ich wykonania, sąd moŜe warunkowo zawiesić wykonanie kary łącz-

nej, jeŜeli zachodzą przesłanki określone w art. 69 k.k. Prima facie , językowa

wykładnia tego przepisu wydaje się mówić tyle, Ŝe w takich sytuacjach sąd

ma uprawnienie („moŜe”) wymierzyć karę łączną z warunkowym zawiesze-

I KSP 14/01, OSNKW 2002, nr 1–2, poz. 1, ze zdaniami odrębnymi sędziów T. G r z e g o r -

c z y k a i W. K o z i e l e w i c z a.

Postanowienie Sądu NajwyŜszego z dnia 1 października 2002 r., V KK 73/02, LEX nr 56827.

Probacja 1, 2011

122

Kara łączna z warunkowym zawieszeniem wykonania kary

niem jej wykonania. To by oznaczało, Ŝe moŜe takŜe wymierzyć karę łączną

bez tego dobrodziejstwa.

Jednak Sąd NajwyŜszy dopatrzył się w omawianym przepisie innej treści.

Uznał, Ŝe w razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozba-

wienia wolności z i bez warunkowego zawieszenia, orzeczenie kary bez

warunkowego zawieszenia wykonania w wyroku łącznym nie jest dopusz-

czalne 3 .

Orzeczenie to spotkało się z krytyką 4 . Jego teza została zrozumiana jako

obowiązek orzekania w takich sytuacjach kary z warunkowym zawieszeniem

jej wykonania. Uznano, Ŝe art. 89 § 1 k.k. wskazuje jedynie na moŜliwość

orzeczenia kary łącznej z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, a brak

spełnienia przesłanek z art. 69 k.k. powoduje konieczność orzeczenia kary

łącznej bez warunkowego zawieszenia jej wykonania 5 . I nic dziwnego, skoro

wiele

sformułowań

z uzasadnień

przytoczonych

orzeczeń pozostaje

w sprzeczności z konkluzją omawianej uchwały 6 .

Osią orzeczenia jest teza, Ŝe gdyby ustawodawca dla układu określonego

art. 89 § 1 k.k. dopuszczał moŜliwość orzeczenia kary łącznej bez warunko-

wego zawieszenia jej wykonania, przepis ten musiałby brzmieć: „Sąd moŜe

orzec karę łączną bez warunkowego zawieszenia albo zawiesić jej wykona-

nie, jeŜeli zachodzą przesłanki określone w art. 69”.

Wywód Sądu NajwyŜszego nie jest przekonujący. Sąd ten błędnie nie

bierze w tym zakresie pod uwagę, Ŝe uprawnienie sądu do orzeczenia kary

łącznej bez warunkowego zawieszenia jej wykonania w tej sytuacji moŜna

wywodzić po prostu z braku ustawowego zakazu w tym zakresie 7 . Nie z tego

wynika – trafna zresztą – konkluzja uchwały. Podstawę do przyjęcia zajętego

przez Sąd NajwyŜszy stanowiska powinna stanowić całkiem odmienna ar-

Uchwała Sądu NajwyŜszego z dnia 27 marca 2001 r., I KZP 2/01, OSNKW 2001, nr 5–6, poz.

41. Stanowisko to Sąd NajwyŜszy powtórzył w wyroku z dnia 3 kwietnia 2003 r., IV KK

113/03, OSNwSK 2003, nr 1, poz. 713.

Por. m.in. krytyczne glosy: K. G r z e g o r c z y k a, WPP 2001, nr 2, s. 150; M. G a j e w s k i e -

g o, MoP 2001, nr 18, s. 940; W. M a r c i n k o w s k i e g o, WPP 2002, nr 3, s. 160 oraz

A. M a r k a, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2004, s. 297–298.

K. G r z e g o r c z y k, Glosa do uchwały Sądu NajwyŜszego z dnia 27 marca 2001 r., I KZP

2/2001, WPP 2001, nr 2, poz. 150.

Na niejednoznaczny charakter stanowiska Sądu NajwyŜszego w tej kwestii wskazuje m.in.

sformułowanie zawarte w uzasadnieniu uchwały powiększonego składu Sądu NajwyŜszego

z dnia 21 listopada 2001 r., I KZP 14/01, 2002, nr 1–2, poz. 1: „W piśmiennictwie słusznie

zauwaŜono, Ŝe z brzmienia art. 89 § 1 k.k. wynika wprost jedynie to, Ŝe moŜliwe jest warun-

kowe zawieszenie wykonania kary łącznej powstałej z połączenia kar jednostkowych w razie

skazania za zbiegające się przestępstwa na kary z warunkowym zawieszeniem i bez warun-

kowego zawieszenia ich wykonania”.

Tak w odniesieniu do podlegających połączeniu kar bez warunkowego zawieszenia ich wy-

konania: P. K a r d a s, (w:) A. Z o l l (red.), Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, Kraków

2004, s. 1188; J. R a g l e w s k i, Kontrowersje związane z orzekaniem kary łącznej na tle Ko-

deksu karnego, PiP 2003, nr 5.

Probacja 1, 2011

123

A. Rybak-Starczak

gumentacja – oparta na rozumowaniu a contrario oraz załoŜeniu racjonalno-

ści językowej ustawodawcy .

Skoro ustawodawca expressis verbis zezwala w takich sytuacjach na wa-

runkowe zawieszenie wykonania kary łącznej wobec spełnienia przesłanek

z art. 69 k.k. („sąd moŜe wymierzyć karę łączną z warunkowym zawiesze-

niem wykonania w razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary

z warunkowym zawieszeniem i bez warunkowego zawieszenia ich wykona-

nia, jeŜeli zachodzą przesłanki określone w art. 69”) – a contrario uznać na-

leŜy, Ŝe obowiązuje, nie wyraŜona w przepisie, norma nie zezwalająca na

wymierzenie kary łącznej bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, gdy

przesłanki z art. 69 k.k. nie zachodzą („sąd nie moŜe wymierzyć kary łącznej

bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, w razie skazania za zbiegają-

ce się przestępstwa na kary z warunkowym zawieszeniem i bez warunko-

wego zawieszenia ich wykonania, jeŜeli nie zachodzą przesłanki określone

w art. 69”). Rodzi to nadal jednak pytanie: czy jest to zakaz orzeczenia kary

łącznej bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, czy teŜ kary łącznej

w ogóle? Sąd NajwyŜszy wyjaśnił, Ŝe w wypadku gdy przesłanki z art. 69 k.k.

nie zachodzą, nie moŜe w ogóle dochodzić do wydania wyroku łącznego 8 .

To stanowisko naleŜy uznać za trafne. Gdyby bowiem przyjąć, Ŝe powyŜ-

sze rozumowanie a contrario prowadzi do wniosku, Ŝe gdy nie zachodzą

przesłanki z art. 69 k.k., sąd nie moŜe tylko wymierzyć kary łącznej bez wa-

runkowego zawieszenia jej wykonania, byłoby to równoznaczne z uznaniem,

Ŝe ustawodawca mówi to samo, co wynika juŜ z art. 69 k.k. PrzecieŜ z tego

przepisu, który ma zastosowanie do kaŜdej kary, wynika, Ŝe w braku prze-

słanek tam sformułowanych kaŜdej kary (a więc i kary łącznej) warunkowo

zawiesić nie moŜna.

Treść art. 89 § 1 k.k. rzeczywiście zatem wskazuje na to, Ŝe brak speł-

nienia przesłanek z art. 69 k.k. wyklucza moŜliwość połączenia węzłem kary

łącznej kar o „mieszanym” charakterze z punktu widzenia tej formy probacji.

Jednak do konkluzji tej wiedzie zupełnie odmienne rozumowanie, aniŜeli

zastosowane przez Sąd NajwyŜszy. Ten tezę tę zaprezentował w sposób

niezrozumiały, wewnętrznie sprzeczny i mało czytelny. Nic dziwnego, Ŝe oba

orzeczenia nie zostały naleŜycie zrozumiane przez przedstawicieli doktryny 9

i w efekcie poddane krytyce. Takie stanowisko Sąd NajwyŜszy prezentuje

konsekwentnie od czasu wydania powołanej wyŜej uchwały 10 .

Por. uzasadnienia wyroków Sądu NajwyŜszego z dni: 3 kwietnia 2003 r. (IV KK 113/03,

OSNwSK 2003, poz. 713); 14 kwietnia 2005 r. (III KK 54/05, Prok. i Pr. 2005, dodatek

„Orzecznictwo”, nr 11, poz. 3); z dnia 5 października 2004 r. (V KK 224/04, OSNKW 2004,

nr 10, poz. 98).

Por. np. J. M a t r a s, Glosa do uchwały Sądu NajwyŜszego z dnia 21 marca 2001 r., I KZP

2/01, OSNKW 2001, nr 5–6, poz. 41; Prok. i Pr. 2002, nr 1, s. 119 i n.

Por. np. wyrok SN z dnia 26 marca 2009 r., IV KK 69/09, LEX nr 491364.

Probacja 1, 2011

124

Kara łączna z warunkowym zawieszeniem wykonania kary

Zwrócić naleŜy uwagę w tym kontekście na stanowisko Sądu NajwyŜsze-

go, który, podtrzymując konsekwentnie tezę o moŜliwości orzeczenia kary

łącznej w wyroku łącznym na podstawie kar pozbawienia wolności z warun-

kowym zawieszeniem ich wykonania oraz bez zastosowania tej instytucji –

wskazał, iŜ „nie ma Ŝadnych podstaw do twierdzenia, Ŝe przepis art. 89 k.k.

(...) stanowi przeszkodę do połączenia ich w dwa odrębne węzły kary łącz-

nej” 11 . Oznacza to tyle, iŜ kary te naleŜy traktować analogicznie do kar róŜ-

norodzajowych – np. kar pozbawienia wolności i grzywny i naleŜy dokony-

wać ich łączenia – tyle, Ŝe odrębnymi węzłami.

II. Kara łączna na podstawie kar „bezwzględnych”

Kary warunkowo zawieszone, których wykonanie zarządzono – kary

zawieszone czy „bezwzględne”?

Po raz kolejny Sąd NajwyŜszy wypowiedział się w kwestii sposobu kształ-

towania kary łącznej na podstawie kar warunkowo zawieszonych, uznając,

Ŝe artykuł 89 § 1 k.k. nie znajduje zastosowania, jeŜeli we wszystkich zbie-

gających się skazaniach zarządzono w postępowaniach wykonawczych wy-

konanie warunkowo zawieszonych kar 12 . W orzeczeniu tym Sąd NajwyŜszy

dotknął zatem kolejnego problemu, rodzącego się na tle wymierzania kary

łącznej. Uznał, Ŝe zarządzenie wykonania kary ma takie samo znaczenie,

jak rozstrzygnięcie zawarte w wyroku. Zmienia kategorię skazania na karę

bez warunkowego zawieszenia 13 .

Sąd NajwyŜszy tym samym wykluczył stanowisko, Ŝe przy łączeniu kar

wyrokiem łącznym naleŜy przyjmować za podstawę status quo z prawomoc-

nego zakończenia postępowania rozpoznawczego, albowiem kwestia zarzą-

dzenia wykonania kar – zarówno podlegających łączeniu, jak i kary łącznej –

to wyłącznie kognicja sądu w postępowaniu wykonawczym. Pogląd taki

moŜna nawet – całkiem chyba przekonująco – uzasadnić. Opierałby się bo-

wiem na ścisłym i konsekwentnym rozdzieleniu postępowań: rozpoznawcze-

go i wykonawczego. Wymierzając karę (w tym karę łączną) sąd działałby

w ramach postępowania rozpoznawczego, pozostawiając kwestię ewentual-

nego zarządzenia jej wykonania późniejszemu postępowaniu wykonawcze-

mu, i to dopiero po stwierdzeniu, w oparciu o obserwację przebiegu okresu

próby, Ŝe skazany swoim zachowaniem, po wymierzeniu kary (takŜe łącz-

Postanowienie Sądu NajwyŜszego z dnia 30 września 2009 r., I KZP 12/09, OSNKW 2009,

nr 10, poz. 86.

Postanowienie Sądu NajwyŜszego z dnia 3 października 2005 r., V KK 128/05, OSNKW

2005, nr 12, poz. 119. Por. takŜe wyrok Sądu NajwyŜszego z dnia 16 stycznia 2009 r., IV KK

273/08, Biul. PK 2009, nr 3, poz. 28.

Ibidem .

Probacja 1, 2011

125

A. Rybak-Starczak

nej), spełnia warunki do jej zarządzenia. Ten zyskiwałby wówczas „drugą

szansę” wykazania, Ŝe zrealizuje warunki warunkowego zawieszenia kary

łącznej, mimo Ŝe nie zrealizował warunków zawieszenia kar jednostkowych,

podlegających połączeniu. Takie stanowisko znajdowałoby oparcie w syste-

mie szeroko pojętego prawa karnego, gdzie dostrzec moŜna, Ŝe ustawo-

dawca odrębnie reguluje postępowanie rozpoznawcze (część przepisów k.k.

i k.p.k.) oraz postępowanie wykonawcze (k.k.w.). Ten ostatni akt normatyw-

ny zajmuje się przecieŜ zarządzeniem warunkowego zawieszenia wykonania

kary (rozdział XI, oddział 3). To oznacza, Ŝe kwestia zarządzenia wykonania

kary warunkowo zawieszonej naleŜy do postępowania wykonawczego, obję-

tego zakresem regulacji k.k.w. (por. art. 1 k.k.w.). Organem właściwym do

przeprowadzenia postępowania w tym przedmiocie jest sąd pierwszej in-

stancji, jako organ postępowania wykonawczego (art. 2 pkt 1 k.k.w.) 14 .

Przeciwko takiej wykładni przemawiać mogłoby jednak objęcie zarządze-

nia kary warunkowo zawieszonej treścią k.k. – jak ma to miejsce w wypadku

spełnienia przesłanek do zarządzenia wykonania kary po wydaniu wyroku,

lecz przed jego uprawomocnieniem się (art. 75 § 3 k.k.). MoŜna dyskutować,

czy takie rozstrzygnięcie to etap rozpoznawczy, czy teŜ juŜ wykonawczy.

Uznanie, Ŝe ta decyzja zapada jeszcze na etapie postępowania jurysdykcyj-

nego (rozpoznawczego), prowadzi do wniosku, Ŝe podział ten – jeśli nawet

istnieje – nie jest konsekwentny. NaleŜy jednak stanąć na stanowisku, Ŝe

takie rozstrzygnięcie dotyczy przecieŜ kwestii, która w zasadzie (art. 75 § 3

k.k. to wyjątek) stanowi przedmiot regulacji k.k.w. Wydanie rozstrzygnięcia

w trybie tego przepisu następuje w ramach sui generis postępowania wyko-

nawczego. Nie jest to juŜ z całą pewnością postępowanie rozpoznawcze.

To zaś wiedzie do wniosku, Ŝe ustawodawca kwestię zarządzenia wyko-

nania kary zastrzegł dla Sądu pierwszej instancji jako organu wykonawczego

(art. 2 pkt 1 k.k.w.), co dotyczy w równym stopniu kar jednostkowych, podlega-

jących łączeniu w wyroku łącznym, jak i kary łącznej orzekanej w wyroku łącz-

nym. Oznacza to, Ŝe sąd, wydając wyrok łączny, działa w ramach postępowa-

nia rozpoznawczego. MoŜe jednak pomimo to nadal przyjmować jako podsta-

wę wyrokowania orzeczenia w ich aktualnym kształcie (a więc biorąc pod

uwagę zarządzenie wykonania kary, jak uznał to Sąd NajwyŜszy) bądź teŜ

orzeczenia wydane wyłącznie przez sąd działający na etapie jurysdykcyjnym.

NaleŜy jednak w tym zakresie stanąć na stanowisku, Ŝe poniewaŜ usta-

wodawca wyraźnie rozgranicza postępowanie rozpoznawcze (w ramach

którego zapada decyzja o wymiarze kary i ewentualnym zastosowaniu pro-

Warto wskazać w tym zakresie, Ŝe w literaturze postrzega się takŜe wyrok łączny jako insty-

tucję postępowania wykonawczego – por. P. K a r d a s, (w:) G. B o g d a n, Z. Ć w i ą k a l s k i,

P. K a r d a s, J. M a j e w s k i, J. R a g l e w s k i, M. S z e w c z y k, W. W r ó b e l, A. Z o l l (red.),

Kodeks karny. Cześć ogólna. Komentarz, t. I: Komentarz do art. 1–116 k.k., Kraków 2004,

s. 1166–1183.

Probacja 1, 2011

126

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: