gender.doc

Nowa wrażliwość

Gender i queer

Uaktywniają one takie znaczenia, zwłaszcza kanonu literackiego, które od pewnego czasu niemal w ogóle nie były brane pod uwagę. Rozbudzają nowy typ wrażliwości, wrażliwości na różnice, na inność. W wypadku gender jest to uwrażliwienie na różnice płciowe oraz na ich funkcje w społeczeństwie i kulturze. W wypadku queer chodzi raczej o kwestie związane z seksualnością, wyczulenie na różnice seksualne.

GENDER

Pierwotne znaczenie semantyczne „rodzaj gramatyczny”. Za prekursorkę badań genderowych uważa się Margaret Mead. Analizuje ona problematykę zależności roli i statusu danej jednostki w społeczeństwie od jej płci. Przypisywanie kobietom i mężczyznom specyficznych cech charakteru jest pewnego rodzaju praktyką społeczną, która pociąga za sobą wyznaczenie konkretnych ról w przestrzeni społecznej i kulturowej. Role obu płci kształtuje kultura                    ,a płciowe zróżnicowania charakteru są konstruktem społecznym. Robert J. Stoller psychoanalityk zaprezentował koncepcję gender identity jako indywidualnej świadomości płciowej. Jego książka „Sex and Gender: On the Develpment of Masculinity and Feminity” (1968) była owocem badań nad przypadkami nie dającymi się jednoznacznie przyporządkować biologicznie (hermafrodytyzm) lub psychologicznie (transseksualizm). Stoller zauważa między innymi, że również w sferze danej płci mogą istnieć pewne przemieszczenia. Nie wszyscy bowiem stuprocentowo czują się mężczyznami czy kobietami. Z jego badań wynikało, że tożsamość psychoseksualna nie jest wrodzona (biologiczna), ale nabyta (ma charakter kulturowy). Termin ten pojawia się na gruncie amerykańskim z początkiem lat siedemdziesiątych. 1970 ukazanie się książki Kate Millet zatytułowanej „Sexual Politics”. Podejmuje w niej analizę źródeł opresji kobiet/ przyczyna patriarchalny system. Wykazuje także polityczne uwarunkowania ról płciowych. Do rozpowszechnienia kategorii gender w dyskursie feministycznym przyczynia się Anna Oakley. W książce „Sex, Gender and Society” (1972) wprowadza rozróżnienie między płcią (sex) i płcią społeczno-kulturową (gender). Uściślenie kategorii płci: płeć (sex) – zespół cech anatomicznych                  i fizjologicznych, gender- ukształtowane przez społeczeństwo zachowania, które świadczą o kobiecości albo męskości. Gender odegrał znaczącą rolę w krytyce feministycznej. Zaczęto przyjmować, że płeć biologiczna jest pierwotna i stanowi fundament dla płci społeczno-kulturowe, która jest wobec niej wtórna i zostaje nad nią nadbudowana. Koniec lat 70 Dorothy Dinnerstein („ The Mermaid and the Minotaur”) i Nancy Chodorow („The Reproduction of Mothering”) badają zróżnicowanie ról płciowych, przyczyny podziałów w obszarach kulturowych i społecznych. Chodorowa podkreśla, że dla procesu tworzenia własnego ja bardzo istotna jest obecność matki. To ona staje się dla dziecka innym obiekte, w perspektywie którego zachodzą wszystkie zmiany. Dopiero w fazie edypalnej chłopiec uświadamia sobie swoją odmienność płciową od matki. Wtedy właśnie pojawia się pogarda mężczyzn wobec kobiet. W przypadku dziewczyn tożsamość tworzona jest przez podobieństwo, identyfikację i poczucie ciągłości („przedłużona symbioza”)    

Esencjalizm przeciw konstrukcjonizmowi

Spór o relację między płcią biologiczną i kulturową.

*Stanowisko esencjalistyczne. Uznaje płeć biologiczną za absolutnie niepodważalną postawę, decydującą o różnicach między ludźmi, a także czynnik silnie determinujący a nawet przesądzający o ich tożsamości. Płeć biologiczna jest pierwotną przyczyną, Płeć społeczno-kulturowa skutkiem.  

*Kompromis. Uznano, że płeć biologiczna jest pierwotna, jednak płeć kulturowa pełni o wiele ważniejszą funkcję w procesie konstruowania tożsamości.

*Stanowisko konstrukcjonalistyczne. Zrezygnowano całkowicie z koncepcji uwarunkowań biologicznych , uznając że jedynie gender odgrywa konstytutywną rolę w tworzeniu się tożsamości podmiotowej.

Badania genderowe

Rozwijały się od początku lat 70, na gruncie feminizmu akademickiego. Badania kobiece             i krytyka feministyczna zajmują się pojęciami „kobiety” „kobiecości” „doświadczenia kobiecego” w literaturze, kulturze, społeczeństwie, historii. W badaniach genderowych najważniejszym terminem staje się płeć społeczno-kulturowa i jej przejawy we wszystkich wymienionych wyżej sferach. Analizuje się konsekwencje wynikające z przypisywania                z przypisywania ról w przestrzeni społeczno-kulturowej. Dziś badania genderowe otwarte są na problemy obu płci. Koncentrują się one na sposobach definiowania płci w ogóle.  Kategoria gender jest nierozerwalnie związana z literaturą i krytyką literacką. Krytyka genderowa jest jednym z nurtów badań literackich. Jest ona odróżniona od badań kobiecych            i krytyki feministycznej. Czytanie tradycyjnego kanonu w perspektywie gender. Zainteresowanie takimi problemami jak: narzucanie bądź tłumienie płciowości przez normy kulturowe, sposoby określania płci przez języki i dyskursy, mechanizmy definiowania płci. Upłciowienie tekstu iterackiego/ ustanowienie własnej płci przez autora w tekście literackim. Czy autor realizuje pewien stereotyp czy próbuje go zmienić. Gender zaczął zajmować się także zagadnieniami ciała i cielesności.

Butler i feminizm korporalny

Nurt ten uwzględnia zarówno efekty genderowej krytyki esencjalistycznych teorii kobiecej tożsamośc, jak i inspiracje płynące z ponowoczesnych krytyk tradycyjnej koncepcji podmiotowości w zachodnim dyskursie filozoficznym (Derrida, Foucault, Lacan) .  Istotną innowację stanowi szczególne uznawanie podmiotu za byt cielesny oraz uczynienie z ciała punktu wyjścia do rozważania problematyki podmiotowości. Przyjęcie perspektywy cielesnej pokazuje, że ciało może zyskać moc wyjaśniającą różnice płciowe i może stać się kluczem do zrozumienia kobiecej i męskiej psychiki. Judith Butler w swojej książce „Gender Trouble” (1990) bada funkcjonowanie kategoryzacji płciowych w dyskursach. Jej głowna teza głosi, że nie ma żadnych biologicznych przyczyn, które mogłyby tworzyć podstawę gender, a nawet mocniej- to płeć kulturowa konstytuuje płeć biologiczną, nie odwrotnie. Butler twierdzi, że to dyskurs społeczno-kulturowy wytworzył nasze upłciowione ciała, a proces ten zainicjował się już na sali porodowe- poprzez akt nazwania dziecka dziewczynką lub chłopcem.. Od samego początku mamy do czynienia z konstrukcją społeczną, a nie z pierwotną, niekwestionowalną podstawą naturalną. W teorii Butler płeć biologiczna jest performatywnie wytworzona przez dyskurs. Wytwarzanie tożsamości płciowej jest aktem performatywnym, pewną kreacją, stylizacją. Płeć społeczno-kulturowa powstaje dzięki codziennym praktyką stylizowania ciała. Rozmaite zachowani, gesty, ruchy, sposoby ubierania się powodują, że nasze ciała stają się coraz bardziej męskie lub coraz bardziej kobiece. Także płeć biologiczna zostaje nam narzucona. Nie istnieje zatem żadna „prawdziwa” czy normatywna tożsamość płciowa (a także w konsekwencji seksualna).

Queer czyli myśl odmienności

Słowo querr w języku angielskim już w XVI w było naznaczone pejoratywnie. Znaczyło przede wszystkim: dziwak, dziwaczny lub podejrzany, odmieniec, cudak. Określenie to początkowo było także stosowane w angloamerykańskim kręgu językowym, jako wulgarne i obraźliwe określenie homoseksualisty. Słowo to zmieniło swoje znaczenie, stało się symbolem emancypacji lesbijek i gejów, a także  braku akceptacji dla tradycyjnych, przymusowych podporządkowań płciowych i seksualnych.. Z symbolu dewiacji stało się ono znakiem afirmacji inności seksualnej. Pojęcie querr stało się nośnikiem nowych pozytywnych znaczeń. Queer dziś znaczy bowiem już nie tylko perspektywę homoseksualna, lecz gruntowną refleksje nad statusem wszelkich „innych”, którzy doświadczają represji w przestrzeni społecznej i kulturowej, ze względu na ich nieprzystosowanie do narzuconych wzorców.

Badania queerowe

Badania genderowe, badania gejowsko-lesbijskie i badania queerowe tworzą wspólne pole zainteresowań. Badania genderowe koncentrują się przede wszystkim na problematyce różnic płciowych. Queerowe kładą raczej nacisk na różnice seksualn. Badania genderowe podejmują w szczególności kwestie dotyczące żeńskości i męskości. Badania queerowe zajmują się problemami związanymi z różnymi postaciami pożądania seksualnego, a w szerszym znaczeniu koncentrują się na ogólnych zagadnieniach tożsamości oraz inności. Dla badań gejowsko-lesbijskich podstawową opozycją jest opozycja homoseksualność-heteroseksualność, podczas teoria queer podważa zarówno tę opozycję, jak i istnienie samej tożsamości homoseksualnej. Queer jest typem refleksji, który głosi niestabilność tożsamości seksualnej, bycie w ruchu i w stałych procesach formowania się. Za jednego z głównych prekursorów uznaje się Michela Foucalta. Obok niego wymienia się często Judith Butler i Eve Kosofsky Sedgwick. 

Gender- Płeć społeczno-kulturowa, skonstruowany zbiór atrybutów, wzorów zachowań, wyobrażeń i oczekiwań społecznych a także norm związanych z płcią biologiczna, wyznaczających funkcje pełniące przez jednostkę w społeczeństwie oraz jej status                      i przysługujące jej prawa. 

Sex (czyli płeć biologiczna)- Określony zespól faktów anatomiczno-fizjologicznych, pozwalających odróżnić kobietę od mężczyzny, na ogół uznawany za naturalny. Według teorii gender płeć jest kategorią płynną, człowiek wykonuje swoją tożsamość, płeć ma charakter performatywny. Nasza tożsamość jest zawsze niestabilna, płynna, ruchoma. Nie ma czegoś takiego jak prawdziwa męskość czy kobiecość. Jednak społeczeństwo zmusza nas do określenia swojej identyfikacji, przymus określoności płciowej.

Queer- Można nazwać myślą odmienności. Podważenie opozycji dychotomicznych i wszelkich esencjalistycznie pojmowanych tożsamości. Początek badań skupia się na kulturze homoseksualnej. Jak i kogo pożądamy? Skąd biorą się wzorce pożądania? Jak się one zmieniają? Uwolnienie kultury homoseksualnej z przymusu wzorca heteroseksualnego. Możliwość stwarzania siebie.